Тема : озбекстан республикасы пукаралык хукыкы тусиниги, принциплери хэм дизими

Patentke bolg`an huqiq ha`m jeke huqiqlar

Patentke bolg`an huqiqti iyelew huqiqlardiw yuridikaliq ta`g`dirin balgilewdi an`latadi. Absolyut huqiq iyesi bul huqiq lardi jeke o`zi a`melge asiriwi, basqa ha`r qanday shaxslarg`a toliq yamasa bir bo`legin haqi to`lew esabinan /litsenziya beriw, satiw/ yamasa biypul /sawg`ag`a beriw/ o`tkeriwge haqili.
Patentke bolg`an huqik o`z quramina ha`r qiyli huqiklardi ja`mleydi. Usi huqiklardin` ja`mlemesi patentke bolg`an huqikti quraydi. PK nin` 1034 stat`yasinda patentke bolg`an huqiklardin` tiykarg`i tu`rleri belgilep qoyilg`an bolip, ol to`mendegilerden turadi:
a / patent aliw huqiki. Nizamnin` 9 stat`yasina muwapiq tiykarinan to`emndegiler sanaat mu`lki ob`ektine huqikiy qorg`aw jarlig`in /patent/ aliwg`a haqili: sanaat mu`lk ob`ektinin` avtori /birliktegi avtorlar/ yamasa onin` /olardin`/ miyrasxorlari:
avtor yamasa onin` huqikiy miyrasxori ta`repinen patent, da`slepki patent yamasa gu`waliqqa baylanisli talaplarda yamasa sanaat mu`lki ob`ekti patent mekemesinin` diziminen o`tkerilgenge shekem tapsirilg`an arzada ko`rsetilgen fizikaliq ha`m /yamasa/ yuridikaliq shaxslarg`a /olardin` kelisim sha`rti menen/ sol shig`armag`a bola patent aliw huqiki to`lemli yamasa biypul ha`r qanday shaxsqa o`tkeriliwi mu`mkin. Avtor menen sanaat mu`lki ob`ektin jaratiw tnama du`zgen ha`m sha`rtnama boyinsha o`z minnetlemelerin tiyisli da`rejede orinlag`an buyirtpashi da usi tiykarg`a muwapiq patent aliw huqikin talap etedi.
Ob`ekt xizmet tapsirmasi boyinsha jaratilg`anda, avtor ushin jumis beriwshige /PK nin` 1087 stat`yasinda belgilengen/ tiykarlarda ha`m ta`rtipte/:
a/ patent aliw huqiki miyras boyinsha o`tedi;
b/ sanaat mu`lki ob`ektine patent /gu`waliq/ beriliwin sorag`an talapnamai dizimnen o`tkeriwde kelip shig`atug`in huqiklar. Patentler aliwg`a bolg`an huqik patent mekemesine belgilengen ta`rtipte patent beriliwin sorap talapnama beriw /Nizamnin` 14, 22 stat`yalari/ arqali a`melge asiriladi. Talapnama tapsirilip, ol patent mekemesinde dizimnen o`tkennen keyin, talapnamani tapsirg`an shaxsqa tiyisli huqiklar /olardin` arasinda orayliq orindi o`z atina patent aliw huqiki iyeleydi/ basqa shaxslarg`a toliq yamasa bir bo`legin to`lemli yamasa biypul o`tkeriw mu`mkin. Usinday o`tkeriw tiyisli formada ra`miylestiriliwi kerek:
v/ patentke iyelik huqiki en` aldi menen patent boyinsha absolyut huqiki toliq tu`rinde o`z iqtiyari, erk-iqrari da`rejesinde uslap turiw, saqlap turiw kerek. Usi huqiktin` mazmuni nizamnin` 11 stat`yasinda da belgilep qoyilg`an. Patentke iyelik huqiki da toliq yamasa bir bo`legi to`lemli yamasa biypul tu`rinde basqa shaxslarg`a o`tkeriliwi mu`mkin. /ol tiyisli ta`rtipte ra`smiylestiriliwi tiyis/ jazba tu`rde du`ziliwi ha`m ma`mleketlik patent mekemesinen dizimnen o`tkeriliwi sha`rt;
g/ patentten kelip shig`atug`in huqiklar, yag`niy sanaat mu`lki ob`ektinen o`zi paydalaniwi, basqalardin` paydalaniwina ruxsat /litsenziya/ beriwi ha`m basqalardin` bul ob`ektten paydalaniwin qadag`an etiwi, litsenziya ushin tiyisli to`lem aliwi, absolyut huqiklardin` buziliwi na`tiyjesinde jetkerilgen ziyannin` /materialliq ha`m ruwxiy ziyanlardin`/ o`teliwin talap etiwi ha`m sol siyaqli huqiklardan turadi. Usi huqiklar da basqa shaxslarg`a toliq yamasa bir bo`legi, to`elmli yamasa biypul o`tkeriliwi mu`mkin.

1. 
   Sanaat mu`lki ob`ektin oylap tabiw, paydali model`, sanaat u`lgileri o`z do`retiwshilik miyneti menen jeke o`zi jaratqan fizikaliq shaxs bul ob`ekttin` avtori dep moyinlanadi.
   

Sanaat mu`lki ob`ektine huqikiy qorg`aw jarlig`in beriw haqqindag`i tapsirilg`an talapnamani ko`rip shig`iwdin` qa`legen basqishinda avtor arza berip, sanaat mu`lki ob`ektine o`zinin atin yamasa arnawli at beriw huqikina iye.

2. 
   Oylap tabiw, paydali model`, sanaat u`lgilerine bolg`an avtorliq huqiki ha`m basqa jeke huqiklar patentke tiykarlang`an huqiklar payda bolg`an waqittan baslap a`melge asadi. Nizamnin` 3-stat`yasina muwapiq, patent tiykarinda kelip shig`iwi absolyut huqiklar ob`ektinin` u`stinlikke iye sa`nesinen baslap ku`shke kiredi. O`ytkeni, avtorliq huqiki ha`m basqa jeke huqiklar da sol waqittan baslap a`melge asadi ha`m patentke tiykarlang`an huqiklardan ayirmashilig`i sonda ol mu`ddetsiz ha`reket etedi.
   
3. 
   Oylap tabiw, paydali model`, sanaat u`lgileri avtorina nizam hu`jjetleri tiykarinda arnawli huqiqlar, jen`illikler ha`m sotsialliq xarakterdegi abzalliqlar beriliwi mu`mkin.
   

PK da basqa nizam hu`jjetlerinde avtorg`a tiyisli to`mendegi arnawli huqiqlar qorg`aw boyinsha normativler belgilep qoyilg`an:
a/ ob`ekttin` avtori sipatinda huqiqiy qorg`aw jarlig`inda belgileniwi ha`m usi huqiqtin` ko`pshilik ta`repinen ta`n aliniwi, a`melge asiriliwina baylanisli huqiq O`zbekstan Respublikasi Jinayat Kodeksine muwapiq avtorliqti o`zlestiriw, birliktegi avtorliqqa ma`jbu`rlewge qarsi jinayiy juwapkershilik belgilengen:
b/ avtordin` sanaat mu`lk ob`ektine at beriw huqiqi;
v/ sanaat mu`lk ob`ektinen avtor usi ob`ektke bola absolyut huqiq iyesinen ruxsat almay ha`m haqisin to`lemey ilimiy izertlew ha`m jeke maqsetlerde paylaniwg`a haqili:
g/ patent/ guwaliq/ iyesi bolmag`an sanaat mu`lki ob`ektinin` avtori usi ob`ektten ha`m og`an baylanisli litsenziya satilg`anlig`i ushin siyliq aliwg`a haqili. Onin` mug`dari, to`lew ta`rtibi jumis beriwshi, patent iyesi yamasa olardin` huqiqiy miyrasxorlari menen du`zilgen sha`rtnama tiykarinda belgilenedi.
Patent /guwaliq/ iyesi onin` a`mel onin` etiw mu`ddeti dawaminda avtorina to`mendegilerdin` esabinan haqi to`lenedi:
ob`ektten paydalaniwdan kelip tu`setug`in payda /da`ramat/;
ob`ekt tiykarinda islep shig`arilg`an o`nim /orinlang`an jumislar, ko`rsetilgen xizmet/ o`zine tu`ser bahasi;
ob`ekt ushin berilgen litsenziya to`lemleri.
Litsenziya sha`rtnamasi boyinsha siyliq puli litsenziya sha`rtnamasinda ko`rsetilgen to`lem valyutasinda to`leniwi mu`mkin /Nizamnin` 34 stat`yasi/.
d/ nizam hu`jjetlerinde belgilengen jag`daylarda ha`m ta`rtipte sanaat mu`lki ob`ektinin avtorlari birqatar jen`illikler ha`m abzalliqlarg`a //shtatlar qisqarg`anda/ jumista qaliwg`a jen`illik, do`retiwshilik demalisina shig`iw huqiqi ha`m basqalar/ ma`mleketlik turaq-jay berilgende qosimsha turaq-jay normasin aliw huqiqina iye boliw, olarg`a ma`mleketlik siyliqlar, ilimiy da`reje ha`m hu`rmetli ataqlar beriliwi mu`mkin.
Nizamnin` 15,17 stat`yalarinda ko`rsetilgenindey, sanaat mu`lki ob`ektine huqiqiy qorg`aw jarlig`in beriw haqqindag`i talapnamada ob`ektti o`z do`retiwshilik miyneti menen jaratqan shaxs onin` avtori sipatinda ko`rsetiledi. Bul jag`daydin` kerisinshesi /ob`ekt avtori, basqa shaxs ekenligi/ da`liyllep berilmegenge shekem talapnamada ob`ekttin` avtori sipatinda ko`rsetilgen shaxstin` avtorliq prezumitsiyasi a`mel etedi. Avtorliq haqqinda dawagerlik bolg`an jag`dayda avtorliq huqiqi berilmesten burin bar bolg`an faktlar ha`m jag`daylar /avtorliq huqiqi dawagerinin` ob`ekt boyinsha ilimiy izertlewler alip barg`anlig`i, unamli na`tiyjelerge erisilgeni xa`m basqalar/ da`liyl tastiyiqlawlar sipatinda ko`rip shig`iliw mu`mkin. Huqik berilgennen keyingi payda bolg`an faktler ha`m jag`daylar avtorliqti tastiyiqlawshi da`liyil sipatinda keltiriliwi mu`mkin emes.
Egerde sanaat mu`lki ob`ekti birneshe fizikaliq shaxstin` birgeliktegi do`retiwshilik miyneti tiykarinda jaratilg`an bolip, olar arasinda du`zilgen sha`rtnamada basqasha ta`rtip na`zerde tutilmag`an bolsa, olardin` barlig`i usi ob`ekttin` ten` huqiqli birliktegi avtorlari dep ta`n alinadi.
Sanaat mu`lki ob`ektinin` birliktegi avtorlarinin` ob`ekt boyinsha o`z-ara qatnasiqlari olar arasindag`i o`z-ara kelisim tiykarinda, usinday kelisimge erisilmegen jag`dayda sud ta`repinen belgilenedi.
Sanaat mu`lki ob`ektin jaratiwda do`retiwshilik xarakterge iye bolg`an xizmet arqali ja`rdem bergen, texnikaliq, sho`lkemlestiriw yamasa matematikaliq ja`rdem beriw, huqiqlardin` ra`smiylestiriliwine ko`mek beriw ha`m basqalar birliktegi avtorliqqa tiykar bolmaydi. Biraq, olar nizamnin` 35 stat`yasina muwapiq, sanaat mu`lki ob`ektlerin jaratiw ha`m olardan paydalaniwda ja`rdemlesken shaxs sipatinda siyliq aliwg`a haqili. To`mendegi jag`daylarda sanaat mu`lki ob`ektine bola gu`waliq aliw huqiqi ob`ekt avtori menen miynet sha`rtnamasin /kelisim, kontrakt/ du`zgen jumis beriwshige tiyis boladi:
a/ ob`ekt xizmetkerdin` o`z xizmet minnetlemelerin orinlaw waqtinda jaratilg`an bolsa;
b/ ob`ekt xizmetker ta`repinen jumis beriwshinin` ayqin belgili bir xizmet tapsirmasin orinlaw na`tiyjesinde jaratilg`an bolsa;
v/ egerde bul halat sanaat mu`lki ob`ektinin` avtori menen jumis beriwshi arasindag`i sha`rnama /kontraktta/ na`zerde tutilg`an bolsa /egerde joqaridag`i jag`daylardin` biri bar bolip, biraq, ob`ektiv patent aliw huqiqi jumis beriwshige tiyisli boliwi haqqinda kelisim bolmasa, ol jag`dayda patent aliw huqiqi avtordin` o`zinde qaladi/.
Nizamda, sonday-aq xizmetker ka`rxananin` ka`sibine baylanisli texnikaliq bilimler ja`rdeminde jaratilg`an sanaat mu`lki ob`ektine patent aliw huqiqi da jumis beriwshige tiyisli boliwi na`zerde tutiladi /9-stat`ya/.
Egerde jumis beriwshi sanaat mu`lki ob`ekti jaratilg`anlig`i haqqinda avtor malimleme bergen sa`neden baslap, to`rt ay dawaminda patent mekemesine talapnama tapsirmasa, talapnama tapsiriw huqiqin basqa shaxsqa o`tkermese, avtor o`z atina patent aliw huqiqina iye boladi.
Sanaat mu`lki ob`ekti jumis beriwshi ta`repinen qupiya /nou-xou/ sipatinda saqlanatug`in bolsa, avtor arnawli haqi aliw huqiqina iye.
Xizmetker ta`repinen jumis ta`rtibinde sanaat mu`lki ob`ekti jaratilg`anda avtor siyliq puli aliwg`a haqili. Siyliq pulinin` mug`dari, to`lem ta`rtibi, to`lem sha`rtleri xizmetker menen jumis beriwshinin` arasindag`i kelisim tiykarinda belgilep qoyiladi. Egerde ta`repler usinday kelisimge erise almasa, sudqa mu`ra`ja`a`t etiwge haqili. Ol jag`dayda kelisim sha`rtleri sud ta`repinen belgilenedi.
A`dette, ob`ekt jaratiwda xizmetker o`z do`retiwshilik miyneti menen, al jumis beriwshi bolsa miynet sharayatin tuwdiriw, tiyisli a`sbap-u`skene, a`debiyatlar, mag`liwmatlar menen ta`miyinlew arqali qatnasadi. Ob`ektten paydalaniwda alinatug`in da`ramatti bo`listiriwde kimnin` qatsha u`les qosqanlig`i aniq esapqa alinadi ha`m sog`an salistirmali ra`wishte paydadan u`lesi belgilenedi. Egerde ob`ektti jaratiwda xizmetker ha`m orinlawshi qosqa`n u`leslerin aniq belgilewdin` imkaniyati bolmasa, ob`ektten paydalaniw yamasa litsenziya beriw tiykarinda jumis beriwshi alatug`in /alg`an/ paydanin` jartisi /50 protsenti/ avtorg`a tiyisli boladi.