Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
104 VI-BOB. ILK BOLALIK DAVRI PSIXOLOGIYASI VA PSIXODIAGNOSTIKASI Bobning qisqacha mazmuni: 1. Ilk bolalik davrida jismoniy va fiziologik rivojlanish 2.Ilk bolalik davrida harakat malakalarining rivojlanishi Kognitiv jarayonlar va nutqning rivojlanishi 3.Kognitiv jarayonlar va nutqning rivojlanishi 4. Bola taraqqiyotida predmetli harakatli o’yinning ahamiyati ilk bolalik davri psixodiagnostikasi 6.1. Ilk bolalik davrida jismoniy va fiziologik rivojlanish Bola yoshidan oshgach, uning go‘daklik davri tugaydi. Bir yoshdan uch yoshgacha bo‘lgan davr odatda ilk yosh davri ( ilk yosh davri) deb yuritiladi. Bu davrda ham bola jismoniy va psixik jihatdan tez rivojlanishda davom etaveradi. Lekin, uning rivojlanishi chaqaloqlik davridagiga nisbatan ancha sekinlashadi. Bola yoshidan oshgach, uning tashqi qiyofasi ancha o‘zgaradi. Bu o‘zgarish turli a’zolarning nisbati boshqacha bo‘lib qolganida ko‘rinadi. Bir yoshdan oshgan bolaning bosh suyaklari ilgarigidek tez o‘smaydi. Boshining o‘sishi biroz sekinlashib, uning o‘rniga qo‘l va oyoqlari tez o‘sa boshlaydi. Bolaning bo‘yi 25 sm o‘ssa, bir yoshdan ikki yoshga to‘lguncha bo‘lgan davrda 10 sm ga o‘sadi. Ikki yoshdan uch yoshgacha esa bolaning bo‘yi faqat 6 - 7 sm ga o‘sadi. Ilk yosh davrida bolaning vazni ham ana shu tariqa rivojlanadi. Agar tug‘ilgandan bir yoshga to‘lguncha bo‘lgan bolaning vazni uch barobarga ortsa, bir yoshdan ikki yoshgacha bo‘lgan bolaning vazni 3,5 kg ortadi. Ikki yoshdan uch yoshgacha esa faqat 1,5 kg ga ortadi. Shu ni e’tibordan chetda qoldirmaslik kerakki, bolaning bo‘yi va vaznining o‘sishiga nisbatan bo‘lgan bu ma’lumotlar ha mma bolalar uchun umumiy hamda o‘zgarmas emas. Bu ma’lumotlar o‘rtacha hisobga to‘g‘ri keladi. Kun tartibi, bola е ydigan ovqatning turlari, ayniqsa ovqatning miqdori, sifati va irsiy xususiyat lar bola bo‘yi hamda vaznining o‘zgarishiga katta ta’sir qiladi. Ilk yosh davridagi bolalar suyaklarining rivojlanishida ham jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi. Bu yoshdagi bolalarda tog‘aylimon suyaklarning o‘sishi va qotishi tezroq davom etadi. Umurtqa suyaklari borgan sari mustahkamlanib, suyaklanish (qotish) jarayoni tezlashadi. Umurtqa suyaklarining bunday o‘zgarishi bola yurganda, yugurganda va murakkab sakrash harakatlarini bajarganda gavda og‘irligini ko‘tari sh imkonini beradi. Biroq ilk yoshdagi bolalar umurtqa suyaklari hali juda ojiz 105 va elastik bo‘ladi. To‘g‘ri o‘tirmaslik, tekis qilib solinmagan o‘rinda yotish natijasida bolaning umurtqa suyaklari qiyshayib o‘sishi mumkin. Bosh suyagining tutashmagan joyi, ya’ni kalla liqildoqlari bitib ketib, ensa va tepa qismlari o‘sadi. Bolaning dastlabki sut tishlari chiqib, jag‘i avvalgiga nisbatan aktiv ishlay boshlaydi. Bir yoshga to‘lgan bolaning harakatchanligi ortib borgan sa ri uning ichki organlari faoliyatida ham muhim o‘zgarishlar yuzaga keladi. Ma’lumki, har qanday harakat qon aylanishi bilan nafas olishning aktiv ishlashini taqozo qiladi. Bola bir yoshga to‘lgach, bemalol yurib, har xil harakatlarni qiladigan bo‘lgach uning yurak vazni hamda o‘pk asining hajmi anchagina kattalashadi, yurak muskullari ham birmuncha mustahkamlanib qon bosimi bir qadar oshadi. Bu esa qon tomirlari urishining sekinlashis higa olib keladi. Masalan, chaqaloq bolaning qon tomiri daqiqaga 120-130 marta ursa, bog‘chagacha t arbiya yoshida bolaning yuragi 110- 120 marta uradigan bo‘lib qoladi. Ilk yosh davridagi bola organizmi juda ko‘p ozuqa moddalarni talab qiladi. Yoshidan oshgan bola turli xil ozuqa moddalarni asosan ovqatdan oladi. Bola yoshidan oshgach, ko‘krakdan ajratil adi. Ana shu davrdan boshlab uni kattalar iste’mol qiladigan ovqatlarga sekin - asta o‘rgatila boshlanadi. Bolaning faqat ona sutini iste’mol qilishdan boshqa ovqatlarni ham iste’mol qilish ga o‘tishi uning ovqat hazm qilish organlarida o‘zgarish yasaydi. Bo lalarning jismoniy jihatdan normal va sog‘lom o‘sishlari uchun oilada ham MTTda ham ularning qat’iy rejim bilan sifatli ovqatlantirishga jiddiy e’tibor bilan qarash kerak. Ilk yoshdagi bola ovqatlanishida yuzaga keladigan bu o‘zgarishlar bolaning qon tarkibini ham o‘zgartiradi. Ovqatning turi ortgan sari qondagi eng muhim elementlar bo‘lmish gemoglobin va eritrotsitlar miqdori ortadi. Lekin shunday bo‘lsa ham bu yoshdagi bolada organizmni yuqumli kasalliklardan muhofaza qilib turadigan oq qon tanachalari (leykotsitlar) еtarli miqdorda bo‘lmaydi va ular turli yuqumli kasalliklarga tez chalinadigan bo‘ladi. Shunday qilib, ilk yoshdagi bola jismoniy jihatdan tez o‘sishda davom etsa ham, u hali tashqi muhit o‘zgarishlariga yaxshi moslasha olmagan bo‘ladi. Shunin g uchun muhitning salgina o‘zgarishi bolaga darhol ta’sir qiladi. Bola yangi muhit sharoitida tez toliqadi. Bolaning psixik jihatdan sog‘lom o‘sishi uchun uning organizmini mustahkamlaydigan tadbirlarga, ya’ni qat’iy kun tartibi, gigiyena qoidalari va organizmni sistemali tarzda jismoniy jihatdan chiniqtirishga rioya qilish kerak. Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|