Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Клюchевые слова:
литературная среда, творchеская традиция, драматургия, образ, символ, трагедия, прозаиchеский перевод, обновление традиции. Annotation: This article tells about the translation skills of Abdulhamid Suleiman oglu Chulpan, a great representative of the Jadid literature. Chulpan deeply studied the masterpieces of world literature, inspired by them, created his works. The article deals with one of the works translated by Chulpan, "Hamlet" by the English writer Shakespeare. Key words: literary environment, creative tradition, dramaturgy, image, symbol, tragedy, prose translation, renewal of tradition. XX asr boshida Turkistonda madaniy sohaning hamma jabhalarida yangilanish avj oldi. Bu yerda teatr san'atining oyoqqa bosishi birinchi galda jadid ziyolilarning sa'y-harakatlari bilan amalga oshirila boshladi. Jumladan, Cho‘lpon tomonidan jahon mumtoz dramaturgiyasidan qilingan tarjimalar o‘zbek teatri rivojiga munosib hissa bo‘lib qo‘shildi. Ikkinchi tomondan, bu tarjimalar shoir badiiy mahoratining oshishida ham katta maktab bo‘lib xizmat qildi. Buni U.Shekpir qalamiga mansub “Hamlet” tragediyasi tarjimasi yaqqol namoyon etadi. Uchinchi tomondan Cho‘lpon tarjimalar qilishga majbur bo‘lgan ham deyishimiz mumkin. Sababi uning ijodi o‘z davrida qattiq tanqidga uchradi. Shoir tanqidlardan charchadi. Bu fikrimizni cho‘lponshunos olim, professor D.Quronovning quyidagi fikrlari ham tasdiqlaydi: “Cho‘lponning ijodiy faoliyati, ma'lumki, ijod erkinligi bo‘g‘ilgan davrlarga to‘g‘ri keladi. Bu esa adib oldiga qator ijodiy muammolarni hal qilish, g‘oyaviy-badiiy niyat ijrosi uchun o‘zgacharoq yo‘llarni izlash zaruratini qo‘ydi” [5.3]. Olim ta'kidlaganlaridek, “o‘zgacharoq yo‘l” bu tarjima edi. Shoir tarjimalari ham salmoqlidir. Quyida biz “Hamlet” tragediyasi tarjimasi haqida so‘z yuritamiz. Tarjimon bu asarni, taxmin qilish mumkinki, M.Uyg‘ur tavsiyasi bilan tarjima qilgan. “Birinchi san'at nishondori o‘rtoq Uyg‘urga” nomli she'rida bunga ishoralar bor: “Turkiston tabibi” o‘ynalar ekan, Sahnamiz “Hamlet”ga yetadi!” – derding. Yoki: “Elni sevintirib qanday porladi, Eng buyuk asari V.Shekspirning”. Ma'lumki, U.Shekspir tomonidan “Hamlet” tragediyasi boshqa ko‘plab tragediyalari qatori she'riy yo‘lda yozilgan. Cho‘lpongacha rus tiliga qilingan 484 tarjimalar (ular 20 ga yaqin)ning ba'zilari she'riy va ba'zilari nasriy yo‘lda amalga oshirilgan. Masalan, Nikolay Ketcher, A.M.Danilevskiy, Pavel Kanshin kabilarning tarjimalari nasriy bo‘lsa, Pyotr Gnedich, Dmitriy Averkiev, Nikolay Rossov, Mixail Lozinskiy, Anna Radlova va Boris Pasternak kabilar she'riy yoki nazm-nasr yo‘lidagi tarjimalarni amalga oshirganlar. Kuzatuvimizdan ma'lum bo‘lishicha, Cho‘lpon ularning hammasi bilan tanishib chiqqan. U “shekspirshunos yevgeniy Lanning maslahati bilan asarning P.Kanshin tomonidan qilingan nasriy tarjimasini asos qilib oladi. Ayni paytda shu tarjimani ye.Lan yordamida inglizcha asliyat bilan qiyoslab o‘rganadi”. Asarning nasriy tarjima qilinishida o‘zbek tomoshabinlarining o‘sha davrdagi didi va saviyasi ham hisobga olingan bo‘lsa kerak. Cho‘lpon tarjimasi nasriy bo‘lsa-da, xuddi she'r kabi o‘qiladi. Jumlalarda tasvir vositalari shu qadar ko‘pki, ular she'riy misralardan farq qilmaydi. Asarning istalgan joyidan bunga misol keltirish mumkin. Tarjimaning uchinchi parda to‘rtinchi ko‘rinishidan bir parcha, Hamlet va uning onasi Qirolicha mubohasasini kuzatamiz: Qirolicha: Oh, bas qil, Hamlet! Sen meni o‘z ko‘nglimning chuqur joylariga ko‘z tashlashga majbur qilding va men unda shunday qora dog‘larni ko‘rayotirmanki, dunyoda hyech narsa bilan ularni yuvib bo‘lmaydi! Hamlet: Shu dog‘larni ko‘rib turib ham jirkan og‘ilda yashab, iflos yotoqning sassiq bo‘ylarini hidlab va bir arava go‘ng ustida muhabbat nash'alarini surishda davom etmak. Hamda... Qirolicha: Bas, endi bir og‘iz ham gapirma! So‘zlaring yuragimga xuddi xanjarday botmoqda. Bas endi, sevimli Hamlet! Hamlet: (davom ettirib) Hamda burungi eringning bir harom tukiga arzimaydigan qotil va yirtqich bir maxluqning qo‘ynida! Qirolning emas, odam bolasining nuqul aybini ko‘rsatadigan bir masxaraboz qo‘ynida! Podshohliqni va hukumatni kasb qilib olgan, tokchadagi qimmatbaho toshni o‘g‘irlab cho‘ntagiga berkitgan kissavur qo‘ynida... Qirolicha: Bas! Hamlet: (davom etib) Qiyqimlardan va latta-puttalardan yasolg‘an qirol qo‘ynida!.. Xuddi shu parcha B.Pasternak tomonidan rus tiliga tubandagicha tarjima qilingan: Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|