The series of the humanitarian

 
ЛИТЕРАТУРА 
1.Филин  Ф.П.  История  общества  и  развитие  двуязычия.-  Известия  АН  СССР,  Отделение 
литературы и языка.- Т.XXIX.  Вып.3,Москва,1970,с.193-202. 
2.
www.lomonosov- fund.ru
. 
3.Хауген  Э.Языковой контакт.-Новое в лингвистике.-Вып. 6, Москва, 1972,с.61-80. 
4. George  Yule.The  study  of language.Cambridge  University  Press, 2003. 
5.Chen  S.X.,  Benet-Martínez  V.,  Bond  M.H.  Bicultural  identity,  bilingualism,  and  psychological 
adjustment 
in 
multicultural 
societies: 
Immigration-based 
and 
globalization-based 
acculturation.  Journal  of Personality.  2008;76:803–838. 
6.  Baker  C.  Foundation  of    Bilingual  Education  and  Bilingualism.  Clevedon:  Multilingual  Matters 
Ltd.1993.-557 p. 
7.  Crosjean  F.  The  bilingual  as  a  competent  but  specific  speaker-hearer.//  Journal  of  Multilingual 
and Multicultural  Development.№  6, 1985.pp.467-477. 
8.www.psychologytoday.com 
 
XÜLASƏ 
                                                                                                     Vəliyeva  Məlahət   
Bilinqvizmin  mədəni-tarixi  aspekti 

- 197 - 
 
Məqalədə  bilinqvizmin  tarixinə  bir  nəzər  salınır.  Müxtəlif  tarixi  dövrlərdə  ikidilliliyin 
inkişafı  izlənilir.  İkidilli  fərdin  digər  etnik  mədəniyyətlərin  nümayəndələrilə  əlaqəsionun  dünya 
görüşünün  formalaşmasında  və mədəni  baxımdan  zənginləşməsində  böyük  rolundan  bəhs olunur. 
 
ABSTRACT                                                                             
                                            Malahat  Valiyeva 
Cultural-historical  aspect of  bilingualis m 
 
The  history  of  bilingualism  is  viewed  in  the  article.The  development  of  bilingualism  at 
different  historical  periods  is  beingresearched.  It  is  told  about  the  significant  role  of  the  contacts  of 
bilingual  individuals  with  the  representatives  of  other  ethnic  cultures  in  the  formation  of  their 
outlook  and their  enrichment  from  cultural  point  of  view. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor M.Rzayev 
 
 
 
 
 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
RƏNA CƏFƏROVA 
                                                                                                                 Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT  781 
 
MUSİQİ MÜƏLLİMLƏRİNİN ŞAGİRDLƏRLƏ YARADICILIQ  ƏLAQƏSİ 
 
Açar  sözlər: müəllim, şagird, fərdi münasibət, əlaqə, yaradıcılıq 
 
Key words:  teacher, student, individual contact, creation 
 
Ключевые слова: учитель, индивидуальное отношение, связь, творчество   
 
Kiçik  yaşlı  pianoçu  -  şagirdin  təhsil  -  tərbiyə  prosesində  müəllim  ilə  şagird  arasında  musiqi  - 
yaradıcılıq  və  psixoloji  əlaqələr,  artıq  aşağı  siniflərdə  müəllimlər  qarşısında  bir  sıra  vəzifələr  qoyur. 
Ən  yaxşı  müəllimlərin  təcrübəsi  həm  şagirdin  yaradıcılıq  inkişafına,  həm  də  tədrisin  professional 
səviyyəsinə  təsir  edən  bu  əlaqənin  əsas  tərəfini  üzə  çixarmağa  kömək  edir.  Bəs  müəllimlə  şagirdin 
musiqiyə  sevgisi,  onun  bədii  obrazını  açmaq və  öyrənmək  meyli  kimi  yaxınlığının  mənbəyi  nədir? 
Təcrübəli  müəllimin  şagirdlə  belə  yaxınlığı  işinin  bütün  mərhələlərində  hər  hansı  bir  musiqi 
əsərini  öyrənərkən  baş  verir.  Kiçik  yaşlı  şagirdin  musiqi  -  psixoloji  inkişafını,  musiqi  əsərini  ifa 
etmək  bacarığını  nəzərə  alaraq,  müəllim  şagirdin  qarşısına  qoyulan  musiqi  əsərinə  olan  reaksiyasını 
incəliklə  bilməlidir.  Aşağı  sinif  şagirdləri  musiqini  bilavasitə  konkret  və  emosional  qəbul  edirlər. 
Not  mətninin  ayrı  -  ayrı  təfsilatlarında  diqqətlərini  bir  yerə  toplamaq  imkanları  məhdud 
olduğundan,  müəllim  onların  yeniliyə  olan  maraqlarını  daima  stimullaşdırmalı,  təxəyyüllərinə  təkan 
verməlidir.  Artıq  III-IV  siniflərdə  şagird  musiqinin  ifadəliyini  dərk  edir  ,  onda  bədii  emosional  və 
məntiqi  qavrama  yaranır.  Şagirdlə  ünsiyyətdə  olan  müəllim  onun  musiqi  qabiliyyətlərini  müəyyən 
etməli,  əsərin  ifasındakı  qüsurların  səbəblərini  bilməlidir.  Bunun  əsasında  şagirdə  fərdi  yanaşma 

- 198 - 
yaranır  ki,  bu  da  onun  musiqidə  müvəffəqiyyətlə  irəli  getməsində  çox  vacibdir.  Bunun  üçün 
şagirdin  şəxsiyyətini  sistematik  öyrənmək  onun  nə  ilə  maraqlandığını  bilmək  lazımdır.  Hər  bir 
fərdin  mənfi  və  müsbət,  bu  və  ya  digər  özünəməxsus  cəhətləri  vardır.  Şagirdin  nöqsanlarını  bilmək 
və  onları  aradan  qaldırılması  üzərində  müntəzəm  iş  aparmaq  lazımdır.  Şagirdlərdə  düşüncə 
azadlığını  tərbiyə  edən  müəllim  onu  sərbəst  yaradıcı  işin  ən  düzgün  istiqamətinə  yönəldir.  İfaçılıq 
problemlərinin    müstəqil  həllinə  imkan  verən  müəllimlərin  ümumiləşdirmələri  şagirdlər  tərəfindən 
daha  yaxşı  mənimsənilir.  Təbii  ki,  ilk  növbədə  müəllimi    özünə  təkcə  yaradıcılıq  və  musiqini  yaxşı 
qavrama  qabiliyyəti  olan  şagird  deyil,  həm  də  ifaçılıq  sahəsində  tez  inkişaf  edən  şagird  cəlb  edir.  O, 
dərhal  müəllimin  göstərişlərinin  izahına  reaksiya  verir.  Hərdən  temperamentli  şagirdlər  onlara 
məxsus  təbii  səmimiliklə  müəllimə  əsəri  axıra  qədər  ifasına  imkan  verməyərək,  özləri  eşitdikləri 
musiqi  parçasını  sərbəst  ifa  etməyə  çalışırlar.  Lakin  şagirdin  qabiliyyəti,  onun    tez  qavrama  bacarığı 
ilə  kifayətlənmir.  Şagirdin  bu  kimi  yaradıcılıq  həvəsini  ruhlandırmaqla  yanaşı  müəllif  mətninin 
təfərrüatını,  fortepiano  fakturasının  çətinliklərini  izah  etmək  lazımdır.  Bu  da  onun    ifaçılıq 
müstəqilliyinin  yüksəlməsinə  kömək  edəcəkdir. 
Musiqi  və  ifaçılıq  qabiliyyəti  zəif  olan,  lakin  musiqini  sevən,  onu  öyrənməyə  səy  göstərən 
şagirdlərə  müəllimin  münasibəti  tamam  başqadır.  Şagirdin  musiqini  anlamasında    çətinlik  törədən 
problemləri  aşkara  çıxartmaq  üçün  müəllimə  digər  imkanları  axtarmaq  lazım  gəlir.  Bu  tip 
şagirdlərdə  cavab  reaksiyası  bir  qayda  olaraq  gecikir.  Şagirdi  təhqir  etməklə  müəllim  öz 
səxsiyyətinə  xələl  gətirir.  Müəllim  həmişə  səbrli  olmalı,  şagirdi  tənbəlliyinə  görə  məzəmmət  etməli, 
təhqirəlayiq  sözlər  işlətməməlidir.  Əksinə,  şagirdə  qayğı  ilə  yanaşmalı,  onda  musiqiyə  məhəbbət  , 
sevgi  oyatmalıdır.  Müəllimlə  şagirdin  qarşılıqlı  münasibəti  müəllimin  peşəkarlığından  və  şagirdin 
sərbəstliyindən  asılıdır. 
Pedaqogikada  əsas  və  çətin  problemlərdən  biri  də  applikaturadır.  Bu  haqda  rus  pianoçusu, 
pedaqoq,  professor  A.D.Alekseyev  belə  fikir  söyləmişdir  ki,  musiqi  ədəbiyyatının  inkişafı  ilə 
əlaqədar  bu  sahədə  olan  baxışlar  ardıcıl  olaraq  dəyişir.  Bir  sıra  redaksiyaların  olmasına  baxmayaraq, 
qammalarda  applikatura   hələ  də mübahisə  doğurur.. 
Təhsilin  ilk  illərində  şagirdin  applikaturadan  şüurlu  surətdə  düzgün  istifadə  etmək  bacarığı 
böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Mətndə  yazılan  applikaturaya  diqqətli  yanaşmaq  üçün  səy  göstərmək 
əsas  amillərdən  biridir.  Düzdür,  mətndə  yazılan  applikaturadan  tam  dəqiqliklə  istifadə  etmək  heç  də 
həmişə  uğurlu  olmur.  Burada  şagirdin  fərdi  imkanları  nəzərə  alınmalıdır.  Əgər  müəllim  mətndə 
yazılan  applikaturaya  dəyişiklik  edəcəksə,  onda  əsəri  mütləq  tempində  ifa  etməlidir,  çünki  yavaş 
tempdə  applikatura  daha  münasib    (rahat)  olur.  Tez  tempdə  isə  bu  bir  qədər  çətindir.  Barmaqları 
ardıcıl  deyil  (bəzi  təcrübəsiz  müəllimlərdə  olduğu  kimi),  əksinə  məqsədəuyğun    yazmaq  lazımdır. 
Belə  ki,  şagirdi  buna  sərbəst  alışdırmaq  lazımdır  ki,  o  özünə  münasib  daha  rahat  barmaqlar  tapa 
bilsin.  Buna  görə  də  şagirdi  təhsil  prosesində  applikatura  prinsipləri  ilə  tanış  etmək  lazımdır  (1.s.62-
63). 
Aşağı  siniflərdə  müəllim  tərəfindən  yoxlanılmamış  applikaturadan  istifadə  etmək  qəti 
qadağandır.  Şagird  tərəfindən  səhv  götürülən  applikatura  təcrübəsi  az  olan  müəllimin  diqqətindən 
kənarda  qala  bilər.  Şagird  tərəfindən  tapılmış  applikatura  yalnız  əsəri  qavrama    prosesində  məqbul 
olur.  Çox  vaxt    şagird  dərk  etmədən  səhv  applikatura  seçir  və  bunu  təcrübədə  bərkidir,  bu  isə 
gələcəkdə  (yəni  əsəri  tam  öyrəndikdən  sonra)  əsərin  texniki  cəhətdən  ifası  zamanı  onun 
uğursuzluğunun  ortaya  çıxmasına  səbəb  olur.  Buna  görə  də  gənc  musiqi  müəllimlərinə  tövsiyə 
olunur  ki, təhsilin  ilk  illərində  applikaturanın  mahiyyətini  öz yetirmələrinə  başa salsınlar. 
Musiqiçinin  həm  bədii,  həm  də  texniki  inkişafı  onun  estetik  tərbiyəsinin  əsasıdır.  Öyrənilən 
bütün  əsərlərdə  texnika  inkişaf  etdirilir. 
Pianoçunun  texnikası  nə deməkdir? 
Texnika  - barmaqların  çevikliyi,  sürəti  və dəqiqliyi  deməkdir. 
Görkəmli  musiqişünas  B.Asafyev  demişdir:  “Texnika–  istədiyini  etmək  bacarığı  deməkdir”. 
Texniki  imkanların  formalaşdırılması  müəllimlərin  ən  çox  rastlaşdığı  problemlərdən    biridir. 
Texnikanın  inkişafında  qammaların,  məşğələlərin  əhəmiyyəti  böyükdür.  Şagirdlər  qammalar  və 
məşğələlər  üzərində  mexaniki  surətdə  çalmaq  yolu  ilə  deyil,  şüurlu  şəkildə  müntəzəm  olaraq 

- 199 - 
işləməlidir.  Səsin  keyfiyyətinə,  aydınlığına,  axıcılığına  nəzarət  etmək,  həm  də  sürətin  tədriclə 
artmasına  nail  olmaq  lazımdır. 
Məhşur  rus  pianoçusu,  pedaqoq  K.N.İqumnov    səs  obrazının  yaradılması  və  təcəssüm 
etdirilməsi  üzərində  çox böyük  məhəbbətlə  işləmişdir. 
K.N.İqumnov  pianoçuluq  məşğələlərinin  heç  birini,  hətta  ən  sadə  məşqləri  belə  müvafiq  səs 
işindən  ayrı  təsəvvür  etmirdi.  O  hər  şeyi  səs  kaloritilə  bağlayırdı  və  qəti  fikir  söyləyirdi:  “Mənim 
üçün  konkret  real  səslənmədən  kənar musiqi  yoxdur”  (1.s. 23). 
 Görkəmli  rus  pianoçusu,  pedaqoq  H.Q.Neyqauz  səs  obrazına  belə  münasibət    bildirmişdir: 
“Səs    mücrüdəki  qiymətli  daş  kimi  sakitliyə  bürünməlidir.  Sakitlikdə  dincəlməlidir.  Səsə  qayğı  ilə 
münasibət  bəsləmək   bədii  ifanın  əsas şərtlərindən  biridir” 
(1.s.23). 
 
Şagirdə  verilən  əsərin  dəqiq  ifasına  təsir  edən  amilləri  bilmək  vacibdir.  Aşağı  sinif  şagirdləri 
əsərdə  “çətin  yerləri”  sərbəst  tapa  bilər,  az  hallarda  səhvin  nədə  olduğunu  müəyyənləşdirə  və  daha 
da  az  hallarda  onu  necə  aradan  qaldırmağın  yollarını  tapa  bilərlər.  Bu  üç  komponent  metodiki  – 
psixoloji  hazırlıq  (“harada”,  “niyə”,  “necə”)  şagirdin  sərbəst  işində  müəllimin  diqqətində  olmalıdır. 
Əsas  odur  ki,  müəllim  şagirdin  fərdi  xüsusiyyətini  nəzərə  alıb,  çətinliyin  necə  aradan 
qaldırılmasının  səbəbini  ona  izah  etsin.  Müəllimin  “yavaş”,  ucadan  “öyrən”  kimi  adi  tövsiyəsi 
şagirdin  ev  tapşırığında  yerinə  yetirməməsi  onun  bütövlükdə  texniki  inkişafına  birtərəfli  təsir  edir. 
Müəllim  şagirdə  ağır  yox,  orta tempdə  öyrənməyi   başa salmalıdır  (3.s.13). 
 
Aşağı  sinif  şagirdləri  sinifdə  və  yaxud  zalda  məşq  zamanı    heç  bir  narahatlıq,  qorxu  hissi 
keçirmirlər  (halbuki,  yuxarı  sinif  şagirdlərində  bu  hiss  özünü  büruzə  verir)  əksinə,  bu  onlarda  şən 
əhval  -  ruhiyyə  yaradır.  İlk  növbədə  müəllim  şagirdin  ifa  etdiyi  əsəri  axıra  qədər  dinləməlidir.  Hətta 
ifa  zamanı  şagird  səhv  notlar  götürürsə  belə  və  yaxud  hər  hansı  bir  yerdə  dayanarsa  da  müəllim 
onun  çalğısının  arasını  kəsməməlidir.  Əksinə  şagirdi  həvəsləndirib  əsəri  axıra  qədər  ifa  etməyi 
xahiş  etməlidir.  Beləliklə,  şagird  baş  verən  uğursuzluqdan  tez  yayındırılır  və  özünə  inam  hissi  geri 
qayıdır.  Bu  müxtəlif  vasitələrlə  də  ola  bilər.  Məs.  “Dayanmağa  fikir  vermə,  çalmağı  davam  et, 
səndə  hər  şey  yaxşı  alınır”;  “Sən  əsəri  mükəmməl  bilirsən,  əks  təqdirdə  mən  səni  səhnəyə  çıxmağa 
icazə  verməzdim”  və s. 
 
Şagird  imtahana  və  ya  konsertə  yaxşı  hazırlaşdığına  özünü  inandırmalıdır.  Çıxışdan  əvvəl 
şagirdin  proqramı  müvəffəqiyyətlə  ifa  etməsi  şərtdir.  Əgər  müəllim  ifanın  xarakterindən  yenə  də 
tam  razı  deyilsə,  o  şagirdin  ümumi  emosional  Əhval-ruhiyyəsini  yüksəltməlidir.  Belə  emosional  
yüksəklik,  şagirdin  konsert  çıxışının  müvəffəqiyyəti    müəllimin  yaradıcılıq  mükafatıdır.  Şagirdin 
imtahan  və  konsertlərdəki  çıxışlarını  müzakirə  etmək  faydalıdır.  Bəzən,  xüsusən  diqqətsiz 
şagirdlərlə  dərsin  “mən  evdə  necə  öyrənirəm”  devizi  altında  keçirilməsi  məqsədəuyğundur.  Belə 
müşahidə  müəllimə  şagirdin  sərbəst  işinin  görünməyən  tərəflərini  açır.  Müəllim  ilə  şagird  arsında 
əlaqə  o  vaxt  yaranır  ki,  hər  ikisi  dərsə  böyük  maraq  göstərir,  dərsin  nəticələrindən  zövq  alırlar.  Bu 
zaman  şagird  yeni  –  yeni  bədii  obrazların  həyəcanı  ilə  maraqlanır,  evə  verilən  tapşırığın  məntiqi 
mənasını  aydın  dərk etməyə  başlayır  (3.s.16). 
 
Müəllim  tərəfindən  repertuarın  düzgün  seçilməsi  əsas  rol  oynayır.  Müəllim  şagirdin  fərdi 
xüsusiyyətini  nəzərə  almaqla  onun  çox  tez  müvəffəqiyyət  qazanmasına,  əksinə  olarsa,    bu  sahədə 
yol  verilmiş  nöqsanlara  və  xoşagəlməz  nəticələrə  səbəb  ola  bilər.  Proqrama  şagirdin  daha  parlaq  və  
yaxşı  tərəflərini  əks  etdirən  əsərlər  daxil  etmək  lazımdır  və  eyni  zamanda  elə  əsərlər  də  daxil 
edilməlidir  ki,    onun  zəif  tərəflərini  də  inkişaf  etdirə  bilsin.  Təbii  ki,  qabiliyyəti  aşağı  olan 
şagirdlərin  musiqiyə  münasibəti  tamam  başqadır.  Belə  şagirdlərdə  musiqiyə  həvəs  oyatmaqdan  ötrü 
onların  proqramlarına  daha  canlı,  parlaq  əsərlər  daxil  edilməlidir.  Burada  yenə  də  şagirdin  fərdi 
xüsusiyyəti,  ifaçılıq  imkanları  nəzərə  alınmalı  və  qabiliyyətinə  görə  əsərlər  seçilməlidir.  Bunun 
üçün  şagirdlərin  musiqi  dünyagörüşünü  sistematik  genişləndirmək,  görkəmli  bəstəkarların 
yaradıcılığı  ilə  tanış  etmək  lazımdır. 
 
Fortepiano  üzrə  fərdi  ixtisas  sinfində  şagirdlərlə  dərs  hərtərəfli  aparılmalıdır.  Gələcək 
musiqi  müəllimi  öz  biliyini  şagirdlərinə  yüksək    səviyyədə  çatdırmalıdır.  Bundan  başqa  müəllim  öz 
ixtisası  ilə  yanaşı  nəzəriyyə  və  musiqi  tarixindən  də  xəbərdar  olmalıdır.  Çünki  əsər  üzərində 
işlədikdə  mütləq  bəstəkarın  yaradıcılığı,  yaşadığı  dövrü  və  nəhayət  əsərin  üslubu  nəzərə  alınmalıdır. 

- 200 - 
Görkəmli  rus    pianoçusu,  pedaqoq,  bəstəkar  A.B.Qoldenveyzer  belə  bir  fikir  söyləmişdir  :  “Musiqi 
məktəblərində  pianoçular  çoxluq  təşkil  edirlər.  Az  qala  bütün  pianoçular    “Hofmanlığa”  can  atır,  
ancaq  unudurlar  ki,  görkəmli  estrada  ifaçıları  nadirdir.  Pianoçu  mədəni,  professional  musiqiçi  kimi 
yüksək  keyfiyyətlərə  malik  olmalıdır.  Çox  vaxt  bu  bəzi  pianoçular  tərəfindən  unudulur.  Pianoçu 
hərtərəfli  təhsilli  musiqiçi  olmalıdır.  O  əhəmiyyətli  dərəcədə  repertuara  malik  olmalı,  musiqi 
ədəbiyyatını  mükəmməl  bilməli,  notu  üzdən  oxumağı  bacarmalı,  transpozisiya  etməli  və  ən  əsası 
yaxşı  pedaqoji  hazırlığı  olmalıdır.  Belə  pianoçu  “Hofman”  olmasa  da  hər  zaman  qiymətli  və  mədəni 
musiqiçi  olacaqdır  (2.s.287).  (Iosif  Hofman  məşhur  polşa  pianoçusu,  pedaqoq,  bəstəkar 
M.Moşkovski  və  A.Rubinşteynin  tələbəsi  olmuşdur.  R.C.)   
        
 Professional  musiqi  məktəbinin  məqsədləri  aydındır.  O  yüksək  ixtisaslı  musiqiçi    kadrlar 
yetirməlidir.  Bu  musiqiçilər  öz  ixtisasları  üzrə  nəzəri  və  praktiki  bilik  və  bacarıqları  ilə  yanaşı, 
həmçinin  hərtərəfli  ümumtəhsil  hazırlığı  olan  mütəxəssislər  olmalıdır. 
 
ƏDƏBIYYAT 
 
1.
 
A.D.Alekseyev  “Rabota    nad  muzıkalnım  proizvedeniyem  s  uçenikami  şkolı  i  uçilişa” 
Muzqiz  – 1957  200s. 
2.
 
A.B.Qoldenveyzer  “O muzıkalnom  iskusstve”  M. – 1975  415 s. 
3.
 
B.E.Miliç  “Vospitaniye  uçenika  – pianista”   Muzıçna  Ukraina   1979   63 s. 
 
 
 
 
ABSTRACT 
                                                                                          Rana Jafarova 
Musical teachers creative relationship  with  the students. 
 This  article  is    about  the  musical  teachers  creative  relationship  with  the  students  during  the 
teaching  process. 
 
РЕЗЮМЕ 
Рена Джафарова 
Творческие связи преподавателей музыки с учениками 
 В  статье  рассказывается  о  творческих  связях  между  преподавателями    музыки  с 
учениками в учебно – воспитательном процессе. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
İ.Məhərrəmova  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 201 - 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
РЯШИДЯ МЯММЯДОВА 
Gəncə Dövlət Universiteti 
UOT:78 
ИНСАНЫН  МЯНЯВИ ТЯРБИЙЯСИНДЯ МУСИГИНИН РОЛУ 
 
 
Ачар сюзляр:  мусиги образлы ифадя васитяси кими, мусиги йарадыжылыьы вя онун 
инсан  рущуна  тясири,  мусиги  саьламлашдырыжы  васитя  кими,  мусиги  тярбийяси  вя 
жямиййят, мусиги васитясиля тярбийя вя онун функсийалары 
 
Кей wордс: мусиж ас а меанс оф фиэуративе ехпрессион, мусиж жомпоситион итс 
аффежт  он  щуман  спирит,  мусиж  ас  а  меанс  оф  рендеринэ  щеалтщ,  мусиж  едужатион 
анд жомминитй. Едужатион тщроуэщ мусиж анд итс фунэтионс.  
 
Ключевые  слова:  Музыки  как  образное  среддства  выражен,  музыкалюное 
творческово и его вляшие на человеческый духа музикалюное культура и его функии 
 
Тярбийя  просеси  жямиййятимизин буэцнкц инкишаф мярщялясиндя чох важиб рущи, 
яхлаги,  бядии-естетик  тядбирляр  мяжмусудур  ки,  бу  просесдя  тящсил-тярбийя 
мцяссисяляринин цзяриня  чох мцщцм вязифяляр дцшцр. Индики щалда педагоэика елминин 
вя  тядгигатчы  алимлярин  вятяндашлыг  миссийасы  педагоъи  тясирлярин  сямярялилийини, 
фянлярин  тярбийяви  имканларыны  цзя  чыхармаг  вя  онлардан  дцзэцн  истифадя  йолларыны 
мцяййянляшдирмякдян  ибарятдир.  Бу  мянада    мцсигинин  тярбийяви  ролуну  цзя  чыхармаг 
хцсуси ящямиййят  кясб едян педагоъи проблемдир. Бу жящятя айдынлыг эятирилмяси, йяни 
проблемин  педагоъи  ясасларынын    мцяййянляшдирилмяси,  онун  щялли  важиб  олан 
методики мясяляляринин ишляниб щазырланмасына да тясир эюстярир.  
 
Бу  эцн    Гярби  Авропа  мяктябляриндя  вя  Америка  тядрис  мцяссисяляриндя 
шаэирдлярин  тялими  цзря  юз  вязифялярини  беля  мцяййянляшдирирляр:  йетишян  нясля 

- 202 - 
биликляр 
вермякля 
йанашы, 
педагог 
вя 
тядгигатчы 
алимляр 
тяряфиндян 
мцяййянляшдиримиш  актуал  проблемляр  цзря  тярбийя  функсийаларыны  эютцрцб  мцвафиг 
бажарыг  вя  вярдишляр  формалашдырмаг  лазымдыр.  Тярбийяви  миссийа  жямиййятин-
дювлятин,  аилянин,  мяктябин,  ижтимаи  тяшкилатларын,  дини  гурумларын  функсийасына 
аид  едилир.  Бу  ишдя  мяктябин  тядрис  планы,  о  жцмлядян  мусиги  фяннинин  функсийасы 
ящямиййятли  дяряжядя йцксякдир, дяйярли орийентиря маликдир. Мусиги диэяр инжясянят 
нювляри  кими  мяняви  зювг,  щязз  мянбяйидир.  Инжясянят  нювц    кими  мусиги  естетик  
тярбийяви  ишлярин  мянбяйидир.  Диэяр  инжясянят  ясярляри  кими  мусиги  дя  ятраф  алямин 
типик щадисялярини конкрет бядии образ шяклиндя  якс етдирир.  
 
Мусиги  ясярлəри  иля  тярбийя  щямишя  жялбедижи  вя  тясирли  олур.  О,  инсаны 
яйляндирир,  тянзимляйир,  мяняви  жящятдян  тямизляйир,  сафлашдырыр.  Мусиги  инсаны 
кичик  йашларындан  мцшайият  едир.    Естетик  жящятдян  инкишаф  етмиш  инсанларын  бир 
чох  нясилляри  классик    бястякарларын  ясярляри  ясасында  тярбийя  алмышдыр.  Мусиги 
емосионал вя фяал олдуьу  цчцн гялбя, руща  бирбаша,  тез вя чевик сурятдя  тясир эюстярир.  
 
Шяхсиййятин  мусиги  васитясиля  тярбийяси  мясяляляринин  обйектив  вя щяртяряфли 
ишыгландырылмасы  мягсядиля,    фикримизжя  Гярб  мусиги  тящсили  вя  тярбийясиня  нязяр 
йетирмяк  файдалы  олар.  Бу  тящсил  системиндя  тякжя  дярсин  тактики    планлашдырылмасы 
йох,  онун  фялсяфи  ясасландырылмасына    уйьунлуьу  тяляби  дя    мусиги  фяалиййятинин 
башлыжа  дяйяр  истигамяти  олур.  Бу  стратеэийа  беле  йанашманы  зярури  едир  ки, 
шаэирдлярин  мусиги  тярбийясиндя  щуманист,  йахуд  прагматик  мараьы    нязяря  алынмалы, 
мцяллим  мяктябли  шяхсиййятиня  щюрмят  етмяйи  бажармалы,  тялим  мцщитиндя 
габилиййятляринин ашкар едилмясиня чалышмаг  лазымдыр.   
Гярб  тящсилиндя  йетишян  нясил  динляйяжяйи    мусиги  ясярляринин  репертуары 
тяклиф  олунур,  онларын  арзу вя истякляри щесаба алыныр. Ялбяття, бурада чох мцщцм бир 
проблемля  гаршылашмалы  олуруг:  сечилмишин  дяйярли  олмасы,  ящямиййятлилик 
бахымындан    йцксяк  олмасы.  Бу  заман  шаэирдлярин  йцнэцл  мусиги  ъанрларына,  йахуд 
жидди, 
классик 
мусигийя 
(полифоник 
мусиги 
нювцня) 
диггят 
йетирдийини 
мцяййянляшдирмякля  онларын  чох  асанлыгла    нечя  бир  зювгя  малик  олдугларыны 
мцяййянляшдирмяк  чятин  дейилдир.  Бу  мягсядля  шаэирдлярин  щансы  мусиги  алятляриня 
мараг эюстярмяси дя щесаба алынмалыдыр.  Ялбяття, бунлар щяля щамысы дейилдир. Диэяр 
чох  мцщцм  вя  демократик  дяйяр  вя  принсипляря  ясасланан  мясяляляр  дя  вардыр;  мусиги 
дярсляриндя  жидди  ъанрларда  олан  ясярлярдян  имтина  едилир,  бу нюв ъанрлар ушагларын 
истякляри иля факцлтетивлярдя,  дярняк мяшьяляляриндя  юйрядилир.  
 Мусигини  динлямякля  эюзяллик  щиссиня  говушурсан.  Мусиги    эюзялликдир. 
Динляйир  вя  онун  эюзялликлярини  дуйур,  севинж  вя  шадлыг  щисси  кечирир,  зювг,  няшя 
алырсан.  Мусиги  сяни  няжиб  дуйьулара,  дярин  вя  эюзял,  хош  ниййятли  фикирляря    гярг 
едир.  Дцшцнжялярин  эюзяллийи,  тямизлийи  мусигинин  йаратдыьы  хейирхащ  фикирляр 
дцзцлцшц  кими  чох  гиймятли  вя  дяйярлидир.  Мусиги  образлар  васитясиля  инсаны  мяняви 
жящятдян  сафлашдырыр,  тямизляйир,  бяд  ямяллярдян,  чиркин  ниййятлярдян,  хябис 
щярякятлярдян  чякиндирир,  горуйур,  мцдафия  едир.  Мусиги  естетик  зювг  вя  щисслярин 
мянбяйи,  зянэин  хязинясидир.  Мцяллим-педагог    бцтцн  бу  жящятляри  тярбийя  ишиндя 
нязяря алмалыдыр.  
Мусиги  эерчяклийи  бядии  сяс  образлары  васитясиля  тясвир  едян  вя  инсан 
психолоэийасына  тясир  эюстярян  инжясянят  нювцдцр.  Инсанларын  емосионал 
вязиййятинин конкрет вя инандырыжы ифадясиня наил олан бу сянят бяшяриййят тарихиндя 
бюйцк  ижтимаи,  тярбийяви  рол  ойнамышдыр.    Мусигинин  сюз,  щярякят  вя  с.  иля  синтез 
тяшкил етмяси онун имканларынын эенишлянмясиня сябяб олур. Бястякарлар символлардан, 
щяр  щансы  бир  анлайыш  ифадя  едян  ишарялярдян  (сигнал,  мотив,  щава)  эениш  истифадя 
едирляр.  Мусигидя  тябият  лювщяляриня,  инсан  портиретляриня,  мцяййян  дюврлярдя 
мцхтялиф  юлкялярин  ижтимаи  тябягяляринин  щяйатыны  якс  етдирян  сящняляря  раст 
эялинир.    Мусиги  щямчинин  дюврцн  емосионал  колоритини,  ритмини,  темпини, 
цмумбяшяри    идейалары  ифадя  едир.  Бястякарын  фикир  вя  емосийалары,  образлы 

- 203 - 
тясяввцрляри  мусиги  мязмунунун  милли  тясяыыцмц  олан  мусиги  формасы  васитясиля 
щяйата кечирилир.   
Мусиги  фяалиййяти  йарадыжылыг,  ифачылыг,  гаврама  мярщяляляриня  айрылыр  вя 
щяр  мярщяля  дя  йарадыжы  характер  дашыйыр.  Мцяллиф  мусиги  ясяри  йарадыр,  ифачы ону 
фярди  йарадыжылыг  сцзэяжиндян  кечиряряк  мцяййян  мянада  ону  йениляшдирир, 
динляйижиси ися мусигини бу вя йа диэяр шякилдя гаврайыр. 
 Мусиги    гаврайышы  мцряккяб  бир  просесдир,  бурайа  мусигини  ешитмя,  дяркетмя, 
щяйяжанланма,  гиймятвермя  кими  амилляр  аиддир.  Динляйяжинин  мусиги  ясярини  дярк 
етмяси  онун  мяняви  тялябаты  вя  мараьындан,  естетик  идеалларындан,  бядии  тяхяййцл 
сявиййясиндян, динляйижилик тяжрцбясиндян, еляжя дя ясярин кейфиййятиндян асылыдыр. 
Бцтцн бунлар ися ижтимаи мцщитля ялагядар формалашыр. Бир-бири иля сых баьлы олан бу 
цч  мярщяля  иля  йанашы,  жямиййятин  мусиги  мядяниййятиня  мусиги  тяблиьаты,  елми 
тядгигат ишляри, мусиги кадрларынын щазырланмасы вя с. дахилдир.   
Инкишаф  етмиш  мусиги  мядяниййятиндя  мусиги  йарадыжылыьынын  мцхтялиф 
нювляри  мязмунуна  (лирик,  етик,  драматик  вя  с.)  ифачылыг  истигамяти  (вокал, 
инструментал  вя  с.)  инжясянятин  диэяр  нювляри  иля  синтез  тяшкил  етмясиня  (театр 
мусигиси,  програмлы  мусиги),  щяйати  функсийасы  (тятбиги,  гейри  тятбиги)  сяслянмя 
шяраити  (тамаша,  консерт,  кцтляви,  мяишят,  мярасим  мусигиси,  компазисийа  типи  (бир 
щиссяли  вя  силсиля  ъанрлар),  мусиги  дили,  цслуб  (тарихи,  милли,  фярди)  яламятляриня 
эюря бир-бириндян фярглянирляр.  
Мусиги  инжясяняти  шяхсиййятин    формалашдырылмасынын  чох  эцжлц  вя  тясирли 
васитясидир.  Щамыйа  мялумдур  ки,    мусиги  инжясяняти  тярбийяедижи  хцсусиййятя 
маликдир.  Бахмайараг  ки,  Анатол  Франсын  беля  бир  парадоксал  вя  ажы    фикри  дя вардыр: 
яэяр  инжясянят  щягигятян тярбийя едирся, онда дцнйамызда ян йахшы тярбийя олунмушлар 
театрда  билет  йохлайан  ишчиляр,  нязарятчилярдир,  чцнки  онлар  щяр  эцн  инжясянятля  
цнсиййятдя олурлар.  
Мусиги,  цмумиййятля,  инжясянят  щягигятян  педагоъи  мащиййятли,  тярбийяви 
функсийайа  маликдир.  Инжясянят  инсанын  реал  щяйатына  низамланмыш  тяжрцбя  гатыр, 
онун  щяйатынын  мцмкцн  гайдаларынын  йаранмасына  кюмяк  едир.  Бу  гайдайа  салынмыш 
тяжрцбя, щяйати тяжрцбя эюстярир ки, бунсуз инсанын идракынын там инкишафыны тямин 
едя  билмяк,  фактик  олараг  мцмкцн  дейил.  Инжясянтял  «цнсиййятин»  йарадылмасы  инсан 
щяйаты  цчцн  чох  зяруридир.  Инжясянятсиз  инсан  щяйаты  чятинлик  вя    мцряккябликлярля 
долу  бир  щяйат  йолу  тясири  баьышлайыр.  Бир  мцдрикин  дедийи  кими  «Щяйат  мусигисиз 
хята,  йалнышлыглардыр».  Беляликля,  сюйлямяк  олар  ки,  инжясянят  «гайдасыз»  тябиятя-
мцщитя галиб эялир, инсаны системляшдирилмиш бядии мяшьяляляр просесиндя йарадыжы, 
гайнар  щяйата  жан  атмаьа  сювг  едир,  онун  мяишятиндяки  чятинликляря  гаршы    мцбариз 
олмасына кюмяклик  эюстярир.  
ХВЫЫЫ ясрин биринжи  йарысында Гярби Авропада опера театрлары,  филорманик  
жямиййятлярин    шябякяси  эенишлянир.  Бястякарлыг  йарадыжылыьына  барокко  (италйан, 
алман  инстурментал вя хор мусигиси) бядии цслублары мцщцм тясир эюстярмиш, тядрижян 
йени ъанрлар вя формалар (соната, рондо, фуга вя с.) мейдана чыхмышдыр. Опера сяняти вя 
онун  мцхтялиф  нювляри  Италийада  йаранды.  Бу  дюврдя  Франсада  мониментал  опера 
типляри,  «лирик  фажияляр»,    опера-балетляр  тяшяккцл  тапды.  ХЫХ  ясрдя  Х.В.Глйук, 
Ъ.Щайдн,  В.А.Мотсарт  вя    Л.Бетщовен  кими  дцнйа  мусиги  классикляри  фяалиййятя 
башлады.  Е.Т.Щофман,  К.М.Вебер,  Ф.Шуберт,  Ф.  Менделсот,  Р.Шуман,  Щ.Берилоз, Ф.Лист, 
Ф.Шопен,  Ч.Верди,  Н.Паганини,  И.Штраус,  М.Мусоргски,  П.Чайковски  вя  с.  бу кими дцнйа 
мусиги  нящянэляри  йетишди.  ХХ  ясрдя  А.Онеээер,  Ф.Пуленк,  Б.Бриттен,  А.Шюнберг, 
А.Берг,  В.Веберн,  Ц.Щажыбяйов,  С.Прокофйев,  Д.Шостокович,  Г.гарайев,  Ф.Ямиров, 
Т.Гулийев,  А.Мяликов,  Нийази  кими    сяняткарлар  мусиги  мядяниййятинин  надир 
инжилярини йаратдылар. 
 Бяшяриййятин  йетирдийи  бу  мусиги  нящянэляри  мусигинин  инсан  цзяриня  
тясирляри чох инандырыжы шякилдя тясдиг  етмиш олдулар.   

- 204 - 
 Мусигинин    инсан  рущуна, мянявиййатына тясири щяля чох гядимлярдян инсанлара 
мялум  иди.    Онлар  щятта  хястяляри  мусиги  васитяси  иля    саьлтмаьа  сяй  эюстярмишляр. 
Щяля  ХВЫЫЫ  ясрдя  Лондонлу  щяким  Ричард  Броклежбир  «Мцасир  вя  гядим  мусиги 
щаггында мцзакиряляр вя онларын хястялярин мцалижясиня тятбиги» адлы айрыжа бир ясяр 
дя  йазмышдыр.  Китабда    мцалижя  мягсядляри  цчцн  истифадя  едилян  мусигинин  щансы 
методик прийомларла апарылмасы гайдаларындан бящс едилир.  
 Мцасир  шяраитдя  мусигидян  мцалижя  васитяси  кими  истифадя  олунмасына  диггят 
артырылмышдыр.  Физиолог  вя  щякимлярин  тядгигатлары  эюстярир  ки,  хцсусиля  ХХ  ясрин 
яввялляриндя  мусигидян  мцалижя  вя  профилактик  мягсядлярля  давамлы  вя  мцнтязям 
шякилдя  истифадя  едилмишдир.  Рус  алими  академик Б.М.Бехтерйев 1914-жц илин майында 
ижласларын  бириндя  комиссийа  гаршысында  етдийи    мярузяни  беля  адландырмышдыр: 
«Ушагларын  доьулдуьу  эцндян  естетик  тярбийясиндя  мусигинин  ящямиййяти». 
В.М.Бехтерйев  инандырыжы  шякилдя  эюстярирди  ки,  ушаг  организминин  инкишафынын 
нормаллыьы,  саьламлыьы  цчцн  щяля  ян  кичик  йашлардан  мусиги  иля  цнсиййятин 
йарадылмасына фикир верилмялидир.  
Мялумдур  ки,  эерчяклийи  камил  инсан  сюзц  бир  жцр  гаврайыр,  габа,  гейри-камил 
инсан  башга  жцр.  К.Маркс  йазырды  ки,  гейри  мусигили  гулаг  цчцн  ян  эюзял  мусиги 
мянасыздыр. Ян эюзял мусиги кар цчцн предмет сайылмыр.  
Мусиги-щяр  бир  инсанын  тярбийяси  цчцн  щягиги    тябии  васитя,  мялщямдир  ки,  бу 
ися  онун  эцмращ  йашамасына,  йахшы  вя файдалы ишляр эюрмяйя тящрик едир. Мусигинин 
тясири  алтында  йахшы  щисслярин  йаранмасы,  хейирхащ  ишлярин  йериня  йетирилмяси, 
гялбин  тярбийяси,  эюзяллийя  наил  олунмасы  цчцн  шяраит  йараныр.  Мусиги  инсанын 
йашамаг  вя  йаратмаг  щисслярини  эцжляндирир,  гцввятляндирир,  ятрафа,  ятрафдакылара 
йахшы  мцнасибятляр  тярбийя  едир,  тябиятдян  зювг  вя  няшя  алмаьа  сювг  едир.  Мусиги 
йахшы  вя  пис  ишляря  мцнасибят    формалашдырыр,  диэярляри  иля  хош,  црякдян  цнсиййят 
гурмаьа  кюмяк  едир,  мцхтялиф  вязиййятлярдя  ящвал-рущийяни  тянзимлямяйя  тясир 
эюстярир.  
Мусиги  ушаьын  рущуна  эцжлц  тясир  эюстярир,  онда  эюзяллийя  вя  хеирйхащ 
ямялляря  эцжлц  мейлин  йаранмасына  кюмяк  едир.  Мусигинин  чох  мцщцм  тярбийяви 
вязифяляриндян  бири  инсанда мцсбят емосийалар йаратмасы иля баьлыдыр.  Мусиги инсан  
рущуна  бир  ращатлыг,  хош  ящвал  эятирир,  ясяби  вя  эярэин  вязиййятлри  юзцндян  кянар 
етмяйя  имкан    йарадыр.    Тядгигатчылар  тясдиг  етмишляр  ки,  инжясянятин,  о  жцмлядян 
мусигинин тясири мцхтялиф сявиййядядир: 
1.Физиолоъи (цряйя, руща  вя с. тясирляри, йаратдыьы дяйишикликляр) 
2. Психолоъи  (диггят,  емосийа, тяфяккцр,  йаддаш) 
3. Сосиал вя рущи 
  
Мусиги  йорьунлуьун  гаршысыны  алыр,  профлактик  вя    мцалижяви  васитя  кими 
истифадя  едилир.  Дащи  бястякарымыз  Цзейир Щажыбяйов мусигинин, мусиги фолклорунун 
бюйцк    тясир  эцжцнц  щямишя  йцксяк  гиймятляндирмишдир.  О,    мусиги  фолклорунун 
мющтяшям  ъанрлардан  олан  муьамлара  бюйцк  ящямиййят  веряряк  онларын  щяр  биринин 
емосионал-естетик  тясирини  бюйцк  йарадыжылара  мяхсус  бир  шякилдя  бящс  етмишдир. 
Бюйцк  бястякар  йазырды:  «Бядии  рущи  тясир  жящятиндян  «Раст»  динляйижидя  мярдлик, 
эцмращлыг  щисси,  «Шур»  шян,  лирик  ящвал-рущиййя,  «Сеэащ»  мящяббят  щисси, 
«Шцштяр»  дярин  кядяр,  «Жащарэащ»  щяйяжан,  ещтирас,  «Байаты  Шираз»  гямэинлик, 
«Щумайун»  ися даща дярин кядяр  щисси ойадыр». 
Алимляр  тясдиг  едирляр  ки,  ушаьын  саьламлыьы,  бажарыг  вя  вярдишляри,  истедады  щяля 
онларын ана бятниндя олдуьу  мцддятдян мцяййянляшдирилярся даща файдалы олар. Мажар 
педагог-бястякары  З.Кодолинин  беля  бир  мяшщур  ифадяси  вардыр:  ушагларын  мусиги  
тящсилиня дюьумундан  9 ай яввял башламаг  лазымдыр.  
Сяс  цряйин  ритминя  тясир  едир,  язялянин  тонусуну,  щятта  бядянимизин 
температуруну  йцксялдир.  

- 205 - 
Мцасир  тядгигатлар  сцбут  едир  ки,  мусиги  кюрпялярин  ешитмя  габилиййятляринин 
инкишафына,  интунсийасына,  мянтигиня  дя  тясир  васитясидир.  Мусиги  вя  сящийй янин 
ялагяляри  иля  баьлы  тядгигатлар  беля  бир  щейрятедижи  нятижянин  алынмасына  эятириб 
чыхармышдыр:  бир  йаша  гядяр  бронхитдян  язиййят  чякянлярин  мусиги  щиссляринин 
сынагдан  кечирилмяси  ушаглар  арасында  бу  хястялийин  азалмасына  сябяб  олмушдур.  Бир 
чох  тядгигатчыларын  тяжрцбяляри  эюстярир  ки,    В.А.Мосартын  мусигиси  аьлайан 
ушагларын  сакитляшмясиня  кюмяк  етмишдир.  Диэяр    тядгигатын    нятижяляриня  эюря 
М.А.Мосартын  «Флейта  цчцн  консерт»и  кюрпялярин    иштащасына  вя  щязм  етмялярини 
йахшылашдырыр.   
Мцяййян  мусиги  ясярляринин  невролоъи  аллерэийасынын  мцалижясиндя  истифадя 
олундуьу  да  мялумдур.    Сцбут  олунмушдур  ки,  мусиги  тярбийяси  иля  ящатя  олунмуш 
ушагларын  интеллект  сявиййяси  даща йцксякдир. Калифонийанын Ирвин Университетиндя 
мусигинин  певролоэийада  ящямиййяти  иля  баьлы    тяжрцбяляр  апарылмышдыр.  Тяжрцбя 
заманы  тялябялярин  ягли  инкишаф  ямсалыны  мцяййянляшдирмякдян  ютрц  тестляр 
щазырланыб  тятбиг  едилмишдир.  Тестлярин    йериня  йетирилмясиндян  яввял,  бир  груп 
тялябя  М.А.Мосартын  сонаталарыны  динлямишляр.  Тяжрцбянин  йекунларынын  тящлили 
эюстярмишдир  ки,    мусигини  динляйянляр  диэяр  групун  цзвляриндян  даща  чох  тест 
тапшырыгларыны  йериня йетирмяйя мцвяффяг олмушлар. Бир мцддят сонра тяжрцбя тякрар 
олунмуш,  алыфна  йекун яввялки нятижяляри тясдиг етмишдир. Тяжрцбянин йекунлары беля 
бир  нятижяйя  эялмяйя  имкан  вермишдир:  классик  мусиги  ягли  фяалиййяти  фяаллашдырыр. 
Бяс  бу  нежя  баш  вермишдир.  Фяал,  дцшцнян  бейин  юзц  хцсуси  мусиги  фону  йарадыр. 
Тядгиг  олунан  щядисяни  алимляр  беля  изащ  едирляр  ки,  «бейнин  мелодийасы»  классик 
интонасийалара,  халг  мусиги  ясярляриня  чох  бянзяйир.  Бу  «Мосарт  еффекти» 
адландырылмыш вя бцтцн дцнйайа йайылмышдыр.  
 Мусигинин  саьламлашдырыжы,  мцалижяви  тясириндян  хцсусиля  ананын  истифадя 
етмяси  чох  мцсбят  бир  щал  кими  гаршыланмалыдыр.  Фярящли  щалдыр  ки,  Азярбайжан 
гадынлары,  ханым-хатын  аналарымыз  сювг-тябии  дя  олса  бу  васитядян  щяля  гядим 
дюврлярдян  истифадя  етмишляр.  Лайлаларымыз,  охшамаларымыз,  язизлямя  кими  мусиги 
фолклору нцмуняляримиз дедикляримизи тясдиг едян тутарлы сцбут вя дялилдир. Эюркямли 
сяняткарымыз,  халг  шаири  Бяхтийар  Ващабзадя  байатыларымызын,  лайлаларымызын  бу 
жящятини диггятя чякяряк йазырды ки, «Кюрпя бешикдя икян анасындан йалныз сцд яммир, 
сцдля  бярабяр  лайлалардан  сцзцлян  рущи,  мяняви  шярбяти  ичир,  сцд    ушаьы  жисмян 
бюйцдцрся,  лайлалар  вя  няьмяляр  ону  рущян  бюйцдцр.  Онун  цчцн  дя  лайлалар 
кюрпяляримиз  цчцн  ана  сцдц    гядяр  важибдир»  (210-211).  Бюйцк  халг  няьмякары  сюзцня 
давам  едяряк  йазырды:  «Биз  щамымыз  лайлаларла  бюйцмцш,  лайлалардакы  истяк  вя 
хяйалларла  гол-ганад  ачмышыг.  Бизим  ала-бязяк  бешикляримизи  лайлалар  йырьалайыб. 
Аналарымызын  дилиндян  гопан  йаныглы  лайлалар  ялван  чичякляр  кими  бешийимизя  
сяпяляниб: 
Лайлай дедим йатасан, 
Гызыл эцля батасан. 
Гызыл эцлцн ичиндя, 
Ширин йуху  тапасан. 
Бу  сюзлярин  ширинлийиндян  юзцмцз  дя  щисс  етмядян,  бизим  варлыьымыза, 
мянявиййатымыза  вятянимиз  ишыг  кими  сцзцлмцшдцр...  Биз  бу  мюжцзяли няьмя иля ятя  –
гана  долмушуг.  Кюрпя  икян  биз  щяля  мянасыны  баша  дцшмядийимиз  бу  кялмялярдяки 
доьмалыьы  вя  истилийи  щисс  едир,  онлардакы  сяслярин  мусигиси  иля  гидаланырыг.  Бу 
няьмя,  бу  мусиги,  сонралар  ися  онларда  ифадя  олунан  мяна  бизи  вятянимизя,  онун 
тябиятиня, сакинляриня инжя теллярля баьлайыр» (209). 
Щяйатын сцрятли темпи, стресс, онларын реаллашмасы бейнин саь йарымкцрясинин 
эцжц  нятижясиндя  щялл  олунур.  Чцнки  бизим  щяр  биримиз  эцндялик  щяйатда  мянтиги 
дцшцнмяк,  юзцнц  яля  алмаг,  юзцнцн  эцжлц  олдуьуна  инанмаг,  мцряккяб  ситуасийаларда 
чыхыш  йолу  тапа  билмяк  вя  с.  иля  растлашырыг.  Нежя  билирсиниз  бейнин  йармкцряси 

- 206 - 
мцсбят  бядии  вя    естетик  емосийалар  цзря  мясулиййят  дашыйырмы?  Юзцмцздян 
сорушуругму  эцн  ярзиндя  тябиятин  эюзялликляриндян  фярящлянирикми,  йарадыжылыг 
дуйьуларымыз,  йахуд  мцсбят  щиссляримиз  тязащцр  едирми?  Мящз  бу  тясирлярдян  сонра 
бейин  йарымкцряляри  ишя  дцшцр.  Чох  мцряккяб  олмайан бядии тязащцрляр инсанын рущи 
алямини  щармонийалашдырыр.  Дахили  щяйяжан  вя  изтираблар  сол  йарымкцрянин  тясири 
иля тяшвиг едилир.  
Мусиги тярбийясиня мусиги педагоэикасында йетишян няслин мяняви тярбийясинин 
айрылмаз  щиссяси  кими  бахылыр,  шяхсиййятин  цмум  мядяниййятинин  формалашмасы 
щадисяси  кими  йанашылыр.  Гейд  едяк  ки,  индики  щалда  рнспубликамызда  мусиги 
тярбийясиня йалныз хцсуси сечилмиш истедадлы ушагларын тящсили вя тярбийяси сферасы 
кими  бахылмыр,  яксиня,  йетишян  няслин  бцтцн  эянжлийин  цмуми  инкишафынын  тяркиб 
щиссяси щесаб  едилир.  
Мусиги  ясярляри  инсанын  мяняви  щяйатында  щямишя  жялбедижи  вя  тясирли 
амиллярдян  олмушдур.  Мусиги  инсанын  мяняви  щяйатыны  низамламаг,  бир ахара салмагла 
онун  жямиййят  щяйатындакы  мювгейинин  дя  низамланмасы,  щяйат  тярзинин  хоş, 
жялбедижи  олмасына    да  кюмяк  едир.  Мусиги  инсан  цчцн  севинж,  няшя,  эюзяллик 
мянбяйидир. Инсан щяйаты мусигисз  бялкя дя бир там олмаг имканындан мярщум  оларды.  
Фикримизи  йекунлашдырараг  демялийик  ки,  мусиги  инсан  щяйатыны  бязяйир, 
зинятляндирир,    ону  даща  да  мараглы  едир,  щямчинин  ювладларымызын  тярбийяси  цзря 
цмуми  инкишафыны  тямин  едян  васитялярдян  бириня  чеврилир,  емосионал  алямини 
формалашдырыр,  тяфяккцрцнц  тякмилляшдирир,  ушаьын  юз  щяйатына,  инжясянятин 
эюзялликляриня щяссаслыьыны, диггятини, мясулиййятини артырыр.