Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey I plemyon kavkaza dergiSİ Üzerine bir araştirma

2. 1. 3. SMOMPK’nin Sayılarının Çıkış Yılları 
Derginin ilk 44 sayısı Kafkas Eğitim Okrugunca 1881-1915 yılları arasında neşredilir. 
Birinci  Dünya Savaşı  ile birlikte  derginin neşri durur ve Kafkas araştırmalarındaki önemine 
binaen  dergiyi  sürdürme  girişimlerinde  bulunularak  Mahaçkale’de  1926’da  45.  ve  1929’da 
46. sayı yayımlanır.  
Derginin  bazı  yıllarda  neşri  yapılmamışken  bazı  yıllarda  da  iki  veya  üç  sayı  olarak 
çıktığı olmuştur. Derginin çıktığı seneler aşağıdaki gibidir: 
 
1. sayı: 1881 
2. sayı: 1882 
3. sayı: 1883 
4. sayı: 1884 
5. sayı: 1886 
6. sayı: 1888 
7. ve 8. sayı: 1889 
9. ve 10 sayı: 1890 
11. ve 12. sayı: 1891 
13. ve 14. sayı: 1892 
15. 16. ve 17. sayı: 1893 
18. 19. ve 20. sayı: 1894 
21. sayı: 1896 
22. ve 23. sayı: 1897 
24. ve 25. sayı: 1898 
26. sayı: 1899 
27. ve 28. sayı: 1900 
29. sayı: 1901 
30. sayı: 1902 
31. sayı: 1902 

43 
 
32. sayı: 1903 
33. ve 34. sayı: 1904 
35. sayı: 1905 
36. sayı: 1906 
37. sayı: 1907 
38. sayı: 1908 
39. sayı: 1908 
40. sayı: 1909 
41. sayı: 1910 
42. sayı: 1912 (?) 
43. sayı: 1913 
44. sayı: 1915 
45. sayı: 1926 
46. sayı: 1929 
2. 1. 4. SMOMPK’de Belirli Konuya Mahsus Sayılar 
SMOMPK’de bazı sayılar belirli konulara hasredilmiştir. Bu türden sayılara derginin 
yazı kurulunda yeterli malzemenin birikmesi neticesinde ilk kez 1889 yılında rastlanır. 1889 
tarihli 8. sayıdan sonra 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 ve 30. sayılarda belirli konulara yer verilir. 
Bu  sayılarda  baştan  sona  bir  konu  işlenebildiği  gibi,  bir  de  sayının  bölümlerinin  farklı 
konulara  ayrılmasıyla  karşılaşılır.  Mesela,  SMOMPK’nin  1893  tarihli  16.  sayıda  birinci 
kısımda  Kuzey  Kafkasya,  ekonomik  ve  etnografik  yönden  ele  alınırken  ikinci  kısımda  halk 
hekimliği yönünden incelenir. 
2.  1.  4.  1.  Sekizinci  Sayı,  “Tersk  ve  Kuban  Oblastlarında  Bazı  Yerleşimlerde 
Üretim Faaliyetleri” 
SMOMPK’nin 1889 tarihli 8. sayısı Tersk ve Kuban Oblastlarında Bazı Yerleşimlerde 
Üretim Faaliyetleri’ne ayrılmıştır. Bu cildin  giriş yazısında konuyla ilgili etraflı bilgiler  yer 
alır.  Buna  göre,  Kafkas  Eğitim  Okrugu  yöneticisinin
14
  1886  tarihli  genelgesiyle  Okrugdaki 
öğretmenlerin  bu  konuya  eğilmeleri  istenmiştir.  Genelgede  öğretmenlerin  eğitim  verdikleri 
çocukları  yakından  tanımalarının  önemi  üzerinde  durulmuştur.  Genelgede  öğretmenlerin 
görev yaptığı  yerleri zaten tanımış olduklarından şüphe duyulmadığı söylenmektedir. Ancak 
haleflerinin  işini  kolaylaştıracak  materyallere  ihtiyaç  duyulmaktadır.  Bunun  için  görev 
yerlerindeki esnaf ve sanatkârların faaliyetlerini sistemli bir biçimde yazıya dökmelidirler. 
Giriş  yazısında  SMOMPK’nin  önceki  sayılarında  konuyla  ilgili  yazılar  olduğu 
belirtilerek künyeleri verilmiştir. 
Bu sayının ilk kısım olan Tersk Oblastı için editörler, Başrahip F. Vartinskiy ve Tiflis 
2 Numaralı Gimnaziyası Öğretmeni A. Slovinskiydir. İkinci kısım olan Kuban Oblastı içinse 
Tiflis 2 Numaralı Gimnaziyası Öğretmenleri A. Bogoyavlenskiy ve A. Slovinskiy’dir. 
                                                 
14
  
SMOMPK’de  “popeçitel’”  kelimesi  kullanılmaktadır.  Bu  kelime  Çarlık  Rusyası’nda  bazı 
devlet kurumlarının idarecisi için kullanılır. Eğitim Okruglarının yöneticilerinin unvanı da bu kelimedir. 

44 
 
2. 1. 4. 2. Onuncu Sayı; Gürcü, Svanet ve Megrel Yöreleri, Halkları 
SMOMPK’nin 1890 tarihli 10. Sayısı Gürcü, Svanet ve Megrel yöreleri ve halklarına 
ayrılmıştır. Bu sayının M. Zavadskiy tarafından Tiflis’te hazırlanan 30 Kasım 1889 tarihli 80 
sayfalık  giriş  yazısında  konuyla  ilgili  etraflı  bilgi  verilmektedir.  Giriş  kısmında  21  sayfalık 
Svanet-Rus Kelimeler Derlemesi adını taşıyan bir sözlük vardır. 
Giriş  yazısında  bu  sayının  birinci  ve  ikinci  kısımlarını  birbiriyle  bağlı  olduğu  ve 
bütünlük oluşturduğu ifade edilmektedir. 
10.  sayının  ilk  kısmı  Megrelya  ve  Svanetya’nın  coğrafi  özelliklerini,  haklarının 
âdetlerini ve beğenilerini tasvir eden yazılar ihtiva eder. 
İkinci  ve  üçüncü  kısımlarda  Gürcü,  Megrel  ve  Svanet  halk  edebiyatlarının  değişik 
türlerine  yerli  dillerde  ve  Rusça  yer  veriliyor.  Atasözü,  bilmece,  şarkı,  halk  şiiri,  masal  ve 
efsane bu türlerdendir. 
2.  1.  4.  3.  On  Birinci  Sayı,  “Kafkas  Ötesi’nde  Bazı  Yerleşimlerde  Üretim 
Faaliyetleri” ve “Kafkas İpekçiliğinin İncelenmesi” 
SMOMPK’nin  1891  tarihli  11.  sayısı  iki  kısımdan  oluşur.  Bunlar:  Kafkas  Ötesi’nde 
Bazı Yerleşimlerde Üretim Faaliyetleri ve Kafkas İpekçiliğinin İncelenmesi’dir. 
İlk kısım SMOMPK’nin 1889 tarihli 8. sayısı gibi üretim faaliyetlerine ayrılmıştır. 8. 
sayıda  Kafkasya  ele  alınmıştı.  Bu  kez  birinci  kısımda  Kafkas  Ötesi’nde  Bazı  Yerleşimlerde 
Üretim Faaliyetleri başlığı altında Kafkas Ötesi’nde zanaat işleri ele alınmaktadır. Bu kısım 
kendi içinde ikiye ayrılır. İlk kısımda Yelisavetpol, Erivan, Baku, Tiflis, Kutais guberniyaları; 
Dağıstan  Oblastı  ve  Zakatel  Okrugu  başlıkları  vardır.  Bu  başlıkların  altında  şehirler  ve 
buralardaki ilçeler, köylerdeki üretim faaliyetleri ele alınıyor. 
Birinci  kısmın  ikinci  bölümü  ise  Güney  Kafkasya’daki  Üretim  Faaliyetlerine  İlişkin 
Umumi  Sonuçlar  başlığını  taşır.  Burada  zanaat  türleri  ayrı  ayrı  sıralanarak  değerlendirmeye 
tabi  tutulmuştur.  Bu  kısmı  Tiflis  2  Numaralı  Gimnaziyası  öğretmeni  A.  Slovinskiy 
hazırlamıştır. 
11. sayının 2. kısmı Kafkasya’da ipekçilik faaliyetlerine ayrılmıştır. Bu kısım Kafkas 
İpekçiliğinin  İncelenmesi  ve  Kafkas  Eğitim  Okrugu  Eğitim  Kurumlarında  İpekçilik 
Faaliyetleri  bölümlerinden  oluşur.  Neşredilen  bütün  materyaller  öğretmenlerce  toplanmıştır. 
Kısmın redaktörü N. N. Şavrov’dur. 
2. 1. 4. 4. On İkinci Sayı, Kabardey Halkı ve Metinleri 

45 
 
SMOMPK’nin 1891 tarihli 12. sayısı Kabardeylere ayrılmıştır. Bu sayı baştan sona L. 
G.  Lopatinskiy  tarafından  hazırlanmıştır.  Sayıda  öncelikle  Adigelerin  bir  kolu  olan 
Kabardeyler  tanıtılır.  Sonra  derlenen  Kabardey  metinlerine  yer  verilir.  Hikâye,  destan  ve 
masal  olarak nitelendirilen bu metinlerin 134 sayfalık bir kısmı  yalnızca Rusçadır.  Bununla 
beraber Kabardeyce asıllarının aktarıldığı metinler de vardır. Bu metinlerin Rusçaya hem satır 
altı hem de müstakil tercümesi yapılmıştır. 
Bu  sayıda  “Rusça  Kaydedilmiş  Kabardey  Hikâye,  Destan  ve  Masalları”  başlıklı 
yazının  içinde  metinlerden  sonra  anlatılar  biri  dışında,  L.  G.  Lopatinskiy  tarafından 
değerlendirilir.  “Güzel  Yelena  ve  Batur  Kadın”  destanının  değerlendirmesi  Moskova 
Üniversitesinden Prof. V. F. Miller’e aittir. Yazısının başında Miller, değerlendirmeyi  L. G. 
Lopatinskiy’in  isteği  üzerine  kaleme  aldığını  söyler.  Miller  destanla  ilgili  etraflı 
değerlendirmesinde bu anlatıyı farklı milletlere ait, değişik türlerle kıyaslar. Destanın Odisey 
ile benzerliklerinin altını çizer.  
L. G.  Lopatinskiy sayının giriş  yazısında hikâye, destan ve Masalların bir Kabardey, 
Talib Kaşejev’den; “Güzel Yelena ve Batur Kadın” destanının ise 1889 yılı Temmuz ayında 
Psabid  Kaşejev’den  derlendiğini  ifade  eder.  Yine  giriş  yazısında  belirtildiğine  göre  “Rusça 
Kaydedilmiş  Kabardey  Hikâye,  Destan  ve  Masalları”  başlığı  altında  aktarılan  “Sosruko”, 
“Pşibadinoko”  ve  “Aşyemez”  Kafkas  halkının  müşterek  ürünü,  Nart  destanlarının  en 
ilginçlerindendir. 
1. Bu  sayının  ikinci  kısmında  Kabardey  diliyle  ilgili  etraflı  bilgi  vardır.  Burada 
Kabardey dili ses ve şekil bilgisi yönüyle sistemli bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. 46 
sayfalık Kabardey dil bilgisini 299 sayfalık (144.) İndeksli Rusça – Kabardeyce Sözlük
15
 
izler.  Bu  sözlükle  baraber  ilk  kısımdaki  (139.)  Kabardey  Metinlerine  Açıklamalı 
Sözlük
16
 dikkate alınırsa SMOMPK’nin bu sayısının Kabardeycenin söz varlığını yansıtan 
önemli bir kaynak olduğu söylenebilir. 
Bu  sayıda  1864  yılındaki  Çerkez  sürgününden  önceki  yöreleri  gösteren  Kuzey  Batı 
Kafkasya haritası mevcuttur. 
2. 1. 4. 5. On Üçüncü Sayı, Kafkas Arkeolojisi ve Etnografyası 
1892  tarihli  13.  sayı  iki  kısımdan  oluşur.  İlk  kısımdaki  yazılar,  ön  sözde  belirtildiği 
üzere  ya  tamamen  ya  da  kısmen  arkeolojiyle  ilgilidir  ve  Kafkasya’daki  eski  eserlere 
                                                 
15
  
L. G. Lopatinskiy, ss. 1-299. 
16
  
L. G. Lopatinskiy, ss. 82-104. 

46 
 
ayrılmıştır.  İkinci kısım  ise etnografik materyallere tahsis  edilmiştir. Ancak SMOMPK’deki 
materyallerin  yöreleri  tanıtma  amacını  dikkate  alırsak  yazılarda  kesin  bir  sınırın  olmadığını, 
bir  kısımdaki  yazının  hem  arkeolojiyle  hem  de  etnografyayla  ilgili  olduğunu  söyleyebiliriz. 
Ön  sözde  SMOMPK’ye  gelen  arkeolojiyle  igili  yazıların  bir  bölüm  oluşturacak  yekûna 
geldiği  dile  getirilir.  Buradan  hareketle  böyle  bir  bölümleşmeye  gidilir.  Ön  sözde  önceki 
sayılarda arkeolojiyle ilgili çıkan yazıların künyeleri verilir. 
Sayıdaki  arkeolojiyle  ilgili  materyaller  Ye.  G.  Veydenbaum’ca  hazırlanır. 
Etnografyayla ilgililerse F. D. Jordani, İ. Z. Tamiyeva, A. G. Kargyozov tarafından. 
2. 1. 4. 6. On Dördüncü Sayı, Kafkas Dağlıları ve Sözlü Eserleri 
1892  tarihli  14.  Sayı  Kafkas  Dağlılarının  maneviyat,  âdet  ve  sözlü  eserlerine 
ayrılmıştır. Bu sayı 1891 yılın Tiflis’te hazırlamıştır. Sayıyı  yayıma hazırlayan ve bir de ön 
yazan M. Zavadskiy’dir. 
Bu sayı iki kısımdan oluşur. İlk kısımda Dağlıların hayatı değişik yönleriyle etraflıca 
ele alınır. İkinci kısımda ise Dağlıların sözlü eserlerine ayrılır. 
Bu  sayının  (178.)  Kafkas  Dağlılarının  Hayatlarından  Notlar
17
  adını  taşıyan  ilk 
yazısı  Dağlılar  hakkında  etraflı  malumat  içeren  bir  yazıdır.  Yazıya  Kafkasya’nın  tarihine 
ilişkin bilgilerle başlanır ve aile, âdet ve şeriat,  mahkemeler ve âdete göre ceza, Çeçenlerde 
toplum  hayatı  ve  mahkemeler,  Dağlıların  misafirperverliği,  Dağlıların  karakteri,  Dağlılarda 
kan davası, Dağlılarda kavga tutkusu gibi konular ele alınır. 
İlk  kısımda  Güney  Dağıstan  halklarından  Udinlerle  ilgili  ayrıntılı  bir  yazı  vardır. 
(180.) Vartaşen Köyü ve Onun Sakinleri Hakkında Kısa Bir Malumat
18
 adını taşıyan bu 
yazıda Udinlerin hayatı özellikle aile ekseninde anlatılır. 
İkinci kısımda Abhaz, Avar, Hyurkil ve Kyurinlere ait sözlü  eserlere  yer  verilmiştir. 
Bu kısımdaki pek çok anlatı Kafkasya’da yaygın olarak karşılaşılan ve aynı kökenden çıkma 
anlatılardır. 
İkinci  kısımdaki  anlatılar  hem  asıl  dillerinde  kendi  alfabeleriyle  hem  de  Rusça 
tercümeleriyle  verilmektedir.  (184.)  Kyurin  Metinleri  (Atasözleri,  Masallar  ve 
Anekdotlar)
19
 adlı yazıda metinlerden önce Kyurinceye ilişkin dil bilgisi notlarına yer verilir. 
                                                 
17
  
A. Lilov, ss. 1-58. 
18
  
S. M. Bejanov, ss. 213-262. 
19
  
Kn. Lionidze, B. Sultanov, ss. 135-202. 

47 
 
Burada Rus dil bilimci P. K. Uslar’ın  Kyurince  için oluşturduğu 49 harlik alfabe Rusça ses 
denklikleriyle tanıtılır. 
2. 1. 4. 7. On Beşinci Sayı; Kafkasya’daki Rus Kozakları ve Şarkıları, Masalları 
SMOMPK’nin  1893  tarihli  15.  sayısı  Kafkasya’daki  Kozaklara
20
  hasredilmiştir.  Bu 
sayıda Kozakların tarihi, hayatı, maneviyatı ve düşünce dünyası etraflıca anlatılır. 15. sayının 
önemli bir yanı ise derlenen çok miktarda şarkı ve masala  yer veriyor oluşudur. Derlemeler 
önemli  ölçüde  Tersk  Oblastı,  Vladikafkaz  Okrugu,  Grozni  Okrugu,  Kizlyar  Okrugu’nda 
yapılmıştır.  Sayı  iki  kısımdan  oluşur.  İlk  kısım  Kozak  yerleşimlerini  ve  buralarda  söylenen 
şarkıları, ikinci kısımsa derlenen masalları ihtiva eder. 
İlk kısımda önce Kozak yerleşimlerinin sınırları, tarihi, umumi hususiyetleri istatistikî 
verilerle  anlatılır.  Sonra  o  yerleşimde  söylenen  şarkılara  yer  verilir.  Şarkılar  şu  başlıklarla 
tasnif edilmiştir: 1. Düğün şarkıları, 2. Aşk şarkıları, 3. Günlük şarkılar, 4. Tarihî şarkılar, 5. 
Bılina
21
 şarkıları, 6. Mizahlı Şarkılar. 
Şarkıların  ekserisi  Kozakların  hayatıyla  paralellik  gösterir.  Gündelik  şarkılarla  savaş 
şarkıları oldukça fazladır. Şarkılarda tarihten kahramanların isimleri, yer adları sık sık geçer. 
Birinci kısmın sonunda şarkıların notalarına ve fihristine yer verilir. 
İkinci  kısımda  umumiyetle  derlenen  masallara  yer  verilir.  Masalların  yanında  az 
sayıda atasözü, bilmece ve hurafe vardır. Bu kısmın ilk yazısı (195.) Sleptsov Stanitsa’sında 
Derlenen  Masallar’da
22
  P.  Semenov  masal  derlemenin  zorluğuna  ilişkin  ilginç  bilgiler 
paylaşmaktadır.  Ona  göre  bir  masalı  iyi  bir  anlatıcıdan  dinlemek  zor  iştir.  Önce  anlatıcıyla 
yakınlaşmak; onunla muhatap olmayı, onun hoşuna gitmeyi bilmek gerekir. Semenov, bu işin 
püf  noktasının  anlatıcıya  iyi  bir  ziyafet  çekme  ve  onun  zayıf  noktasını  bulma  olduğunu 
belirtir. 
Derlenen masallara ilişkin çok açıklama  yapılmamış, masalların metinleri verilmekle 
iktifa edilmiştir. 
2.  1.  4.  8.  On  Altıncı  Sayı;  Tersk  ve  Kuban  Oblasltarında  Ekonomi,  Etnografya 
ile Halk Hekimliği 
                                                 
20
  
Kozaklar  (Rus  Kazakları),  sınırların  korunması  ve  genişletilmesinde  aktif  rol  alan  savaşçı  Rus 
köylülerdir.  
21
  
Bılina; kahramanları anlatan epik Rus halk şarkıları. Yefremova. 
22
  
P. Semenov, ss. 1-146. 

48 
 
SMOMPK’nin  1893  tarihli  16.  sayısında  Kuzey  Kafkasya,  özellikle  de  Stavropol 
Guberniyası Tersk ve Kuban Oblastları ele alınır. Bu sayı iki kısımdan oluşur. İlk kısımdaki 
yazılarda  zikredilen  oblastlar  ekonomik  ve  etnografik  yönden,  ikinci  kısımda  ise  halk 
hekimliği yönünden incelenir. 
Bu  sayının  A.  Borozdin  tarafından  yazılan  ön  sözünde  içerikle  ilgili  etraflı  malumat 
vardır. Burada önemli görülen yazılar üzerinde durulur. 
16.  sayıda  ele  alınan  pek  çok  yerleşim  Kuzey  Kafkasya’yı  iskân  etme  amacıyla 
yerleştirilen  Rus  Kozaklarının  yaşadığı  yerlerdir:  İşler  Stanitsası,  Çervlenoy  Stanitsası, 
Umahaan-Yurtov  Stanitsası,  Tersk  Stanitsası  vb.  Bu  türden  yerleşimlerin  ele  alındığı 
yazılarda  eski  sakinlerin  ve  yeni  sakinlerin  kimler  olduğu,  yenilerin  nerelerden  geldiği 
anlatılır. 
Gizel Köyü (veya Kizilka) adlı yazıda Osetlerin hayatı ayrıntılı biçimde ele alınır. Bu 
yazının önemli bir yanı 3. sayıda neşredilen Osetlerle ilgili malumata bir ilave olmasıdır.
23
 
Bu sayıda Kumuk Türklerinin yaşadığı iki köy ele alınır. Bunlar Aksay
24
 ve Kostek
25
 
köyleridir. Bu yazıların içeriği SMOMPK’deki Türklük Bilgisiyle İlgili Yazıların İçerik Analizi  
başlığı altında ele alınacaktır. 
16.  sayının  2.  kısmı  tamamıyla  halk  hekimliğine  ayrılmıştır.  Burada  Gürcülerin
26
  ve 
Rus Kozaklarının halk hekimliği ile ilgili 186 sayfalık malumat vardır. 
2. 1. 4. 9. Otuzuncu Sayı, Udince-Rusça İncil 
SMOMPK’nin 1902 tarihli 30. sayısı Udince-Rusça İncil’dir. Sayının bir sayfalık ve 
Z. imzalı giriş yazısında Udin harfleri tanıtılıyor, seslerin hususi yönleri  üzerinde duruluyor. 
Burada  belirtildiğine  göre  SMOMPK  için  İncil’in  Udinceye  çevirisi  Peder  Semen  Bejanov 
tarafından  1893  yılında  yapılmıştır.  Peder  kardeşi  Mihail  Bejanov  ile  beraber  Udin  halk 
şarkıları,  masalları,  atasözlerinin  derlenmesi  ve  incelenmesinde,  sözlüğün  hazırlanmasında 
yardımcı olmuştur. Bu materyaller ile İncil’in ayrı iki sayıda neşredilmesi düşünülmüş, fakat 
öncelik İncil’e verilerek öbürleri sonraya bırakılmıştır. 
İncil metni  iki sütun hâlindedir. Bir sütunda Kiril  esasına dayalı Udin harfli, Udince 
metin, öbür sütunda Rusça metin yer alır. 
                                                 
23
  
bk: Osetya ve Osetlerle İlgili Notlar, D. Lavrov, ss. 1-314. 
24
  
Aksay (veya Taşkiçu), Mıtr. Mohir, ss. 30-36. 
25
  
Kostek Köyü, Afanasyev, ss. 85-100. 
26
  
Kutais Guberniyası’nda, Oni’de Hastalıklar ve Onların Tedavisinde Halk Yöntemleri; Caparidze, ss. 
131-137. 

49 
 
2. 1. 5. SMOMPK ile Benzer Mutevaya Sahip Bazı Çarlık Rusyası Yayınları 
Bu kısımda SMOMPK ile aynı dönemde yayımlanan ve muhtevasıyla ona benzeyen, 
umumiyetle  Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesi  coğrafyasını,  halklarını  ilgilendiren  tarih  ve 
etnografyayla  ilgili  malumat  ve  materyaller  içeren  bazı  yayınlar  sıralanmıştır.  Bu  yayınlar 
1868-1916 tarihleri arasında neşredilmiştir. 
Sbornik Kavkaza (Kafkas Derlemesi): 1876-1912 arasında 32 cilt yayımlanan bu dergi 
1881,  1891—1893  ve  1904  yılları  hariç  her  yıl  düzenli  olarak  yayımlanmıştır.  Derginin 
muhtevasını Kafkas Savaşlarıyla (1817 veya 1829 – 1864) igili umumiyetle askerlerin anıları 
oluşturur. 
Sbornik  Svedeniy  O  Kafkazskih  Gortsah  (Kafkas  Dağlıları  Hakkında  Bilgiler 
Derlemesi): Dergi, Kafkas coğrafyasının farklı yerleşimlerinde yaşayan ve aynı adla “Dağlı” 
olarak  adlandırılmalarına  karşın  birbirlerinden  gerek  karakterleri  gerek  de  dilleriyle  ayrılan 
halkların  yaşayışını  değişik  yönleriyle  ele  almaktadır.  İçeriğinde  Kafkas  Dağlılarıyla  ilgili 
tarihî ve etnografik metinler, halk hikâyeleri, vakayinameler yer alan dergi 1868-1881 yılları 
arasında çıkmıştır. 
Sbornik  Svedeniy  O  Severnom  Kavkaze  (Kuzey  Kafkasya’yla  İlgili  Bilgiler 
Derlemesi):  Stavropol’de  yayımlanan  derginin  568  sayfalık  ilk  sayısı  1906  yılında 
yayımlanmıştır.  Kuzey  Kafkasya’daki  yerleşimlerle  ilgili  idari,  tarihî  ve  etnografik  bilgiler 
ihtiva eden derginin taramalarda görebildiğimiz kadarıyla son sayısı 1914 tarihli 11. sayıdır. 
Kavkazskiy Vestnik (Kafkas Habercisi): Tifliste 1900-1904 yılları arasında çıkan aylık 
edebi ve ilmî bir dergidir. 
Tuzemtsiy  Severo-Vostoçnago  Kavkaza  (Kuzey  Doğu  Kafkasya’ın  Yerlileri):  Sankt 
Petersburg’ da N. Semenov tarafından 1895  yılında  yayımlanan bu kitap etnografyayla ilgili 
bir makaleler derlemesidir. İçerisinde Çeçen, Kumuk, Nogay halkalarıyla ilgili olarak masal, 
efsane, şiir, şarkı gibi değişik materyaller vardır. 
Materialıy  Po  Arheologii  Kavkaza,  Sobrannıye  Ekspeditsiyami  İmperatorskogo 
Moskovskogo  Arheologiçeskogo  Obşestva,  Snaryajennımi  Na  Vısoçayşe  Darovannıye 
Sredstva  (Fonlarla  Desteklenen  Moskova  İmaparatorluk  Arkeoloji  Kurumu  Tarafından 
Toplanan Kafkas Arkeolojisi Materyalleri): 1881-1916 yıllarında 14 sayı halinde Moskova’da 
çıkmıştır. Kafkasya’ya yapılan arkeoloji gezilerinde elde edilen etnogragik, arkeolojik veriler 
resim ve haritalarla birlikte yayımlanmıştır. 
İzvestiya  Kavkazskago  Obşestva  İstorii  i  Arheologii  (  Kafkas  Tarih  ve  Arkeoloji 
Kurumu Haberleri): Tiflis’te 1882 ve 1884 yıllarında D. Z. Bakradze ve Ye. G. Veydenbaum 

50 
 
redaktörlüğünde  2  sayı  çıkmıştır.  Adından  da  anlaşılacağı  üzere  içinde  Kafkasya’yla  iligili 
tarihî ve arkeolojik bulguların olduğu yazılar vardır. 
İzvestiya  Kavkazskogo  Otdela  İmperatorskogo  Russkogo  Geografiçeskogo  Obşestva 
(Rus  İmapratorluğu  Coğrafya  Kurumu  Kafkas  Bölümü  Haberleri):  1872  yılında 
yayımlanmaya başlanan ve Kafkasya araştırmaları için bölgenin kendisi ve sınır hattıyla ilgili 
tarih,  coğrafya  ve  nebatatla  ilgili  telif  ve  çeviri  yazılar  ihtiva  eden  bir  dergidir.  Derginin 
sayıları ciltler halinde basılmıştır. Taramalarda en son görebildiğimiz 1916 tarihli 24. cilttir. 
Etnografiya  Kavkaza.  Yazıkoznaniye  (Kafkas  Etnografisi:  Dil  Bilimi):  Kafkas 
dilleriyle ilgili önemli çalışmaları olan Pyotr Karloviç Uslar (1816-1875) tarafından sırasıyla 
Abhaz,  Çeçen,  Avar,  Lak,  Hyurkilin,  Kyurin  ve  Tabasaran  dillerine  ilişkin  7  ciltlik  bir 
yayındır.  Kitaplar  Uslar’ın  ölümünden  sonra  1887-1979  yılları  arasında  Tiflis’te 
yayımlanmıştır. 
Zakon  i  Obıçay  Na  Kavkaze  (Kafkasya’da  Hukuk  ve  Töre):  M.  M.  Kovalevskiy 
tarafından  Moskova’da  1890  yılında  iki  cilt  olarak  yayımlanmış  tarihî  ve  etnografik  bir 
çalışmadır. 
 
 

51 
 
 
İKİNCİ BÖLÜM 
SMOMPK’DEKİ TÜRKLÜK BİLGİSİYLE İLGİLİ YAZILARIN 
İÇERİK ANALİZİ 
SMOMPK’nin,  Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesindeki  Osetler,  Gürcüler,  Abhazlar, 
Çerkezler,  Kabartaylar,  Çeçenler,  İnguşlar,  Tabasaranlar,  Dargiler,  Laklar,  Avarlar  ile  Türk 
boylarından  Nogay,  Karaçay,  Balkar,  Kumuk,  Türkmen
27
  ve  Azerbaycan  Türkleriyle  ilgili 
etnografya,  antropoloji,  tarih,  dilbilimi  ve  folklor  gibi  farklı  bilim  dalları  kapsamındaki 
yazıları  içeren  bir  dergi  olduğu  daha  önce  ifade  edilmişti.  SMOMPK’nin  geniş  hacminden 
ötürü,  bu  bölümde  SMOMPK’deki  Türk  boylarıyla  ilgili  yazıların  ve  derlemelerin  içerik 
analizi  yapılacaktır.  Bununla  beraber  Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesi’nde  yaşayan  halklar 
arasındaki  iç  içe  geçmişlik  ve  kültür  etkileşimi  göz  önünde  bulundurularak  Türk  boyları 
dışındaki bazı halklarla ilgili yazıların ve materyallerin de yer yer içerik analizi yapılmıştır. 
1. Halk Bilimi  
İçeriğinin çeşitliği  yönüyle oldukça zengin bir yayın olan SMOMPK’nin ihtiva ettiği 
yazıların  ve  derlemelerin  büyük  çoğunluğu  halk  biliminin  inceleme  alanına  girmektedir. 
SMOMPK’nin  yayımlayıcılarının  halk  bilimine  verdiği  önemi  daha  önce  zikredilen  Kafkas 
Yöreleri  ve  Halkları  Hakkında  Materyal  Toplama  Kılavuzu  ve  Efsane,  Destan,  Hurafe  ve 
Törenlerin  İncelenmesine  İlişkin  Birkaç  Soru  başlıklarını  taşıyan  yazılar  açıkça  ortaya 
koymaktadır.  SMOMPK’ye  yazı  gönderecekler  için  kılavuz  mahiyetindeki  bu  yazılarda 
değinilen konuların  çeşitliliği, derginin  yayımlayıcıları tarafından  halk  bilimiyle ilgili  etraflı 
literatür taraması yapıldığını ortaya koymaktadır. Ayrıca, derleme yapacaklardan okullarının 
kütüphanalerinde  bulundurmaları  istenen  36  yayınlık  liste  de  bu  tespiti  desteklemektedir. 
Listenin,  Avrupa’daki  yeni  yayınları  da  ihtiva  etmesi  SMOMPK’de  neşredilecek  yazılar  ve 
derlemeler için dönemin ilmî metotlarının gözetildiğine ilişkin sağlam bir fikir vermektedir. 
Bu  açıdan  yaklaşıldığında,  SMOMPK’de  yalnızca  derlemelerin  yayımlanmasıyla  iktifa 
                                                 
27
  
Burada ifade edilen, Kafkas Türkmenleridir (Truhmenler). 

52 
 
edilmemiş  ve  derlenen  materyallerle  ilgili  değerlendirme  yazılarına  da  yer  verilmiştir. 
Değerlendirmelere bazen ilgili derlemenin hemen ardından gelen müstakil bir yazıyla, bazen 
de ön sözlerde yer verilmiştir. 
Halk bilimi (folklor), “halkın geleneğe bağlı maddi ve manevi kültürünü kendine özgü 
metotlarla  araştıran,  sınıflandıran,  çözümleyen  ve  halk  kültürü  üzerinde  değerlendirmeler 
yapan  bir  bilim”  olarak  tanımlanmaktadır  (Tan,  2008,  9).  Halk  biliminin  inceleme  alanına 
girecek  materyallerin  ise  “halka  ait  olması,  anonim  olması,  sözlü  geleneğe  dayalı  olması, 
nesilden nesile veya toplumdan topluma geçerek yayılmış olması” gerekmektedir (Tan, 2008, 
10). Halk biliminin tanımı ve halk bilimi materyallerinin taşıdığı hususlar dikkate alındığında 
SMOMPK halk bilimi açısından oldukça zengin bir kaynaktır. 
SMOMPK’nin  Türkçeye  “Kafkas  Kabilelerinin  ve  Yörelerinin  Tasviri  İçin 
Materyaller Derlemesi” şeklinde tercüme edilebileceği daha önce ifade edilmiş idi. Başlıktan 
da  anlaşılabileceği  üzere  dergideki  yazıların  çoğunda  Kafkas  ve  Kafkas  Ötesi  halkları, 
yöreleri ve yerleşimlerini bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Bu yüzden SMOMPK’deki 
hemen hemen her yazıda halk bilimi için malzeme ve değerlendirmelere rastlanabilir.  
SMOMPK’nin  adıyla  ilgili  önemli  bir  husus  ise  burada  “derleme”ye  gönderme 
yapılmasıdır.  Derginin  nasıl  bir  yayın  olduğu  ve  niçin  yayımlandığı  açıkça  adından 
anlaşılabilmektedir. Dergi, Kafkas halklarının ve yerleşimlerinin araştırılması, tespit edilmesi 
için materyaller derlemidir. 
Çalışmada, Türk boylarının ve onlara komşu bazı halkların halk bilimi materyallerini 
içeren yazılar beş başlıkta incelenmiştir: halk edebiyatı, hayatın geçiş safhaları: doğum, evlilik 
ve ölüm; halk inanışları: hurafe, halk bilgeliği, büyü, rüya; halk hekimliği ve halk gelenekleri.