Umurtqasizlar zoologiyasidan

15-rasm. Infuzoriya-tufelka (Paramaecium caudatum): A-Infuzoriya-
tufelkaning tuzilishi; B-Infuzoriva-tufelkaning og’izoldi chuqurchasi): 1-
hujayra qobig’i, 2-kipriklari, 3-og’iz teshigi, 4-ovqat hazm qilish vakuolalari, 5-
qisqaruvchi vakuolalari, 6-poroshitsa, 7-katta yadrosi (makronukleus); 8-kichik
yadrosi (mikronukleus), 9-shakillanyotgan hazm qilish vakuoli, 10-otiluvchi
tanachalari (trixotsistlari).
Qorin tomonida ogMz yoki peristomi boiadi. Og‘zi atrofida 
pufakchalari boMib, ular ovqatni o'rab oladi. Bu vakuola halqum orqali 
endoplazmaga o‘tadi va ovqat hazm boMadi. Hazm boMmagan ovqat 
vakuoladan poroshitsa orqali tashqariga chiqariladi. Organizmda maxsus 
organoidlar-qisqaruvchi vakuolalari bor. Ular tufelka tanasidagi ortiqcha 
suvni tashqariga chiqarib turadi.
43

---

Qisqaruvchi vakuolalari tanasining ikki uchida o‘rnashgan. Tufelka 
ektoplazmasida 
himoya 
organoidi-trixosistalar 
bor 
bo‘lib, 
ular 
infuzoriya yoniga kelgan dushmanni halok etadi. Tufelka jinsiy va 
jinssiz yo‘l bilan ko‘payadi. Jinssiz ko‘payganda ko'ndalangiga 
boMinish yo‘li bilan ikkita yangi individ hosil boiadi. Bir necha marta 
jinssiz ko‘payishdan keyin tufelkaning jinsiy ko'payishi boshlanadi, 
ya’ni konyugatsiya jarayoni boshlanadi (16-rasm). Bunda ikkita tufelka 
peristom tomonlari bilan bir-biriga yopishib oladi, ya’ni 10-12 soat 
davomida birigalikda suzib yuradi. Bu vaqt ichida ulaming pellikulasi 
erib, ikkalasining protoplazmasi qo‘shiladi va o‘rtada protoplazmatik 
ko‘prikcha hosil boMadi. Bu vaqtda ularning yadrosida ham o'zgarishlar 
sodir boMadi. Avvalo, makronukleus mayda qismlarga boMinib, asta 
sekin so'riiib yo'qolib ketadi.
15-rasm. Infuzoriya-tufelka (Paramaecium caudatum) da konyugatsiya