YAŞar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün


I FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ NÜMUNƏSİ



Yüklə 3,69 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/20
tarix16.03.2017
ölçüsü3,69 Kb.
#11677
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20

 

 
55
I FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ NÜMUNƏSİ 
 
1.  Düzgün (+) və yanlış  (–) ifadələri qeyd edin: 
  Sitologiya elmi hüceyrənin, onun orqanoidlərinin funksiyalarını,  
quruluşunu və çoxalmasını öyrənir.  
  Amöb və leykoplast – bir quruluş səviyyəsinin canlı sistemləridir. 
  Ürək orqanizm səviyyəsində olan canlı sistemdir. 
  Canlı orqanizmlərin həyat fəaliyyəti ilə əlaqədar maddələr dövranı və 
enerjinin biosfer səviyyəsində çevrilmələri öyrənilir. 
  Lizosom hüceyrə səviyyəsində olan sistemdir. 
  İnsan askaridi parazitlik etdiyi bağırsaq kimi eyni səviyyəyə aid sistemidir. 
  Göyərçin orqanizm səviyyəsində olan canlı sistemdir. 
 
2.  Düzgün variantı müəyyən edin: 
  Zülalların tərkibinə azotlu əsaslar / aminturşular daxil deyil. 
  RNT molekulunun nukleotidlərinin tərkibinə DNT-dən fərqli olaraq 
urasil / sitozin azotlu əsasları daxildir. 
  Zülalın birincili quruluşu spiral / zəncir formasındadır. 
  Sellülozanın, nişastanın, qlikogenin monomeri ribozadır  /qlükozadır.   
  5 qram zülalın / yağın parçalanmasından daha az enerji ayrılır.  
  Xlorofilin tərkibinə  Mg / Fe ionları daxildir. 
  Hüceyrənin tərkibində ən çox rast gələn element oksigendir / 
karbondur. 
  Əgər DNT zəncirinin 28%-i quanin və sitozin nukleotidindən 
ibarətdirsə, belə halda adenin nukleotidinin miqdarı 28% / 36% olar.  
 
3.  Müvafiq nuklein turşularının (DNT və RNT) adlarını daxil etməklə cümlələri 
tamamlayın. 
 
1.   __________ -nin hər üç növü  _________-nin üzərində sintez olunur.   
2.  Orqanizmin  əksər hüceyrələrində irsi məlumatların daşıyıcısı 
__________ -dir.  
3.   _____________ molekulunun tərkibinə riboza karbohidratı daxildir. 
4.  _______________-nin ikiqat zəncirində  azot əsasları daxilə doğru 
yönələrək bir-biri ilə hidrogen rabitəsi ilə birləşir. 
5.  A, T, Q və S nukleotidləri ___________-nin zəncirini təşkil edir. 
6.  _____________ spiral halında burularaq bir-birinə sarılmış iki 
polimer zəncirdən ibarətdir.  
7.  Reduplikasiya – ___________-nin ikiləşməsi prosesidir. 
8.  _____________ monomerləri nukleotidlər olan birzəncirli polimer 
birləşmədir.  
9.  ______________ -nin bir növü zülalın ilkin quruluşu haqqında 
məlumatı _____________-dən zülalın sintez edildiyi yerə aparır.  

 
56
4.  DNT molekulunun bir zəncirində olan nukleotid ardıcıllığı belədir:        
AQT TAA QAT AST SQA TTT ASQ  
Həmin molekulun digər zəncirində nukleotid ardıcıllığı necə olar?  
___________________________________________________ 
 
5.  Uyğunluğu müəyyən edin: 
 
1.
 
Zülallar 
2. Lipidlər 
3. Karbohidratlar 
4. DNT 
5. RNT
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.  DNT molekulunun bir zəncirində 350 quanin və 300 timin nukleotidi olarsa, 
həmin molekulda nukleotidlərin ümumi sayını hesablayın.  
__________________ 
 
7.  Canlı sistemin xassələrini və onlara aid konkret nümunələri boş xanalara 
yazmaqla cədvəli tamamlayın.  
 
Canlı sistemin xassəsi    
Nümunə 
Maddələr və enerji mübadiləsi  
 
Mühit şəraitinə uyğunlaşma 
qabiliyyəti 
  
  
Göbələk mitselisinin torpaq 
altında inkişafı 
Çoxalma  
 
  
 
məməlilərdə qış yuxusu; böyümə və inkişaf; tənəffüs prosesi zamanı oksigenin 
udulması və karbon qazının xaric edilməsi; bakteriyaların bölünməsi 
 
8.   Düzgün cavabı qeyd edin: 
• Maddələr mübadiləsi və enerji çevrilmələri, qıcıqlanma, böyümə və 
inkişaf, çoxalma əsas əlamətləridir: 
А) populyasiyanın  B) orqanizmin  C) növün  D) biogeosenozun 
 
a.  Monomeri nukleotiddir. 
b.  Tərkibinə A, Q, S, T nukleotidləri daxildir  
c.  Tərkibində riboza var  
d.  1 qramının parçalanması zamanı 38,9 kC 
enerji ayrılır  
e.  Monomerlər peptid rabitələrlə birləşir 
f.  Bu molekulun 3 növü var 
g.  1 qramının parçalanması zamanı 17,6 kC 
enerji ayrılır  
h.  Bitki hüceyrələrində miqdarı daha çox olur 
i.  Qliserin və yağ turşularına parçalanır  
j.  İrsi məlumatın daşıyıcısıdır  

 
57
• Canlı cansızdan nə ilə fərqlənir? 
А) mühitin təsiri altında obyektin xassələrinin dəyişməsi ilə;   
B) maddələr dövranında iştirakı ilə;  
C) özünütörətmə qabiliyyəti ilə;  
D) mühitin təsiri altında obyektin ölçülərinin dəyişməsi ilə 
 
• Maddələr dövranı və enerji çevrilmələri: 
А) həm canlı, həm cansız təbiət obyektləri üçün səciyyəvidir.   
B) canlını cansızdan ayıran əsas xüsusiyyətdir.  
C) birhüceyrəliləri çoxhüceyrəlilərdən ayıran əlamətdir.    
D) heyvanları insandan fərqləndirən xüsusiyyətdir.  
 
• Biosfer səviyyəsi üçün xarakterik olan bioloji hadisə canlıların: 
А) özünütörətmə qabiliyyətidir.    
B) cinsi çoxalması zamanı irsi məlumatların mübadiləsidir.    
C) qeyri-cinsi çoxalmasıdır.  
D) maddələr və enerji dövranıdır. 
 
9.  Cədvəli tamamlayın. 
 
 
10. Suallara cavab verin: 
  Zülalın denaturasiyası nədir? 
  Karbohidratlar hüceyrədə hansı funksiyaları yerinə yetirir? 
 
 
 
 

 
58
 
 
 
 
 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ  
REALLAŞDIRILACAQ ALT STANDARTLAR 
 
 
 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ ÜMUMİ SAATLARIN MİQDARI:  
12 saat 
KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ: 
 
 
        1 saat
 
 
 
 
 
Dərs 11 / Mövzu 9: 
HÜCEYRƏNİN ÖYRƏNİLMƏSİ.  
HÜCEYRƏ NƏZƏRİYYƏSİ 
 
Mövzu ilə tanışlıq məqsədilə  şagirdlər mövcud biliklərə  əsaslanaraq 
dərslikdəki sualları müzakirə edir, sxem tərtib edirlər. 
 
Alt 
STANDART  
1.1.1. Canlıları öyrənən  elm sahələri (sitologiya, histologiya, 
biokimya) barədə məlumat toplayır və təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Sitologiya elminin və hüceyrənin öyrənilməsi tarixi barədə  
məlumat toplayır və təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Sitologiya, hüceyrə biologiyası, ziqot
 
1.1.1. Canlıları öyrənən  elm sahələri (sitologiya, histologiya, biokimya) barədə məlumat 
toplayır və təqdimatlar hazırlayır. 
1.1.2. Canlıların kimyəvi tərkibini şərh edir. 
1.1.3. Canlıların quruluşunun öyrənilməsinə dair laboratoriya işlərində müasir avadanlıq-
lardan istifadə qaydalarını izah  edir.  
2.1.1. Bioloji proseslərin mahiyyət və məzmunu ilə bağlı təqdimatlar hazırlayır.  
2.1.3. Bioloji proseslərin mahiyyəti və  məzmununu, baş verən dəyişiklikləri riyazi 
üsullarla əsaslandırır. 
FƏSİL –
2
HÜCEYRƏ CANLININ QURULUŞ VƏ 
İNKİŞAF VAHİDİDİR
 

 
59
 
 
Sonra laboratoriya işi yerinə yetirilir, cədvəl tamamlanır. Bu mərhələdə 
şagirdlərin canlı orqanizm hüceyrələrinin öyrənilməsi zamanı istifadə etdikləri 
metod (mikroskopiya), laboratoriya avadanlıqlarından istifadə qaydaları  və  işin 
ardıcıllığı  müzakirə olunur. Daha sonra müəllim hüceyrənin öyrənilməsinin müasir 
metodları barədə qısa məlumat verir:
  
 
1. İŞIQ MİKROSKOPU. Hüceyrənin formaları və strukturu öyrənilir: nüvə, miti-
xondrilər, xloroplastlar, Holci kompleksi. 
2. ELEKTRON MİKROSKOPU. XX əsrin 30-cu illərində kəşf edilmişdir. Müasir 
mikroskoplar 1 000 000 qədər böyüdə bilir. Hüceyrə orqanoidlərinin quruluşunu 
daha dəqiqliklə öyrənməyə imkan verir. 
3. DİFERENSİAL SENTRİFUQA METODU. Orqanoidlərin müxtəlif sıxlıqda 
olmasına  əsaslanır, sentrifuqanın çox yüksək sürətlə  fırlanması zamanı    or-
qanoidlər sıxlığına görə məhlulda laylarla yerləşirlər.  
4. FLUORESENT MİKROSKOPİYA.  Canlı hüceyrələri ultrabənövşəyi işıqda 
müşahidə edirlər. Bu zaman bəzi komponentlər o dəqiqə, digərləri isə yalnız xü-
susi rəngləyici maddələr əlavə olunduqdan sonra işıqlanmağa başlayır. Bu üsul 
nuklein turşularının, vitaminlərin, yağların olduğu yerləri görməyə imkan verir. 
5. HÜCEYRƏ VƏ TOXUMA KULTURASI METODU. Hüceyrələrin böyüməsini 
və bölünməsini, müxtəlif maddələrin hüceyrəyə  təsirini müşahidə etməyə, 
hüceyrə hibridlərinin alınmasına imkan verir. 
 
Tədqiqat sualı: 
Alimlər tərəfindən hüceyrənin öyrənilməsi necə aparılırdı? 
Canlı orqanizm hüceyrələrinin quruluşu, kimyəvi tərkibi və 
funksiyaları haqqında biliklər nəyə lazımdır?
 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq müəllimin məqsədəuyğun hesab etdiyi  
üsullarla aparıla bilər. İş zamanı şagirdlər təklif olunan cədvəli doldururlar. 
 
Dərsin əsas məzmunu 
 “Sitologiya” – hüceyrə haqqında elmdir.  
 Hüceyrənin öyrənilməsinin müasir metodları. 
 Hüceyrənin öyrənilməsi tarixi.  
 Hüceyrə nəzəriyyəsi. Müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin müddəaları. 
 Hüceyrə haqqında biliklərin əhəmiyyəti
. 

 Sonuncu (5-ci) bəndə aid şagirdlərin fikirləri ümumi siyahı şəklində tərtib oluna 
bilər. Məsələn,  
 
Prokariot 
formalaşmış nüvəsi olmayan 
birhüceyrəli orqanizmlər  
 
Eukariot 
hüceyrələrində formalaşmış 
nüvələri olan orqanizmlər 
 
Orqanizmlər 

 
60
Hüceyrənin öyrənilməsinin əhəmiyyəti: 
1.  Təbabətdə xəstəliyin səbəblərini öyrənmək üçün. 
2.  Canlı orqanizmləri sistemləşdirmək üçün. 
3.  Genetikada (irsi xəstəliklər). 
4.  Kənd təsərrüfatında (gen, hüceyrə mühəndisliyi, seleksiya). 
5.  Təkamül prosesini anlamaq üçün. 
 
Təklif olunan cədvəl, sxem və krossvordlar  
Kəşfin tarixi 
Alim
Kəşfin mahiyyəti
1590-cı il 
Zaxari 
Yansen 
İlk mikroskopu ixtira etdi 
1665-ci il 
R.Huk 
Düzəltdiyi mikroskopda nazik mantar kəsiyinə 
baxarkən onun arı  şanına bənzər ayrı-ayrı 
gözcüklərdən təşkil olunduğunu görmüş  və bunu 
“sitos” – hüceyrə adlandırmışdır. Robert Huk canlı 
hüceyrəni deyil, onun yalnız qılafını görsə  də, 
“hüceyrə” termini sonradan biologiyada özünə 
geniş yer tapdı. 
1680-ci il  
Anton van 
Levenhuk  
Canlı birhüceyrəli orqanizmləri ilk dəfə kəşf edən 
olmuşdur. Onun mikroskopu obyekti 270 dəfəyə 
qədər böyütmüşdür. 
1831-1833 il  Robert 
Broun 
Bitki hüceyrəsində sferik fiqur görür, sonra onu 
“nüvə” adlandırır. 
1838-ci il 
Mattias 
Şleyden 
Bitki hüceyrəsinin quruluşu haqqında əsas 
materialları toplamış və ümumiləşdirmişdir. 
1839-cu il 
Teodor 
Şvann 
 
Öz məlumatlarını M.Şleydenin tədqiqatları ilə 
müqayisə edərək heyvan və bitki hüceyrələrinin 
quruluşca oxşar olduğunu müəyyən etdi. Bununla o 
göstərdi ki, orqanizmlərin ümumi quruluş vahidi 
hüceyrədir. 
XX  əsrin 
əvvəllərində 
Karl 
Ber 
Məməlilərin yumurtahüceyrəsini kəşf etdi və bütün 
çoxhüceyrəli orqanizmlərin mayalanmış bir 
hüceyrədən – ziqotdan başlanğıc götürdüyünü 
göstərdi. Bununla da o sübut etdi ki, hüceyrə təkcə 
canlı orqanizmlərin quruluş vahidi deyil, həm də 
inkişaf vahididir. 
 

 
61
 
Dərsə aid layihə və tədqiqat işləri üçün mövzular  
 Hüceyrənin kəşfi tarixi. Hüceyrə nəzəriyyəsi. 
 Sitologiyanın metodları. Hüceyrə nəzəriyyəsi.  
 
Elektron resurslar  
http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/000004a1-1000-4ddd-f3c3-
4f0046bc4323/273.swf 
http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/0000049e-1000-4ddd-f5dd-
270046bc4323/index_mht.htm 
http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/000004c8-1000-4ddd-48a9-
110046bc432d/028.swf 
 
Qiymətləndirmə meyarları: təqdimat hazırlama 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Sitologiya elminin 
və hüceyrənin öyrə-
nilməsi tarixi barə-
də  məlumatı yalnız 
yoldaşlarının 
köməyi ilə toplayır,  
təqdimatı hazırla-
maqda çətinlik 
çəkir.
 
Sitologiya elminin 
və hüceyrənin 
öyrənilməsi tarixi 
barədə  qeyri-
dolğun məlumat 
toplayır və təqdi-
matı müəllimin 
köməyi ilə 
hazırlayır. 
 
Sitologiya elminin 
və hüceyrənin 
öyrənilməsi tarixi 
barədə  məlumat 
toplayır və təqdi-
matlar hazırlayar-
kən kiçik qeyri-
dəqiqliklərə yol 
verir.
 
Sitologiya elminin 
və hüceyrənin 
öyrənilməsi tarixi 
barədə dolğun  
məlumat toplayır və 
ətraflı təqdimatlar 
hazırlayır. 
 
 
 
Dərs 12 / Mövzu 10: 
HÜCEYRƏSİZ ORQANİZMLƏR. VİRUSLAR 
 
Mövzu ilə tanışlıq məqsədilə şagirdlər mövcud biliklərə əsaslanaraq dərslikdəki 
sualları cavablandırırlar.  
 
Tədqiqat sualı:
  Hansı virus xəstəlikləri var və onlar necə yayılır? 
 
Məlumatın birinci hissəsi ilə tanış olduqdan və praktik işi yerinə yetirdikdən 
sonra  şagirdlər (müəllimin köməyi ilə) lövhədə ümumi cədvəl (yaxud Venn 
diaqramını) tərtib edirlər. 
 
 
Alt 
STANDART  
 
2.1.1. Bioloji proseslərin mahiyyət və  məzmunu ilə bağlı 
təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
   Virus xəstəlikləri, onlarla yoluxma yolları  ilə bağlı təqdimatlar 
hazırlayır.  
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
 Kapsid,  poliomielit, vaksinləşdirmə, interferon 

 
62
Virusların xüsusiyyətləri 
Canlı orqanizmlərlə 
oxşarlığı
 
Canlı orqanizmlərdən 
fərqi 
Viruslara xas olan 
əlamətlər 
1) Çoxalma qabiliyyəti 
2) İrsiyyət 
3) Dəyişkənlik 
4) Ətraf mühitə 
uyğunlaşma qabiliyyəti 
1) Xarici mühitdə cansız 
kristal formasında 
olurlar 
2) Qidalanmırlar 
3) Böyümürlər 
4) Maddələr mübadiləsi 
baş vermir 
5) Hüceyrəsiz quruluş 
1) Çox kiçik ölçülərə 
malikdirlər 
2) Sadə quruluş (nuklein 
turşusu + zülal)  
3) Canlı və cansız təbiət 
arasında aralıq mövqe 
tuturlar.
 
4) Yüksək çoxalma sürəti 
5) İrsi məlumatın 
daşıyıcısı həm DNT, həm 
də RNT ola bilər.  
 
Müəllim şagirdlərin fikrini ona yönəldir ki, viruslar Yer üzərində mövcud olan 
yeganə qeyri-hüceyrəvi quruluşlu canlı varlıqlardır, canlı hüceyrədən kənarda 
fəaliyyət göstərə bilmirlər, canlı və cansız təbiət arasında aralıq mövqe tuturlar. 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Kiçik qruplarda müzakirə” üsulu ilə 
aparıla bilər. Bunun üçün dərsliklə yanaşı, müəllim şagirdlərə əlavə mətnlər payla-
yır. İş zamanı şagirdlər təklif olunan cədvəli (“Öyrəndikərinizi tətbiq edin və yox-
layın” bölümündə 3-cü tapşırıq) doldururlar. 
 
Dərsin əsas məzmunu 
 Virusların quruluşunun və həyat fəaliyyətinin xüsusiyyətləri. 
 İnfeksion xəstəliklərin yaranmasında virusların rolu. 
 Müxtəlif virus xəstəliklərinin yaranması üsulları və profilaktikası.  
 
Təklif olunan cədvəl, sxem və krossvordlar  
Dərsin sonunda ümumi cədvəllər tərtib oluna bilər. Məsələn, 
Xəstəlik (insan) 
Yoluxma yolları 
Zədələnən orqanlar 
 
Qrip 
 
damcı infeksiyasıdır 
əsasən tənəffüs yollarını 
zədələyir 
Çiçək 
 
hava-damcı yolu ilə (yara ilə 
təmasda olaraq ötürülməsi 
mümkündür). 
əvvəl tənəffüs yolları, sonra dəri 
zədələnir. 
 
Qızılca damcı infeksiyasıdır ağız boşluğundan  bronxlara 
qədər bütün tənəffüs yolları, 
daha sonra dəri  və  bağırsağın 
zədələnməsi müşahidə edilir. 
Poliomielit  
hava-damcı yolu ilə, su və 
ərzaq məhsulları ilə, 
udlaq və bağırsaq, bəzən 
onurğanın hərəki neyronları 

 
63
çirklənmiş əşyalarla, xəstə 
insanın nəcisindən milçəklər 
vasitəsilə digər insana keçə 
bilir. 
zədələnir 
Hepatit A 
çirklənmiş qida vasitəsilə qaraciyər zədələnir 
Hepatit B 
qan vasitəsilə qaraciyər zədələnir 
Quduzluq  
qan vasitəsilə sinir 
sistemi
 
zədələnir 
QİÇS  
qan vasitəsilə 
immun sistemi zədələnir 
 
 
 
Virusların əlamət 
və xüsusiyyətləri 
1. Kiçik ölçülərə malik  həyat formalarıdır. 
2. İrsi məlumatları daşıyan nuklein turşularından və qoruyucu 
zülal örtükdən – kapsiddən təşkil olunmuşlar.  
3. Canlı orqanizmlərin hüceyrələrində çoxala bilirlər  
4. Hüceyrəyə düşmüş virusun  irsi materialı  sahib orqanizmin 
genetik koduna daxil olaraq onu dəyişir və məhv edir.   
Yoluxma yolları 
1. Hava-damcı 
2. Qan vasitəsi ilə 
3. Kontakt yolu 
Virus xəstəlikləri 
1. Qrip 
2. Çiçək 
3. Hepatit 
4. Qızılca 
5. QİÇS və s. 
 
 
İnsan xəstəlikləri 
 
Heyvan xəstəlikləri Bitki 
xəstəlikləri 
Qrip, çiçək, su çiçəyi, qızılca, 
poliomielit, hepatit, quduzluq, 
QİÇS, parotit
 
Qarayara, taun, 
quduzluq, quş qripi, 
donuz qripi 
Tütün mozaikası virusu, 
bitkilərdə sarılıq virusu 
 
Dərsə aid layihə və tədqiqat işləri üçün mövzular   
 Virusların kəşfinin tarixi. 
 QİÇS virusu: yoluxma yolları və profilaktikası. 
 Hepatit virusu: yoluxma yolları və profilaktikası.  
 
Elektron resurslar 
http://tana.ucoz.ru/load/1/249-1-0-2913 
https://www.youtube.com/watch?v=--uD0mcENjU 
http://tana.ucoz.ru/load/1/249-1-0-3321 
http://tana.ucoz.ru/load/video_quot_zhiznennyj_cikl_virusa_grippa_h1n1_quot/27
2-1-0-4306 
https://www.youtube.com/watch?v=HoJ7KxtE9Oc 
 
 

 
64
Qiymətləndirmə meyarı: təqdimat hazırlama 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Virus xəstəlikləri, 
onlarla yoluxma 
yollarını çətinliklə 
izah edir,  təqdimatı 
yalnız müəllimin 
köməyi ilə 
hazırlayır. 
 
Virus xəstəlikləri, 
onlarla yoluxma 
yollarını qismən 
izah edir, mövzu ilə 
bağlı təqdimatı 
müəllimin köməyi 
ilə hazırlayır. 
Virus xəstəlikləri, 
onlarla yoluxma 
yollarını əsasən izah 
edir, mövzu  ilə 
bağlı təqdimat 
hazırlayır. 
 
Virus xəstəlikləri, 
onlarla yoluxma 
yolları  ilə bağlı 
ətraflı təqdimatlar 
hazırlayır. 
 
 
 
 
Dərs 13 / Mövzu 11: 
HÜCEYRƏ STRUKTURLARI VƏ ONLARIN 
FUNKSİYALARI 
 
Şagirdlər aşağı siniflərdə qazanılan biliklərə  əsaslanaraq sualları müzakirə 
edirlər.  
 
Tədqiqat sualı:
  Canlı orqanizm hüceyrələrinin strukturu və funksiyaları 
necədir? 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Kiçik qruplarda müzakirə”  üsulu ilə 
aparıla bilər. Bunun üçün sinifdəki  şagirdlər 3 (birmembranlı, ikimembralı  və 
membran quruluşu olmayan orqanoidlər), yaxud 7 (orqanoidlərin sayına görə) 
qrupda işləyirlər. Bu halda müəllim şagirdləri əlavə  mətn, sxem və mikrofotoşəkil-
lərlə təchiz edə bilər. Tədricən cədvəlin müvafiq  xanalarında qeydlər aparılır.
 
 
Dərsin əsas məzmunu 
 Hüceyrə canlı orqanizmlərin quruluş vahididir. 
 Birmembranlı orqanoidlər. 
 İkimembranlı orqanoidlər. 
 Membran quruluşu olmayan orqanoidlər. 
 
Alt 
STANDART  
1.1.1. Canlıları öyrənən  elm sahələri (sitologiya, histologiya, 
biokimya) barədə məlumat toplayır və təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Sitologiya elminin tədqiqat obyekti olan hüceyrə orqanoidlə-
rinin quruluş  və funksiyaları haqqında  məlumat toplayır və 
təqdim edir. 
 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Membranlı və  membransız  orqanoidlər, endoplazmatik şəbəkə, 
Holci kompleksi, lizosom,  mitoxondri, plastid, ribosom, hüceyrə 
mərkəzi  

 
65
Təklif olunan cədvəl, sxem və krossvordlar  
Orqanoid Quruluş xüsusiyyətləri Funksiyası 
Endoplazmatik 
şəbəkə   
Birmembranlı. 
Membranla əhatələnmiş kanal və 
boşluqlar sistemidir: dənəvər və 
hamar. Dənəvər endoplazmatik 
şəbəkənin membranı üzərində 
çoxlu ribosom yerləşir. 
Hamar endoplazmatik şəbəkədə 
karbohidrat və lipidlər əmələ 
gəlir. Dənəvər şəbəkədə zülal 
sintez olunur. Maddələrin 
hüceyrə daxilində  daşınmasını 
təmin edir. 
Holci 
kompleksi 
Birmembranlı. 
Müxtəlif lövhəciklər,  kanalcıqlar 
və  qovuqcuqlardan təşkil 
olunmuşdur. 
Hüceyrədə yaranan maddələri 
toplamaq və hüceyrədən xaricə 
daşınmasında iştirak etməkdir. 
Lizosom 
Birmembranlı. 
İçərisində zülalları, 
karbohidratları və lipidləri həll 
edən fermentlər olan qovuqcuq 
Hüceyrədaxili həzmdə iştirak edir 
Mitoxondri 
İkimembranlı, oval formalı 
orqanoid 
Hüceyrə tənəffüsündə iştirak edir, 
yaranan enerjini ATF enerjisi 
şəklində ehtiyat halında saxlayır 
Plastid 
İkimembranlı.  
3 növ: xloroplastlar, leykoplastlar, 
xromoplastlar. 
Xloroplastlar yaşıl rəngdədir, ona 
yaşıllıq verən xlorofil 
piqmentidir. İşıqda 
xloroplastlarda fotosintez gedir. 
Leykoplastlar rəngsizdir və 
ehtiyat qida maddələri toplaya 
bilir. 
Xromoplastlarda bitkiyə müxtəlif 
rənglər verən piqmentlər olur. 
Ribosom 
Membran quruluşu olmayan 
orqanoid. 
İki hissədən (böyük və kiçik) 
ibarətdir. 
Zülalların biosintezi. Zülal sintez 
etmək üçün qrup –  polisom 
halında birləşir. 
Yüklə 3,69 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin