Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

SO‘Z TURKUMLARI 
T a y a n ch t u sh u n ch a l a r: 
so‘zlarning turkumlanish 
prinsiplari, mustaqil so‘z turkumlari, yordamchi so‘z turkumlari. 
Otlarda ko‘plik, egalik, kelishik. 
Fe’lning vazifadosh shakllari: sifatdosh, ravishdosh, masdar 
alomati; fe’lning buyruq-istak shakli, shart ko‘rsatkichi, bo‘lishli-
bo‘lishsizlik, fe’l nisbatlari, shaxs-son ko‘rsatkichlari, fe’l zamonlari. 
E’ t i b o r q a r a t i l a y o t g a n m a s a l a l a r: 
 
So‘z turkumlari. 
Til tarixida mustaqil so‘z turkumlari va ularning o‘zgachaliklari. 
Yordamchi so‘z turkumlari va ularning o‘zgachaliklari.
 
 
OT
 
Otlarning yasalishi 
Morfologik usulda otlar ikki xil asosdan – ot(ismlar)ga va 
fe’llarga yasovchi qo‘shimchalar qo‘shish yo‘li bilan yasaladi.
1. Otdan (ismlardan) ot yasovchi qo‘shimchalar. Bular: 
-čï, -či
affiksi. Ushbu qo‘shimcha kasb-kor, yumush egasi 
ma’nosini anglatuvchi ot yasaydi. Ko‘k turk bitiglarida: 
yoğčï
– 
azachi, 
sïğïtčï
– yig‘ichi, 
ayğučï
– maslahatchi, 
yerči
– yerni 
(hududni) yaxshi biladigan kishi; Huast. da: 
nomčï
– diniy 
ta’lim beruvchi, pir, ustoz; 
ötägči
– qarzdor, ba’zan 
ötägči 
birimči
shaklida ham qo‘llaniladi; 
täŋriči
– xudojo‘y, dindor; 
MK da: 
otačï
– tabib, 
tarïğčï
– dehqon, 
emči
– shifokor , 
etükči

---

146
– etikdo‘z; AT da: 
suwčï
– dengizchi, 
kemäči
– kema boshlig‘i, 
kapitan; KTT. da: 
temürči
– temirchi, 
baqïrčï
– misgar, 
bitigči
– kotib, 
etmäkči
– nonvoy, 
etči
– qassob.
Alisher Navoiyning yozishicha, mansabning yo hunarning 
va yo peshaning izhori uchun ba’zi so‘zlar so‘ngida 
-čï, -či
qo‘shimchasini orttirurlar. Mansabda andoq-ki: 
qorčï, sučï, 
hizānačï, keräk yaraqčï, čögänči, nizäči, šükürči, yurtčï, 
šilänči, axtačï
; hunar va peshada andoq-ki: 
quščï, barsčï, 
qoruqčï, tamğačï, jibäči, yorğačï, xalvačï, kemäči, qoyčï
. Qush 
hunarida ham bu istiloh bordir. Andoq-ki: 
qazčï, quščï, turnačï, 
kiyikči, tawušqančï
(ML.178).
-
daš~δaš, -däš~δäš
affiksi. QB da: 
qaδaš
–
qarindosh, 
qoldaš
–
qo‘ldosh, 
köŋüldäš
– ko‘ngildosh; MK da: 
qarïndaš
–
qarindosh, 
yerdäš
– yerdosh, bir yerlik, 
emükdäš
– emikdosh, 
bir onani emgan. 
-
lïq, -lik, -lïğ, -lig / -luq, -lük, -lug, -lüg
affiksi. QB da: 
qarïlïq
–
qarilik, 
uluğluq
– ulug‘lik, 
saqlïq
– xushyorlik, 
yaruqluq
– yorug‘lik, 
yigitlik
– yigitlik, 
esänlik
– esonlik,
čečäklik
– gulzor; MK da: 
tawarlïq
– xazina, 
ačlïq
– ochlik, 
qağunluq
– qovun poliz, 
tarïğlïq
– ombor, 
eliglik
– qo‘lqop, 
közlük
– ko‘zoynak; AH da: 
čïğaylïq
– qashshoqlik, 
suqluq
– 
suqlik, 
toqluq
– to‘qlik.
-
duruq, -dürük / -turuq, -türük
affiksi. KTT da: