Toshkent kimyo texnologiya instituti sifatni boshqarish usullari va vositalari

Yogʻlarni analiz qilishning spektral usullari.
Spektroskopiyaning moddalar tomonidan elektromagnit nurlanish energiyasining nurlaish yoki yutilish spektrlari haqidagi fan sifatida paydo boʻlishi va buning asosida 1814-1859 yillarda spektral analiz tamoyillari (prinsiplari) ishlab chiqildi I. Fraungofer, R.Bunzen va R.Kirhgof kabi nemis olimlarining nomlari bilan bog'liqdir. Ular quyosh spektridagi qora liniyalar (fraungofer liniyalari) paydo bo'lishini har qaysi modda atomlari tomonidan nurlantiriladi ma'lum to'lqin uzunligidagi nurning yutilishi bilan tushuntirib, yutilgan nur miqdori va nur yutuvchi atomlar konsentratsiyasi orasidagi bog'liklikni aniqlashdi.. Hozirgi paytda spektral analiz astrofizik tadqiqotlarning birdan bir usuli hisoblanib, organik va noorganik tabiatli kimyoviy birikmalar tarkibi va uzilishi tadqiqotlarning eng informativ usullariga aylandi.
Spektral analiz usullari aniqlanayotgan moddalar atomlari yoki molekulalari tomonidan elektromagnit nurlanishni o'tkazish (ko'pincha nurlanishni yutish) hususiyatiga asoslangan.
Har qanday moddaga o'hshab, yogʻlar, yog' kislotalari va ularning hosilalari ham tebranishlari ma'lum bir aniq chastotalarda ega bo'lgan elektromagnit nurlanishni yutadi. Ushbu ta'sirlashuvni chastotalarning keng intervalida radio to'lqinlardan (>m boshlab J-nurlargacha (A(0.1] nm) o'rganib turib, modda tuzilishi haqida juda ko'p ahborotga ega bo'lish mumkin. To'lqinlar uzunligining kamayishi va demak, ma'sirlashuv energiyasining oshishi quyidagi ketma ketlikda tavsiflanadi (harakter-lanadi):
Radio to'lqinlar > mikro to'lqinlar > infraqizil nurlar > ko'rinadigan nurlar > ultrafiolet nurlar > rentgen nurlari > gamma nurlari.
Yadro magnit rezonansi (YAMR).
Yadro magnit rezonansi spektroskopiyasining eng keng tarqalgan turlaridan biri proton madnit rezonansi (PMR) spektroskopiyasi hisoblanadi. Magnit rezonansining mohiyati zarrachaning 93 (hususiy) magnit maydoni energiyasining tashqi yuqori chastotali elektromagnit maydon energiyasi bilan ta'sirlashuvidadir. PMR-spektroskopiya yog'lar kimyosi va tehnologiyasida qo'llaniladi, masalan, yogʻlardagi suyuq va qattiq fazalarni aniqlashda, yog' kislotalari molekulalari tuzilishini o'oganishda va h.k. PMR spekktrlari odatda asosan 5-10% konsentratsiyali moddalar eritmalarida 60-300 megagers chastotalar intervalida 10 kers ted doimiy maydon kuchlanishi ostida kuzatiladi..