Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

“So’z bog’i ajab gulistonedurkim, anda jonbaxsh atrliq ashjori mavzun va 
ruhparvar royihalik rayohini gunogun ko’pdurur va lekin foydasiz xasu xoshoki, 
balki zararliq xori haloki ham bordur”. 
“Nazmu-l-javohir”ning asosiy qismidagi ruboiylarda so’zning yaxshi va 
yomon turlari Hazrat Ali hikmatlari asosida har tomonlama tahlil etiladi: 

---

596 
Ma’noli so’z.
So’zga qo’yiluvchi birinchi talab uning ma’noga ega bo’lishi 
hisoblanadi. So’zning mazmuni uning qiymatini belgilaydi: so’z qanchalik muhim 
ahamiyatga ega bo’lgan fikrni ifodalasa, shunchalik qimmatli, aks holda, 
shunchalik qadrsizdir. Shu boisdan Hazrat Navoiy «Hayrat ul-abror»dostonida 
so’zni jismga, uning ma’nosini esa jonga qiyos qilib, jismning jonsiz mavjud 
bo’lmog’i imkonsiz ekanini e’tirof etadi va: 
Ul kishi so’z bahrida g’avvos erur, 
Kim guhari ma’ni anga xos erur, – 
deya bitadi. «Nazm ul-javohir»asaridan o’rin olgan quyidagi ruboiyda esa 
so’zga qo’yilgan talab yanada kuchayib, uning ma’noli bo’lishi bilan birga, qisqa 
bo’lishi ham lozimligi uqtiriladi: 
Har kimsaki so’z demak shiorida durur, 
Ma’ni guli nutqining bahorida durur, 
So’z kam desun ulki ixtiyorida durur, 
 So’z yaxshilig’i chu ixtisorida durur. 
Rost so’z.
So’z mazmuniga tegishli talablardan yana biri uning rost 
bo’lishidir. Rostgo’ylik insonning haqiqatga intilishi bilan bog’liq. Haqiqat esa 
Haqdandir. Payg’ambarimiz (s.a.v.) ham: “Yolg’onchilar mening ummatlarim 
emas” deb, mo’minlarni bunday noma’qul amaldan qaytarganlar.
Hazrat Navoiy ijodida ham rostlik mavzusi alohida e’tibor bilan qalamga 
olingan. Buyuk shoir «Hayrat ul-abror» dostonining 10-bobini shu masalaga 
bag’ishlab, o’z fikrlarini