”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

2.3 Metamorfik tog‘ jinslar 
 
Metamorfik jinslar tog‘ jinslarini yerning chuqur qatlamlarida Yuqori bosim 
va harorat ostida o‘zgarishidan hosil bo‘lgan. Metamorfik jinslar strukturasi-
teksturasi hosil bo‘lishida bosimning yo‘nalishi katta rol o‘ynaydi. Metamorfizm 
jarayoniga tog‘ jinslari tarkibidagi suv va karbon kislotalari katta ta’sir ko‘rsatadi.
Metamorfik jinslarni hosil qiluvchi minerallarga magmatik jinslarda 
uchraydigan dala shpatlari, kvars, slyuda, rogovaya obmanka, cho‘kindi jinslarga 
xos bo‘lgan kalsit, dolomit minerallari, maxsus metamorfik jinslar kiradi.
3 Tabiiy tosh materiallari va buyumlari ishlab chiqarish 
3.1 Qurilishda ishlatiladigan tog‘ jinslari 
 
Magmatik tog‘ jinslar. 
Tog‘ jinslarining chuqurlikda hosil bo‘lishi, ularni 
zich, mustahkam, chiroyli teksturali bo‘lishini ta’minlaydi.
Granit-
kvars (25-30%), dala shpati (ortoklaz, 35-40%) va slyudadan (510%) 
iborat. U och kulrang, kulrang, pushti, qoramtir-qizil, sariq ranglarda bo‘ladi. 
Granitning siqilishdagi mustahkamligi-120-250 MPa. U mo‘rt material bo‘lgani 
uchun zarbiy ta’sirlardan saqlash kerak.
Granitning g‘ovakligi 1,5% atrofida bo‘lib, suv shimuvchanligi juda kichik 
(0,5% hajm bo‘yicha).
Granit oq, sariq,kulrang, pushti, qizil ranglarda bo‘lib, teksturasi juda chiroyli 
bo‘ladi. Uning mustahkamligi, sovuqqa chidamliligi va edirilishdagi qarshiligi 
Yuqori bo‘lgani uchun bino sokollarida, fontan va qirg‘oq qoplamlarida, kislotaga 
chidamlilik talab etilgan joyda hamda Yuqori mustahkamlikdagi beton 
tayyorlashda yirik to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladi.
Sienit-
kaliyli (50-70%) va natriyli (10-30%) dala shpatlari, rangli 
minerallardan (10-20%) tashkil topgan. Sienit tarkibida kvars (10-15%) bo‘lsa, 
sienit kvarsli sienit deb yuritiladi. Sienit pushti, kulrang, ko‘kimtir ranglarda 
bo‘ladi.

---

Diorit-
dala shpati (45-50%), kvars (20-25%), rangli minerallardan iborat. 
Rangli minerallardan rogovaya obmanka ko‘proq bo‘ladi. Diorit mustahkam (150-
300 MPa), sovuqqa chidamli, zarb va edirilishga qarshiligi Yuqori jinsdir. Shu 
sababli koshinlashda, yo‘l qoplamalarida va xaykaltaroshlikda ishlatiladi.
Gabbro-
dala shpati (plagioklaz), kulrang va qoramtir (avgit, olivin) 
minerallardan iborat. Gabbro zichligi 2,9-3,0 gsm
3
, siqilishdagi mustahkamligi 
200-300 MPa.
Gabbro jilolanganda juda chiroyli ko‘ringani uchun haykaltaroshlikda, 
koshinlashda ishlatiladi.