Taraqqiyot psixologiyasi va differensial psixologiyasi

Bir umr davridan ikkinchi umr 2davriga o`tish.
Biz (E.’ziev) yaratgan komil inson kontseptsiyasi o’ziga xosligi bilan ajralib turadi. Bizning ta’kidlashimizcha, xomilalik — embrional davr bosqichi budrusi shaxs uchun mux,im ahamiyat kasb etib, jismoniy barkamollikning, nerv sistemasi, bosh miya katta yarim sharlari, hissiy bilish, tana a’zolari paydo bo’lishining va usishining manbai vazifasini bajaradi. Ushbu bosqichda kuyi- dagilarga e’tibor berish mak,sadga muvofik,:
— homilaning jismoniy o’sishini uzluksiz ravishda ta’minlash uchun oqsillar, vitaminlar va boshqa turdagi ozitsalarga nisbatan tabiiy ehtiyojini qondirib turish;
unga salbiy tasirlantiruvchi qo’zg’atuvchilardan saqlanish, ijobiy his-tuyg’u uygotuvchi hodisalar to’g’risida kuproq o’ylash;
— harakatlardan o’zini tiyib turib, uzluksiz ravishda zo’rikishning oldini olish;
homilaga sensor tasir o’tkazishni odatiy psixologik xislatga aylantirish,
kontakt va distant moslama vositalaridan foydalanish;
muposabatda muloqot maromlariga rioya qilish; biorigmika va psixometriya qoidalaridan ogishmay foydalanish;
ijtimoiy hodisalarga nisbatan loqaydroq, munosabatda bo’lish vaa hokazo;
Umr inqirozlari davrida xulk-atvor va muomalaning o`ziga xos xususiyatlari.
Odam (individlik)lik davri tugilganidan to unda nutk, paydo bo’lguncha qadar vak,t birligini qamrab oladi. Uning muxim tomonlari mana bunday holatlarda ko’zga yaqqol tashlanadi :
Embrional davrdagi plantsentar sistemasi urnini oral (mustaqill hazm knlish) egallaydi, ya’ni mustaqil nafas olish, qon aylanish va boshqalar chaqalokda tabiiy ravishda yuz bera boshlaydi;
tabiiy holatlarga va muhitga moslashish (adaptatsiya) tevarak- atrofini bilish boshlanganligidan dalolat beradi;
har xil turdagi harakatlarni amalga oshirish, jismlarni ushlash, ularga intilish, narsalarni bilishga nisbatan harakatini bildiradi;
ota-onani va karindosh-uruglarni tanish, sezgi, idrok, xotira jarayonlari usishini anglatedi;
jismlarga razm solish, uning tuzilishi va rangi bilan kizikish yakkol tafakkurning ifodasidir;
unda emotsiya va xissiyotning paydo bo’lishi muomalaga kirishish ex.tiyojini namoyon etadi;
emaklash, tik turishga intilish o’quvining paydo bo’layotganligi fazoviy tasavvurni aks ettiradi va boshqalar.
Inson davri o’zini o’zi anglashdan boshlanib, jismoniy, aqliy va ijtimoiy kamolotga erishuv jarayoni amalga oshishi bilan tugallanadi.
Ushbu davrda alohidalikka oid xususiyatlar quyidagilarda uz aksini topadi:
I. Nutqning paydo bo’lishidan to 6-7 yoshgacha:
bolada fazoviy muvozanatning vujudga kelganligi;
o’zini o’zi anglashdan iborat "Men" davrining mavjudligi;
nutkda ona tili boyligidan unumli foydalanish imkoniyatining tugalishi;
milliy urf-odatlarga, xulq-atvor qoidalariga rioya qila olishi;
muomala maromi, ijtimoiy qadriyatlarni egallashi;
uyin hamda faoliyatning boshqa turlarini uzlashtirish negizida milliy va umumbashariy fazilatlarning shakllanganligi;
individual-tipologi k xususiyatlarning aniq namoyon bo’lishi;
barcha jщatlari bilan maktab ta’limiga tayyorgarligi;
gurutiy xdmkorlik o’quvidan xabardorligi.
II. Usmirlik davri xususiyatlarining aks etishi:
jismoniy jixdtdan mukammallikka intilishning mavjuddigi;
faoliyat xulk va muomala jarayonlarida tipologik xususiyat-larga erishilganligi;
aqliy, axloqiy, xarakterologik xususiyatlari shakllanganligi;
tur l i shakldagi va tuzilishdagi (tengkurlari, katta yoshdagilar, rasmiy va norasmiy, (real) gurueutarda o’zini o’zi anglashni namoyon Qillishi;
ijtimoiy xayotda va faoliyatda o’zini o’zi tasdikdashga imkoni borligi;
ijtimoiy turmushning har bir jabxdsida faollik kursatishi;
o’quv fanlarida differentsial munosabatning karor topishi;
muayyan e’tikod, dunyokarash, shaxsiy munosabatning mav­juddigi;
tashki ta’sirlarga beriluvchanligi, xulk-atvorga qatiyatlik etishmasligi;
fantaziya va o’ziga bino kuyishning ustuvorligi va boshqalar.