Research papers
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Aysel Əli qızı Xəlilova
70 Research Papers of the Institute of Education of the Republic of Azerbaijan, Volume: 89, Number: 2, 2022 İnklüziv təhsil bu istiqamətdə həyata keçi- rilən işlərdən biridir. Təhsilin bu növündə sağ- lamlıq imkanları məhdud olan şagirdə digərləri ilə birlikdə təhsil almaq imkanı yaradılır. Lakin bu təhsilin təşkili müxtəlif çətinliklərlə müşayiət olunur. Bu çətinliklərdən biri şagirdlərarası mü- nasibətlərin tənzimlənməsi ilə bağlıdır. Aparılan tədqiqatlar da bu fikri sübut edir. G.S. Kazımova müəyyən etmişdir ki, kiçik məktəblilər, ümumiy- yətlə, yaşıdları ilə ünsiyyət qurmaqda çətinlik çə- kirlər. Müəllifin fikrincə, “bunun bir səbəbi onlar üçün ünsiyyətin başlıca şərt olmaması, digər tə- rəfdən şagirdin fərdi-psixoloji xüsusiyyəti ilə bağlıdır. Bu, özünü daha çox aqressiv, əsəbi şa- girdlərin davranışında təzahür etdirir. Ünsiyyət qurmağa çətinlik çəkən digər şagirdlər, bir qayda olaraq, qapalı, qaraqabaq olduqlarından, onlar kollektivə adaptasiya olunmaqda problemlə üzlə- şirlər” (1, s. 157). Bunu onların həyat tərzi ilə əlaqələndirmək lazımdır. Onlar bütün günü evdə ünsiyyətsiz olur, onların ailənin digər üzvlərinin qayğısına daima ehtiyacı olur, buna görə özləri- nin həmişə kimdənsə asılı olduğunu düşünürlər. Bu məqama diqqət edən G.S. Kazımova, mək- təbli olmalarına baxmayaraq, onların kiçik, hələ də müəyyən qədər “ev uşağı” olaraq qaldıqlarını bildirir: “Onlar özlərinə dost, yoldaş seçərkən, ev tapşırıqlarını yerinə yetirərkən, asudə vaxtlarını keçirərkən daha çox valideynlərinin tövsiyə və məsləhətlərinə əməl etməyə çalışırlar. Onlar öz sevinc və kədərlərini valideynləri ilə bölüşür, on- ların müdafiəsinə ehtiyac hiss edir, tənbeh və tə- riflərinə həssaslıqla yanaşırlar” (1, s. 156). Məsələyə bu istiqamətdən yanaşdıqda ink- luziv təhsildə sağlamlıq imkanları məhdud olan uşağın digər şagirdlərlə ünsiyyətini təşkil etmək aktual pedaqoji problem kimi diqqəti cəlb edir. Beləliklə, inkluziv sinifdə təhsil alan bütün şa- girdlərin hamısının sinifdaxili münasibətlərə ha- zırlanması zəruri məsələyə çevrilir. Bu işin təkcə müəllim tərəfindən həyata keçirilə biləcəyi o qə- dər də inandırıcı görünmür. Mütəxəssislərin fik- rincə, xüsusən “kiçik məktəblilərin yaşıdları ilə qarşılıqlı münasibətləri həm də valideynlərindən asılıdır” (1, s. 156). Məsələyə belə yanaşdıqda, inkluziv sinifdə təhsil alan digər şagirdlərin vali- deynlərinin də övladlarının, xüsusən sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlərlə münasibətlərə hazırlanması işində iştirak etməsi aktuallaşır. Sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlə- rin yaşıdları ilə əlaqə qurmaqda çətinlik çəkmələ- ri həm onların xəstəliyinin yaratdığı çətinliklər, həm də ailədə münasibətlər sisteminin düzgün qurula bilməməsi səbəbindən olur. Onun yaşadı- ğı ailədə valideynlərin həyatı digər ailələrlə mü- qayisədə əlavə çətinliklərə malik olur. Bu vali- deynlər öz normal həyatlarını yaşaya bilmirlər, işdən sonrakı vaxtlarını problemli uşağa xidmət göstərməyə ayırmalı olurlar, bəzən isə hətta işə getməkdən imtina etməyə məcbur olurlar. Ailə- də yaşayan digər uşaqlar da bir çox hallarda va- lideynlərinə kömək etməli olurlar. Onlar, əsa- sən, valideynlər işdə olarkən və ya başqa hansı- sa məsələ işə məşğul olanda sağlamlıq imkanı məhdud olan qardaş və ya bacısına kömək edir- lər. Təəssüf ki, istər valideynin, istərsə də ailə- dəki digər uşağın sağlamlıq imkanı məhdud uşaqlarla ünsiyyəti yalnız ona kömək etmək müstəvisində həyata keçirilir. Xüsusən pedaqoji savadı aşağı səviyyədə olan valideynlər onların kommunikativ bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi istiqamətində çox az iş görə bilirlər. Buna görə də inklüziv təhsilə cəlb olunan sağlamlıq imkan- ları məhdud uşaqlarda ünsiyyət qurmaq çətinlik- ləri olur. Onlar, adətən, evdə ailə üzvləri ilə ün- siyyətə daxil olurlar. Məhdud sayda insanla mü- nasibətə daxil olması onun ünsiyyət tələbatının ödənməməsinə şərait yaradır. Belə situasiyanın yaranmasında valideyni günahlandırmaq da mümkün deyil. Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların valideynləri öz övladının gələcəyi üçün qurduğu parlaq pers- pektivlərlə dolu olan planlar belə hallarda alt-üst olur, onlar digər sağlam uşaqlara həsədlə baxırlar. Q.Ə. Əzimlinin sərrast ifadəsi ilə desək, “Vali- deynlər acı duyğular, dərin qorxu hissi yaşayırlar: “Uşağımız ali təhsil ala bilməyəcək, hansısa peşə sahibi, tam hüquqlu şəxsiyyət belə ola bilməyə- cək!” Bu və digər oxşar stereotiplərdən vali- deynlər böyük əziyyət çəkirlər, çünki onlar ömür boyu öz həyatları üçün özlərinə qurduqları ssenaridən imtina edərək gələcəkləri üçün yeni, sönük və könülsüz, həmçinin, kədərli bir ssena- rini diktə etməli, bütün planlarını, arzularını və yaşamaq istəyini cilovlamalı olurlar” (2, s. 117). Bu düşüncələr valideynlərin özlərinin psixoloji halətini gərginləşdirir. Deyilən gərginlikdən əlavə, sağlamlıq im- kanları məhdud olan uşağın yaşadığı ailələrdə |