Sport va harakatli

 
6.5-rasm
To`pni orqa tomonga (mo`ljalga orqa tomon bilan turganda) uzatishda 
o`yinchi to`pning tagiga kirib boradi. Bunda qo`lning orqa kaft qismi 
bosh orqasigacha ko`tariladi.
To`p uzatish qo`llarni tirsak qismida bukib-yozish hisobiga 
bajariladi, gavda orqaga-yuqoriga harakatlanadi, bunda harakat umurtqa 

---

71 
pog`onasining ko`krak va bel qismlarining bukilishi hisobiga bo`ladi 
(6.5-rasm). Sakrab orqaga to`p uzatish huddi tayanch holatda orqaga 
to`p uzatish kabi bajariladi. To`p uzatishning eng murakkab usuli bu 
sakrab bir qo`l bilan to`p uzatishdir. Bu usul to`p to`r ustiga kelib 
qolgandagi murakkab sharoitda bajariladi. Bu holda qo`l tirsaklarda 
bukilib, oldinga chiqariladi (6.6-rasm). Kaftlar oldinga qaratiladi, 
barmoqlar bukilib, tarang holga keltiriladi. To`p uzatish tirsak 
bo`g`inining bukib-yozilishi hisobiga bajariladi. 
6.6-rasm 
To`p kiritish texniksi 
 
Bu texnik usul orqali to`p o`yinga kiritiladi. Bu usulning asosiy 
maqsadi to`pni raqib jamoasiga iloji boricha qiyin qilib berishdir. 
Shuning uchun bu usul hujum texnikasining vositasi bo`lib hisoblanadi. 
To`pni kiritish dastlabki holatdan va uchta ketma-ket fazalar: 
tayyorgarlik (to`pni tashlash, qo`lni silkish), asosiy (zarba berish) va 
yakunlovchi (qo`lni tushirish va keyingi harakat) fazalardan iborat. 
Voleybolda pastdan to`g`ri, yuqoridan to`g`ri, yondan yuqoridan va 
sakrab to`g`ri to`p kiritish usullari mavjud.
Bu usullarni bajarishda to`pga zarba berish turli tarzdagi ketma-ketlikda 
bajariladi. Birinchi navbatda to`pga aylanma harakat berish, so`ngra 
aylanma harakat bermasdan to`p kiritish (bir muncha murakkab 
bo`lganligi sababli) usullari o`rgatiladi yoki takrorlanadi.
Pastdan to`g`ri to`p kiritish. O`yinchi oldinga engashib, oyoqlarini 
tizza qismida bukkan, bir oyog`ini (zarba beruvchi qo`lga nisbatan 
qarama-qarshi) oldinga chiqargan holatda turadi (6.7-rasm). 

---

72 
6.7-rasm 
To`p tirsak qismida bir oz bukilgan qo`l bel barobarida ushlab 
turiladi. To`p gavdaga nisbatan 20-30 sm oraliqda tashlanadi. Zarba 
berishda qo`l keskin ravishda orqaga harakatlantiriladi. Zarba pastdan 
yuqoriga-to`g`riga bajariladi. O`yinchi bir vaqtning o`zida orqa oyoqni 
to`g`rilaydi va gavdaning og`irligini oldingi oyoqqa o`tkazadi. Zarbadan 
so`ng qo`l harakati to`pni “kuzatib” borish bilan tugallanadi. Pastdan 
to`g`ri to`p kiritish aniqligi asosiy uchta omil bilan aniqlanadi: qo`lni 
silkish (zamax) yo`nalishi bilan – u keskin orqaga harakatlanishi kerak; 
to`p tashlash balandligi bilan – u baland bo`lmasligi kerak; to`pga zarba 
berish – u taxminan bel barobarida amalga oshirilishi zarur. Yuqoridan 
to`g`ri to`p kiritish. O`yinchi to`rga qaragan holda yuqori holatni 
egallaydi (6.8-rasm). 
6.8-rasm 
To`p ko`krak sathida ushlab turiladi, bir oyoq oldinga qo`yiladi 
(zarba beruvchi qo`lga nisbatan qarama-qarshi). To`p 1 m yuqoriga 
oldinga tashlanib, o`yinchi qo`lini yuqoriga-orqaga harakatlantiradi va 
zarba beruvchi qo`l - yelkasini orqaga-yuqoriga olib boradi. Zarba 
to`g`ri qo`l bilan birmuncha oldinda bajariladi. Bu usul ikki xil 
variantda: to`pga aylanma harakat berib va aylanma harakat bermasdan 
amalga oshirilishi mumkin. To`pga aylanma harakat bermasdan to`p 
kiritish usuli birmuncha murakkab usul hisoblanadi. Bu usulda quyidagi 
elementlarning bajarilishiga qat’iy amal qilish zarur (6.9-rasm). Bular: 
to`pning qoq o`rtasiga zarba berish; to`p tashlashning nisbatan pastligi 
(0,5 m gacha); zarba beruvchi qo`lni orqaga nisbatan qisqa 

---

73 
harakatlantirish; kuchli (tezkor), va “aldamchi” (sekin) zarbalar berish.
Hujum zarbasini 2 yo`l bilan bajarish mumkin: to`g`ri (to`rga 
nisbatan to`g`ri turgan holda) va yon tomon bilan (to`rga nisbatan). 
6.9-rasm 
Yuqoridan yon tomon bilan to`p kiritish. Yuqoridan yon tomon 
bilan to`p kiritish usulida o`yinchi to`rga nisbatan yon tomon bilan 
oyoqlarini tizzadan bukkan holda turadi (6.10-rasm). To`p 1 m gacha 
balandlikda yelka ustiga tashlanadi. O`ng qo`l bilan zarba berilganda, u 
pastdan orqaga harakatlanadi, bunda yelka pastga tushirilib, gavdaning 
og`irligi o`ng oyoqqa o`tkaziladi. Zarba beruvchi qo`l orqadan-yuqoriga 
yoy bo`yicha harakatlantirilib, zarba amalga oshiriladi. Gavda chapga 
buriladi va og`irlik kuchi chap oyoqqa ko`chiriladi. Bu harakat 
zarbaning kuchini oshirishga xizmat qiladi. 
6.10-rasm 
Sakrab to`p kiritish. Hozirda sakrab to`p kiritish usuli keng 
qo`llanilmoqda. Bu usulning asosi orqa (himoya) zonadan hujum 
zarbasini berishga o`xshashligi sababli uning mohiyati quyiroqda 
yoritiladi.