The series of the humanitarian

           Cövdət  Hacıyev  yaradıcılığı  ilə  milli  incəsənətimizin  inkişafında  mühüm  rol  oynamış  və 
musiqi  mədəniyyətimizə  dəyərli  tövhələr  vermiş  görkəmli  Azərbaycan  bəstəkarıdır.   
           Azərbaycan  musiqi  sənətində  böyük  zəhməti  olmuş  C.  Hacıyevin  adı  simfonik  musiqi,  milli 
simfoniya  janrının  təşəkkülü  və inkişafı  ilə  bağlı  çəkilir.   
           C.  Hacıyev  kamera-instrumental,  vokal,  eləcə  də  xor  musiqisinin  gözəl  nümunələrinin 
müəllifi  olsa da, bəstəkarın  yaradıcılığında  aparıcı  janr  məhz  simfonik  musiqi  olmuşdur.   
C.  Hacıyevin  musiqisinin  mövzu  dairəsi  çox  genişdir.  Bu  musiqi  iri  həcmliyi,  yaradıcı  ideyasının 
dərinliyi,  müraciət  etdiyi  mövzu  və  süjetlərin  əhəmiyyəti  və  aktuallığı  ilə  diqqəti  cəlb  edir. 
Vətəninə,  öz  xalqına  coşqun  sevgi,  mühüm  həyat  problemləri  daim  bəstəkarın  diqqət  mərkəzində 
olmuşdur.  C.  Hacıyevin  yaradıcılığında  aparıcı  yer  tutan  simfoniya  və  simfonik  poema  janrlarına 
meyillilik  də  məhz  bununla  izah  olunur.  Bəstəkarın  musiqisinin  əsas  üslub  xüsusiyyətlərindən  olan 

- 172 - 
dərin  məzmunluq,  simfonik  təfəkkür,  melodizm,  orkestr  yazısının  ustalığı,  formanın  şərhindəki 
fərdilik  simfonik  musiqinin  təkamülü  prosesində  müəyyənləşir.   
           C.  Hacıyev  öz  simfonik  əsərlərində  daim  insan  taleyi,  onun  keçmişi  və  bu  günü,  yer  üzündə 
xalqların  sülh  uğrunda  mübarizəsi,  müharibə  illərində  faşist  işğalçıları  ilə  mübarizə,  kosmosu  fəth 
edən  müasirlərimizin  obrazlarını  böyük  fəallıqla  lirik-dramatik  planda  nəql  edir.  Bu  əsərlər  bədii 
gücü,  obrazların  parlaq  tərənnümü  ilə  təəssürat  yaradır.  Bununla  yanaşı,  C.  Hacıyevin  musiqisində 
təkhiyənin  hərarəti,  səmimiliyi  və  dərinliyi  ilə  dinləyiciləri  heyran  edən  bir  çox  incə,  ürəkdən  gələn 
səhifələrə  də rast gəlmək  olar.  
           C.  Hacıyevin  simfonik  əsərləri  əsasən  proqram  musiqisi  kimi  təqdim  olunmuşdur.  Adətən  bu 
proqram  əsərin  qısa  adı,  yarımsərlövhə,  ithaf  və  ya  epiqraf  ilə  məhdudlaşdırılmış  və 
ümumiləşdirilmiş  şəkildə  təqdim  olunur.       
           1945-ci  ildə  milyonlarla  insan  taleyinin  faciəsi  olmuş,  İkinci  Dünya  müharibəsindən  sonra, 
dünya  xalqları  yeni  həyat  quruculuğuna  başlayır.  Bu  aktual  mövzuya  50-ci  illərdə  bir  çox  bədii 
əsərlər  həsr olunurdu. 
           Poema  müasir  dövrün  aktual  mövzusuna  –  xalqların  sülh,  azadlıq  uğrunda  mübarizəsinə  həsr 
edilmişdir.   
           Bir  vətənpərvər  sənətkar  kimi,  C.  Hacıyev  də  sülhün  səsinə  səs  verərək,  insanları 
həyəcanlandıran  bu  mühüm  problem,  dövrün  qəhrəmanlıq  pafosu  haqqında  öz  fikirlərini  “Sülh 
uğrunda”  poemasında  təcəssüm  etdirmişdir.   
           “Sülh  uğrunda”  poeması  XX  əsrin  50-ci  illərində  yaranmış  sülh  uğrunda  mübarizə 
mövzusunda,  mürtəce  qüvvələrin  zülmündən  azad  olmağa,  insanların  tərəqqi  uğrunda  fəal 
mübarizəyə  səsləyən  parlaq  simfonik  əsərlərdən  biridir.  Bu  əsərdə  qəhrəmanlıq,  mərdlik,  qəzəbli 
etiraz,  əzab-əziyyət  və  sevinc  motivləri  yüksək  bədii  inandırıcılıqla  əks etdirilmişdir.   
           Poema,  əsərin  dramaturgiyasınn  əsasını  təşkil  edən,  onun  humanist  ideyasını  təsdiqləyən 
musiqi  materialı  –  Müqəddimə  ilə  başlayır.  Poemanın  bütün  sonrakı  mövzuları  Müqəddimədən 
yaranır.   
           Müqəddimənin  birinci  mövzusu  geniş  xalq  kütləsinə  ünvanlanmış,  sülh  uğrunda  mübarizəyə 
çağıran  fanfar  xarakterli  mövzu  ilə  başlanır.  Dolğun  orkestr  fakturası  əzəmətli,  dəqiq,  iti  ritmik 
cizgilər,  ifadəli,  cəsarətli  səslənmə  mövzuya  qüdrətli,  bir  qədər  plakat  xüsusiyyəti  verir  və  onu 
ümumiləşdirilmiş  sülh  mövzusu  adlandırmağa  imkan  verir.  Müqəddimənin  fanfar-çağırış  xarakterli 
ikinci  mövzusu  mis  nəfəs  alətləri  qrupunda  paralel  üçsəslilərlə  harmonizə  təqdim  olunmuşdur.  Bu 
fanfar  mövzu  tez-tez  poemanın  dramaturji  cəhətdən  mərkəzi  bölmələrində  (ekspozisiyanın  sonu, 
repriza,  koda)  səslənərək,  formanın  tamlığını  təmin  edir.  Sonradan  poemada  kədərli,  lirik  mövzuya 
çevrilən  kiçik  musiqi  parçası  da məhz  müqəddimədə  səslənir.   
           Əsas  partiya  (Fa  major)  –  sevinc  və  sülh  obrazlarını  təcəssüm  etdirir.  Onun  marş-rəqs  tərzli 
mövzusu  qəhrəmani  “Yallı”  rəqsləri  ilə  assosiyasiya  yaradır.  Burada  açıq-aydın  aşıq  musiqisinin 
təsiri  hiss  olunur.   
           Əsas  partiya  aydın  variasiya  prinsipi  ilə  inkişaf  edən  (müşayiətin  fakturasındakı  ritmik  fon, 
alətlərin  tez-tez  dəyişməsi)  poetik,  qəhrəmanlıq  marş  xüsusiyyətini  alır.   
           Əsas  partiyaya  əlavə  olunan,  bir  qədər  kədərli  epizod  (əsas  partiya  üçhissəlidir)  yadda  qalır. 
Bu,  sanki  müharibənin  dəhşətli  və  xalqların  əziyyəti,  həyatdan  köçmüş  insanlar  haqqında  bir 
hekayətdir.   
           Əsas  partiya  ilə  təzad  təşkil  edən,  Köməkçi  partiya  həzin  obrazlarla  bağlıdır.  Bir  qədər 
improvizasiya  üslubunda  olan  Köməkçi  partiya  zülm  altında  inləyən  insanların  obrazları  ilə 
assosiasiya  yaradır.   
           Tamamlanma  partiyasında  paralel  böyük  tersiya  və  yarımtonallıq  üzərində  qurulmuş  böyük 
septakkordların  qırıq-qırıq  səslənməsi  müharibə  qızışdıranların,  qara  qüvvələrin  soyuq,  cansız 
obrazı  ilə  assosiasiya  yaradır.   
            Poemanın  işlənmə  hissəsi  rəngarəng  obraz  aləmini  –  mübarizə,  qəzəb,  etiraz,  mərdlik,  əzab, 
sevinc  hisslərini  təcəssüm  etdirir.  Burada  yeni  bədii  məzmunla  dolğunlaşan  əsas  və  köməkçi 
partiyalar  gərgin,  dinamik  inkişaf  edir.  İşlənmənin  dörd  epizodu  müharibə  və  sülh,  mərdlik  və 
kədər, döyüş  qəhrəmanlığı  və kütləvi  mahnı  səhnə  obrazları  təşkil  edir.   

- 173 - 
            Repriza  yığcam,  lakonikdir.  Onun  bədii  məzmunu  –  sülh  tərəfdarlarının  qələbə  yürüşünü 
nümayiş  etdirir.  Reprizada  təntənəli-marş  xarakterli  əsas partiya  səslənir.   
            Sülh  uğrunda  mübarizlərin  yürüşünü  əks  etdirən  tablo  və  bayram  şənliyi  poemanın 
kodasının  apofeozudur.  Kodada  təntənəli  yürüş,  sülh  və  yer  kürəsində  mütərəqqi  qüvvələrin 
vəhdətini  tərənnüm  edən  himn,  ümumxalq  birliyi,  ümumxalq  nümayişi  haqqında  çağırış  kimi 
səslənir.   
            C.  Hacıyevin  bir  çox  əsərlərində  olduğu  kimi,  bu  poemada  da  bəstəkarın  xalq  musiqisinə 
dərin  bağlılıq  əyani  surətdə  özünü  büruzə  verir.  Bu,  Müqəddimənin  mövzusunun  lad  əsası  və 
muğam 
intonasiyalarında, 
köməkçi  partiyanın  improvizasiyalılığında,  xromatik  yarımtonların 
gəzintilərindən,  ritmik  cizgilərdən,  orqan  punktlardan  tez-tez  istifadəsində  özünü  büruzə  verir.   
            “Sülh  uğrunda”  poeması  böyük  aktuallıq  kəsb  edən  və  humanist  ideallar  uğrunda,  tərəqqi, 
sülh  uğrunda  mübarizəyə  səsləyən  əsərlərdəndir.       
Cövdət  Hacıyev  XX  əsrdə  Azərbaycanda  təməli  Üzeyir  bəy  tərəfindən  qoyulan  möhtəşəm 
musiqi  sarayını  inşa  edənlərdən,  ucaldanlardan  biri  idi.  O,  yeni  forma  və  biçimdə  intibaha  başlayan 
Azərbaycan  musiqisinin  təşəkkülündə  öz  sözünü  demiş,  öz  təkrarolunmaz  üslubunu  yaratmışdı.  İlk 
növbədə  isə  Cövdət  Hacıyev  bütün  ömrü  boyu  ali,  yüksək  ideallara  sədaqətlə  xidmət  edib, 
vətəndaşlıq  qayəsini  hər  şeydən  üstün  tutan  və  buna  görə  də  bizlərə  daim  örnək  olan  əsl  ziyalılıq 
mücəssəməsi  idi.  Deyirlər  ki,  dahiləri  zaman,  dövr  özü  yetişdirir,  özü  seçir.  Keçən  əsrin  30-cu 
illərində  Cövdət  Hacıyev  kimi  böyük  istedadın  musiqiyə  gəlişi  çox  təbii  və  qanunauyğun  idi.  Çünki 
bu  dövr,  Azərbaycan  musiqisinin  yeni  yüksək  zirvələr  fəth  etdiyi  bir  dövr  idi  və  musiqi  həyatına 
yeni  qədəm  basan  gənclərə,  «Koroğlu»nun  ölməz  melodiyaları  ilə  böyüyüb  tərbiyə  alan  cavan 
kadrlara  böyük  ümidlər  bəslənilirdi.  Bu  yeni  nəsil  artıq  XX  əsrin  müasir,  mürəkkəb  ruhunu 
dərindən  duyub  təcəssüm  etdirmək,  yeni  üslub  və  cərəyanları  əxz  etmək  iqtidarında  idi.  Xalq 
musiqisinə  böyük  sevgi  və  ehtiram,  onun  qanunauyğunluqlarına  tam  yiyələnmək  istəyini  onda  məhz 
Ü.  Hacıbəyov  formalaşdırmışdı.  Bəstəkarın  özünün  dediyi  kimi  xalq  ruhunu  kamil,  klassik 
formalarda  canlandıran  Üzeyir  musiqisi  onun  üçün  həmişə  nümunə  olmuşdur.   
            Cövdət  Hacıyevin  zəngin  yaradıcılıq  irsi  Azərbaycan  musiqi  mədəniyyətinin  ayrılmaz  tərkib 
hissəsinə,  klassikasına  çevrilmişdir.  Bu  musiqi  zaman  keçdikcə  bizləri  daim  saflığa,  paklığa, 
insanlığa  səsləyəcək,  yüksək  və  ali  sənətə,  onun  ideallarına  sədaqətlə  xidmətin  ən  parlaq  nümunəsi 
olacaq. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. 
Qasımova  S. Azərbaycan  musiqi  ədəbiyyatı.  “Adiloğlu”,  Bakı,  I hissə,  2009, s. 187-198 
2. 
Амиров Ф. В мире музыки.  Баку,  1983 
3. Абасова Э. А. Азербайджанская  музыка  // Музыкальная  энциклопедия / Под ред. Ю.  
    В. Келдыша. — Москва:  Советская энциклопедия, 1973—1982. 
     4. Сафар-Алиева К. Из истории музыкального образования в Азербайджане. //   
         Азербайджанская  музыка.  Сб. ст. – М., 1961, с. 155-197 
     5. Касимова С., Багиров Н. История азербайджанской музыки. Баку,  «Маариф»,  1992,  
         189 c.  
     6. Тагизаде  А. Джовдет Гаджиев. Баку,  «Ишыг»,  1979, 104 с. 
     7. Таирова Ф.  Дмитрий Шостакович и Азербайджанская музыкальная  культура.-  Баку,   
         «Нурлан»,  2006, 302 с. 
 
 
ABSTRACT 
Aynur  Khasimova 
 
Symphonic  poem "for peace" in the works  Dzhovdeta  Hajiyeva 
 

- 174 - 
             The  article  refers  to  the  work  of  an  outstanding  composer  -  Dzhovdeta  Hajiyev,  who  played 
an  important  role  in  the  development  of  national  art.  Dzhovdet  Hajiyev  is  one  of  the  founders  of 
Azerbaijani  symphony.  Dzhovdetu  Hajiyev  owns  8  symphonies,  symphonic  poem  "For  Peace" 
(1951),  the  Azerbaijani  Suite,  Sinfonietta.  Name  Hajiyev  Azerbaijani  musical  art  is  most  often 
associated  with  the  development  of  symphonic  music,  the  formation  and  development  of  the  genre 
of  the  national  symphony,  where  the  merits  of  the  composer's  greatest.  In  addition  to  the  samples  of 
symphonic  music,  which  is  the  main  area  of  the  composer,  he  created  and  fine  chamber  music, 
vocal  and  choral  works.  In  his  works  the  composer  actively  uses  Azeri  folk  melodies  and  rhythms, 
the  principles  of  mugham,  improvisation,  organically  combining  them  with  the  variational  and 
polyphonic  development.   
РЕЗЮМЕ 
Айнур  Гасымова  
 
Симфоническая поэма «за мир» в творчестве Джовдета Гаджиева 
 
           В  статье  говорится  о  творчестве  выдающего 
композитора  -  Джовдета  Гаджиева, 
который  сыграл  важную  роль  в  развитии  национального  искусства.  Джовдет  Гаджиев 
является  одним  из  основоположников  азербайджанского  симфонизма.  Джовдету  Гаджиеву 
принадлежат  8  симфоний,  симфоническая  поэма  "За  мир"  (1951),  азербайджанская  сюита, 
симфониетта.  Имя  Гаджиева  в  азербайджанском  музыкальном  искусстве  чаще  всего 
связывают  с  развитием  симфонической  музыки,  становлением  и  развитием  жанра 
национальной  симфонии,  где  заслуги  композитора  особенно  велики.  Помимо  образцов 
симфонической  музыки,  которая  является  главной  сферой  творчества  композитора,  им 
созданы  и  прекрасные  камерно-инструментальные,  вокальные,  а  также  хоровые 
произведения. 
В  своём  творчестве  композитор  активно  использует  азербайджанские 
народные  мелодии  и  ритмы,  принципы мугама,  импровизацию,  органично  сочетая  их  с 
вариационным и полифоническим развитием.  
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
İ.Məhərrəmova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 175 - 
 
 
 
 
 
 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
BARIŞ AYDIN 
Erzurum Atatürk Universitesi                                                                                                                                         
UOT:72 
OSMANLI DÖNEMİ ERZURUM  BAKIRCI CAMİ 
 
Açar  sözlər: Osmanlı, Cami, Namaz, Minarə, ibadət 
Key words  : Ottoman, Jami, Namaz, Minaret, Worship 
Ключевые слова: Османская, Джами, Namaz, Minaret, Bогослужение 
 
Giriş.  Erzurum  Doğu  Anadolu  Bölgesinin  kuzeydoğu  bölümünde,  Erzurum-Kars  kesiminin 
batı  yarısında  yer  alır.  Burası  Asya’dan  Avrupa’ya,  kuzeyden  güneye  geçişin  en  önemli 
kapılarından  biri  olmuştur.  Erzurum’un  kuruluş  tarihi,  tarih  öncesi  devirlere  kadar  gitmekte,  demir 
çağlardan  Urartu’ya,  Urartu’dan  Bizans’a,  Bizans’tan  Osmanlı’ya  kadar  çok  sayıda  millete  ev 
sahipliği  görevini  üstlenmiştir. 
Erzurum  her  zaman  Asya’dan  Avrupa’ya,  kuzeyden  güneye  geçişin  en  önemli  kapılarından 
biri  olmuş  (1,s.18),  tarih  boyunca  çeşitli  uygarlıkların  ekonomik  kaynağı  olan  İpek  Yolu  üzerinde 
bulunmasıyla,  Anadolu’nun  kilidi  olan  bu  kent,  konumuyla  da  başta  askeri  ve  ticari  olmak  üzere 
önemli  roller  üstlenmiştir. 
Türkler  İslam  dinini  kabul  ettikten  sonra,    mimarlık  da    yeni    yapı    anla-yışlarını  camiler, 
medreseler,  kervansaraylar  ortaya  koymuşlar.  Bu    yapıtların  önemli  yerlerinden  birini  cami 
mimarlığı  tutmaktadır.  Kanuni  Sultan  Süleyman’ın  emriyle  1540  yılında  Erzurum  kesin  olarak 
beylerbeylik  olmuş  (2,s.344),  Osmanlı’nın  doğudaki  ve  batıdaki  genişleme  hareketlerine  istinat 
noktası  teşkil  eden  iki  önemli  şehirden  biri  olma  görevini  yıllarca  başarıyla  sürdürmüştür  (3,s.5). 
Şehir  bu  kadar  önemli  olmasına  rağmen,  Osmanlı’nın  merkezine  uzak  olduğu  için  merkez  ve 
etrafındaki  kentler  kadar  gelişmemiş  ve  bu  durum  kentin  mimarisini  de  etkilemiş,  dolayısıyla 
mimari  yapılarda   daha sade bir  üslup  kullanılmasına  yol  açmıştır. 
  Cami  mimarlığı  kendine  özgü  form  ve  mekan  kuruluşuyla  süsleme  elemanlarıyla,  Allah’ı 
onun  resulü  Muhammed’i    ifade  etmiş,  insanları  Allah’ın  koyduğu  kurallara  uymağa  davet 
etmektedir.  Erzurum  şehrinde  Osmanlı  dönemine  ait  çok  sayıda  cami  mimarisi  gelişmiş  ve  buna 
bağlı  olarak  değişik  formalar  ortaya  çıkmıştır.  Bakırcı  Caminin  ana  unsurları  mihrap,  minber,  vaiz 
kürsüsü  ve  kubbedir.  Çeşitli  bezemelerle  caminin  en  göze  çarpan  unsuru  olmakla  beraber,  kapı, 
gövde  ve şerefe  bölümlerinden  oluşmaktadır. 

- 176 - 
 
Foto1 .  Erzurum   Bakırcı   Cami   genel   görünüm 
 
 
Bakırcı  Cami.  Erzurum  Bakırcı  Cami,  kendi  adını  verdiği  Bakırcı  mahal-  lesinde 
bulunmaktadır.  Giriş  kapısı  üzerinde  bulunan  33x68  cm  boyundaki  kitabeye  göre  Bakırcı  Hacı 
Mustafa  ağa  tarafından,  1720-1721  yıllarında  yaptırılmış  olduğu  giriş  kısmın  üzerinde  bulunan,  altı 
satırlık  mermer  kitabede  görülmektedir  (4,s.  204-205;  5,s.68-70;  6,s.157-159;  7,  s.  32-33;  1, s.95; 8, 
s.34)(Foto-1). 
 
          
 
Foto-2 .  Erzurum   Bakırcı   Cami   giriş  tarafı   görünüm  ve Planı  (resim  1) 
 
 
Geleneksel  Osmanlı  dönemi  Erzurum  Camilerinde  olduğu  gibi,  Bakırcı  Camiinde  uygulanan 
plan  tipi  yine  aynı,  yöre  taşından  yapılan  kare  planlı,  tek  kubbeli,  önünde  dört  taş  sütun  taşıdığı  üç 
kubbeli  Son  Cemaat yerine   sahiptir  (res. 1). 
  Ön  cephedeki  kemerler,  birbirine  sivri  kemerlerle  bağlanmış,  doğu  ve  batı  da  bir,  kuzey  ve 
güneyde  iki  pencereye yer verilmiştir  (Foto-2).              
  Son  cemaat  yerinin  ortasındaki  dikdörtgen  çerçeve  içerisine  alınmış  olan  Sivri  kemer, 
içerisindeki  basık  kemerli  giriş  kapısından,  harime  ulaşılmakta,  harim  mekânı,  köşelerde  tromplar 
üzerine  oturan  tek  bir  kubbeyle  kapatılmıştır.  Kubbe  dışardan  ana  yollarında  küçük  pencerelerinin 
bulunduğu  sekizgen  bir  kasnak üzerine  oturtulmuştur. 
         Caminin  içerisinde  minare  ve  bezeme  yönünden  herhangi  bir  özellik  bulunmamakta,  yapı  oldukça 
sade  bir  biçimde  ele  alınmıştır.  Minaresi  kırmızı  taştan  inşa  edilmiş,  şerefe  altında  mukarnas  süslemeleri 
bulunmaktadır.  Minare  kare  kaideli,  silindir  biçiminde  ve  tek  Şerefeli  olarak  tasarlanmıştır  ve  bu  minare 
üzerinde  Erzurum’un  Rus işgalinden  günümüze  kalma  kurşun  izlerine  de rastlanmaktadır. 
 

- 177 - 
 
Foto 3 .  Erzurum   Bakırcı   Caminin  iç  giriş  baştağı 
    Mihrap 
  Mihrap  Kıble  cephesinin  orta  kısmında,  kesme  taştan  inşa  olunmaqla,  1,96x4,12  m. 
boyutunda  ele alınmıştır. 
 
Beşgen  profilli  düzenlenmiş,  yarım  yuvarlak  süslemesiz  düz  silmelerin  üç  yanı  dolaşması  ile 
dikdörtgen  biçimde,  dokuz  sıralı  mukarnas  dizisinin  ince  işçilik  yansıtmadığı  gözlenmektedir.  Yapıda 
yuvaların  inceldiği  ve sivri bir görünüm  kazandığı  izlenmektedir. 
  Sütuncelerin  kaidesi  bulunmamaktadır  ve  doğrudan  zeminden  başlamaktadır.  Mihrabın  Sütunceleri 
ve  silmeleri  düz  zemin üzerinden başlamakta, herhangi bir bezemeye yer verilmemiş ve sade bir biçimde ele 
alınmıştır. 
         Minber 
 Kıble  yönünde  yer  alan  minber  mihrapla  bitişik  bir  konumda  mihrabın sağında bulunmaktadır. Ahşap 
malzemesinden  inşa  edilmiş,  diğer  Cami  minberlerinde  olduğu  gibi  kapısı  bulunmamaktadır  ve  perde  ile 
kapatılmıştır.  Taş kısmında dikdörtgen  biçimde  iki  yazı kuşağına yer verilmiştir. 
 Alttaki  panoya,  koyu  mavi  bir  zemin  üzerine  boya  ile  yazılan  kuşak,  Kelime-i  Şehadet,  onun 
üzerindeki  de  aynı  yazı  biçimli  ayet  kuşağıdır.  Silimli  biçim  üzerine  boya  ile  “Allah”  yazılmış,  minber 
çakma  tekniğin  de  ortaya  konulmuştur.  Süpürgelik  bölümü  beş  açıklıklı  bir  düzlemde,  alınlık  yatağa  beş 
kuşak  sergilemektedir.  En  alttaki  üç  pano,  birbirinin  tekrarı  gibi  ele  alınmış,  bu  panolar  da  baklava  dilimini 
andıran  bir  düzenlemeye  yer  verilmiştir.  Bunun  üzerinde  dörtgen  panolar  yer  almakta  ve  panolarda  hiçbir 
süsleme  görülmemek- tedir. 
 Köşk  bölümünün  yanları  kapalı,  yan  kısımlarında  yuvarlak  bir  razat  yer  almaktadır.  Külahın  kasnağı 
bulunmamakta,  çokgen  biçimli  külah  direk  köşkün  üstüne  oturtturulmuş  ve  minberi  orijinal  olmadığı  için 
sanatsal bir değeri bulunmamaktadır.   
 Osmanlılardan  günümüze  dek  gelen  Bakırcı    Cami,  döneminin  önemli camilerinden biridir. Onarımlar 
geçirmesine  rağmen  hale  orjinalliğini  ve  görkemini  korumakta  olan  Bakırcı  Cami’nin  yapım  kitabesi 
bulunmaktadır.  Erzurum’da  birçok  camide  gördüğümüz  kare  plan  tipini  bu  camide  de  görülür  ve    Cami 
düzgün  kesme taştan inşa edilmesiyle,  diğer Erzurum camileriyle   ortak özellik  göstermektedir.  
KAYNAKLAR 
1.
 
Hamza Gündoğdu,  Ahmet Ali  Bayhan, Muhammet Arslan.  Sanat Tarihi  Açısından Erzurum, 
Erzurum,  2010,  410 s. 
2.
 
 Besim Darkot.”Erzurum” mad. C.IV, İstanbul,  1945, 182 s. 
3.
 
Salih  Kazan.”Erzurum’daki Osmanlı Dönemi Camileri,  A.Ü Edeb. Fak. Yayımlanmamış  Lisans 
Tezi, Erzurum,  1983, 
 432  s. 
4.
 
İsmail Hakkı.  Konyalı  Abideleri  ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi,  İstanbu
l,  1960, 520 s. 
5.
 
 
R.H. Ünal. Erzurum ili  Dâhilindeki  İslami Devir Anıtları  Üzerine Bir İnceleme’’ Atatürk 
Üniversitesi  Araştırma Dergisi, S.UI Erzurum 1974,  345 s. 
6.
 
 Hamza Gündoğdu.   Geçmişten Günümüze  Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar  Şehr-i 
Mübarek Erzurum, Ankara 1989,  560 s.   
7.
 
Hüseyin Yurttaş. VI Yolların,  Suların  ve Sanatın Buluştuğu  Erzurum,  Erzurum,  2008,     378 s . 
8.
 
F. Tanrıkulu.  Lisans Tezi, Erzurum 1998,  125 s. 
 
XÜLASƏ 
Barış Aydın 
Osmanlı dövrü Ərzurum Bakırcı Came  

- 178 - 
        Ərzurumda  Osmanlı  dövrünə  aid  çox  sayda  məscid  abidələri  və  bu  memarlıqla  bağlı  qübbə,  mehrab, 
minbər,  vaiz  otağı  kimi  ana  ünsürlərindən  ibarət formalar vardır. Bu baxımdan Ərzurumda Osmanlı dövrünə 
aid Bakırcı məscidinin  plan, memarlıq  ünsürləri  və xüsusiyyətləri  araşdırılaraq sizlərə təqdim  edilmişdir. 
 
ABSTRACT 
Bariş Aydın 
Ottoman Period Erzurum Bakirci Mosque  
Erzurum  many  mosques  of  the  Ottoman  era  architecture  and  the  architectural  shape  of  the  dome 
connected  to  the  mihrab,  minbar,  the  pulpit  as  the  main  elements  have  different  forms.  In  this  study 
Coppersmith Ottoman-era mosque in Erzurum's plans, with architectural elements and features are presented 
visually  examined. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru G.Əhmədova 
 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
VİDADİ HEYDƏROV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:781 
BAROKKO  VƏ ROKOKO  BƏDİİ ÜSLUBLARI 
 
 
Açar  sözlər: barokko, rokoko, incəsənət, üslub, dövr