Тема : озбекстан республикасы пукаралык хукыкы тусиниги, принциплери хэм дизими

SELEKTsIYa JETISKENShILIKLERINE BOLG`AN HUQIQ

1. 
   Selektsiya jetiskenshiliklerin huqiqiy qorg`aw
   

Selektsiya jetiskenshilikleri /o`simliklerdin` jan`a sortlari ha`m haywanlardin` jan`a na`silleri/ ilimiy do`retiwshilik xizmettin` jemisi bolip, intellektual mu`lk huqiqi ob`ektlerinen esaplanadi. Selektsiya jetiskenshiliklerinin` do`retiliwi fakti tiykarinda emes, al wa`killigi bar ma`mleketlik organ ta`repinen arnawli huqiqiy qorg`aw hu`jjeti-patent berilgen jag`dayda g`ana usi ob`ektke bola huqiqlar ku`shke enedi xa`m qorg`aladi.
Selektsiya jetiskenshiliklerine patent aliw huqiqin beretug`in talaplar ja`ne de usinday patent beriw ta`rtibi O`zbekstan Respublikasi Oliy Majlisi ta`repinen 1996 jil 30 avgustta qabil etilgen “Selektsiya jetiskenshilikleri haqqinda”g`i Nizam¹ /usinnan keyin Nizam dep ataladi/ menen belgilenedi.
Nizamnin` 7 stat`yasina muwapiq, egerde selektsiya jetiskenshiligi jan`aliq, o`zgeshelik birqiyliliq /usasliq/ ha`m turaqliliq o`lshemlerine juwap berse, huqiqiy jaqtan qorg`aladi. Egerde selektsiya jetiskenshilikerinin` tuximgershilik, na`l yamasa na`sil o`nimlerine patent beriw haqqindag`i talapnama tapsirilg`an ku`nnen baslap O`zbekstan Respublikasi aymag`inda keminde bir jil yamasa eger ju`zimgershilik, qurilis, ag`ashi, dekorativlik ag`ash, miyweli ag`ashlar ha`m tog`ay o`simliklerine baylanisli bolsa, keminde 6 jil burin selektsioner onin` huqiqiy miyrashori ta`repinen yamasa onin` kelisimi menen satilmag`an ha`m paydalaniw ushin birewge berilmegen bolsa jan`aliq esaplanadi. /Nizamnin` 8-stat`yasi/. Selektsiya jetiskenshiligi talapnama tapsirilg`an sa`nege shekemgi bolg`an basqa ha`r qanday ko`pshilikke ma`lim selektsiya jetiskenliginen ayirilip turiwi tiyis. Usi talaptin` mazmuni Nizamnin` 9-stat`yasinda aship berilgen.
Selektsiya jetiskenshiligi ko`beytiwdin` o`zine ta`n ta`replerine baylanisli a`melge asiriw mu`mkin bolg`an ayirim o`zgesheliklerdi esapqa alg`an jag`dayda, o`zinin` belgileri boyinsha jetkilikli da`rejede usasliq, birqiyliliq, birtu`rde boliwi tiyis /Nizamnin` 10 stat`yasi/. Onin ma`nisi sonda, misali, g`awashanin` jan`a sorti egilgende o`nip shiqqan ga`ller onnan alinatug`in zu`ra`a`t boyinsha barliq sapa ko`rsetkishleri birqiyli boliwi sha`rt.
Selektsiya jetiskenshilikleri birinshi ret ko`beytilgennen keyin, yamasa ayriqsha tsikl boyinsha ko`beytilgen jag`dayda, ko`beytiwdin` ha`rbir tsikl son`inda onin` tiykarg`i belgileri o`zgermey qalsa, ol turaqli /konstant/ esaplanadi /Nizamnin` 11 stat`yasi/. Eger selektsiya jetiskenshiliginin` usasliq belgisi bir na`sil a`yaladi ushin birqiyli sapa ko`rsetkishlerinin` bar ekenligin an`latsa, turaqliliq bul belgilerdin` ha`r bir na`sil a`wladinda o`zgermey saqlanip qaliwin an`latadi.
Selektsiya jetiskenshiligine patent beriw haqqindag`i talapnama selektsioner jumis beriwshi yamasa huqiqiy miyrasxori ta`repinen patent mekemesine tapsiriladi. Selektsiya jetiskenshiliginin` patentke qa`biletlilik o`zgeshelikleri ma`mleketlik ekspertizasi, ma`mleketlik sinaw arqali aniqlanadi. Selektsiya jetiskenshiligin qorg`awg`a qabiletlilik belgilerine ilayiq bolsa, patent mekemesi selektsiya jetiskenshiligine patent /gu`waliq/ beriw haqqinda qarar qabil etedi, selektsiya jetiskenligi O`zbekstan Respublikasi selektsiya jetiskenshilikleri ma`mleketlik reestrine kirgiziledi.
Patent selektsiya jetiskenshiliginin` jan`aliq ekenligin ajiratip turatug`inlig`in, usaslig`in ha`m turaqlilig`in, sonday-aq, patent iyesinin` selektsiya jetiskenshiligi atina, og`an iyelik etiwge, oni iyelewge onnen paydalaniwg`a bolg`an huqiqin tastiyiqlaydi.
Patent iyesinin` huqiqlari selektsiya jetiskenshilikleri dizimge aling`anlig`i haqqinda patent mekemesinin` ra`smiy byulleteninde mag`liwmat ja`riyalang`an ku`nnen baslap, o`z ku`shinde esaplanadi.
Patenttin` o`z kushindegi mu`ddeti 29 jil, ju`zimler, ag`ashlar, tog`ay o`simlikleri ha`m olardin` sabilg`anlari ushin 25 jildi qurayli. Usi mu`dde patent iyesinin` o`tinishine bola tag`i da on jilg`a soziliwi mu`mkin.
Sanaat mu`lki ob`ektlerine berilgen patentke bolg`an huqiqti iyelew /PK nin` 1084 stat`yasi/ usinday ob`ektlerge avtorliq huqiqi /PK nin` 1085 stat`yasi/, birliktegi avtorliq huqiqi haqkinda /PK nin` 1086 stat`yasi/ xizmet ta`rtibinde jaratilg`an sanaat mu`lki ob`ektleri /PK nin` 1087 stat`yasi/, patentke bolg`an huqiqti basqa shaxsqa o`tkeriw sha`rtnamasnin` forsmasi/ PK nin` 1088 stat`yasi/ usinday ob`ektlerdi paydalaniw litsenziyasinin` formasi/ PK nin` 1089 stat`yasi/ patentti buzg`anlig`i ushin juwapkershilik /1090 stat`yasi/ haqqindag`i ta`rtipler selektsiya jetiskenlikleri bolg`an huqiqlar ja`ne usi huqiqlardi qorg`awg`a baylanisli mu`na`sibetlerge de engiziledi/ egerde PK da ha`m Nizamda basqasha jag`day belgilep qoyilg`an bolmasa/.

2.