Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

122 

bunlardan hər hansı birini "postmodernist" adlandırsan, bütün yerdə qalanları az qala 

gərək postmodernizmdən kənar edəsən. 

Postmodernizm Qərbdə öz zirvəsinə 1980-ci illərdə çatıb. Bu dövrdə bir tərəfdən 

postmodernist təsəvvürlərin tükənməsi hiss olunur, digər tərəfdən isə onları əvəz edə 

biləcək nəsə bir şey meydana çıxmırdı. Hətta belə təəssürat yaranırdı ki, postmodernizm 

getdikcə və getdikcə daha çox mədəniyyət sahələrini özünün təsir dairəsinə salır. 1990-cı 

illərdə postmodernizmin elmi-idraki imkanlarının saf-çürük edilməsinin başlıca və əsasən 

neqativ yekunu isə belə oldu: o, yalnız nihilist tənqidə yönəlib və heç bir suala pozitiv 

cavab vermir. 

Fəlsəfi postmodernizm təkcə müasir mədəniyyət yox, müasir sənətin şərhində də ardıcıl 

olmağa iddialıdır. Və son onillərin sənəti haqqında onun maraqlı fikirləri, doğrudan da, 

az deyil. Amma çağdaş sənətin vahid, əlaqəli və ardıcıl postmodernist estetik 

konsepsiyası yoxdur. Buna görə, müasir sənət haqqında ayrı-ayrı qənaətləri nə qədər 

maraqlı olsa da, fəlsəfi postmodernizm bədii postmodernizmin estetikasına çevrilə bilmir. 

I.3. "Dekonstruksiya" haqqında 

Əvvəllər fəlsəfi postmodernizmin vacib, amma yanlış izah olunan simulyakr (stereotip, 

yalançı şey, boş forma - tərcüməçi), yaxud qeyri-peprezentativ (gerçək əsası olmayan - 

tərcüməçi) obraz anlayışından artıq danışılıb. Guya bu anlayış çağdaş (açıq) cəmiyyətin 

böhranı və o qədər də aydın dərk olunmayan "postçağdaşlıq", "postmədəniyyət"in 

yaxınlaşmasına dəlalət edir. 

Bu məsələdə bir nümunəyə - postmodernist estetikanın mərkəzi anlayış-larından olan 

dekonstruksiya anlayışının fəlsəfi postmodernizmdəki təhlilinə üz tutmaq kifayətdir. 

J.Lakanın 1964-cü ildə irəli sürdüyü dekonstruksiya prinsipi sonralar J.Derrida tərəfindən 

təfərrüatlarına qədər inkişaf etdirilmişdir. Dekonstruksiyanın digər - ədəbi əsərlərlə bağlı 

nisbətən məhdud şərhi isə P.de Man tərəfindən verilib. 

Ən ümumi çizgiləri etibarilə dekonstruksiyanı çoxlaylı, çoxmənalı mətnin özü-özünə 

qeyi-bərabərliyi və digər mətnlərlə səsləşdiyini göstərən özəl tekstoloji təhlili kimi 

səciyyələndirmək olar. Derridaya görə, dekonstruksiya şüurun daxili ziddiyyətlərini 

aşkarlamaq və müxtəliflikləri əks etdirən yeni yazıya köçürmək tələbindən doğub. 

Dekonstruksiyanın heç bir universal, ümumi metodu yoxdur. Çünki mətnin özünə qeyri-

bərabərliyinin mənbəyinin hər konkret halda öz axtarış imkanı var. Bundan istifadə 

edərək bütün sistemi hərəkətə gətirmək, qarşıdurmaları özündə əridən həllolunmaz 

şeylərin məntiqsiz birliyini yaratmaq, anlayışları düzxətli surətdə qarşı-qarşıya qoymaq 

olar. 

Amma dekonstruksiyanın bu izahını şişirtmək də lazım deyil. Məsələn, Derridaya görə, 

dekonstruksiya anlayışı özünün bir metod, prosedur, strategiya, akt kimi şərhini istisna 

edir. Dildə dekonstruksiya sözünə adekvat olan hər hansı aydın və birmənalı söz 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

123 

axtarmaq sadəlövhlük olardı. "Destruksiya" sözü dağıtmaqla bağlıdır, dekonstruksiyanın 

qrammatik, linqvistik və ritorik anlamı isə başqa bir yerə transport etmək üçün bütöv bir 

maşını hissələrinə bölməyə uyğun gəlir. Amma bu metafora da dekonstruksiyanın radikal 

mənasını tam ehtiva etmir. Çünki onu heç bir linqvistik-qrammatik modelə, özəlliklə də 

maşına müncər etmək olmur. Dekonstruksiyada söhbət dağıtmaqdan daha çox, bərpadan 

(rekonstruksiyadan), rekompozisiyadan (əsərin kompozisiyasının bərpası - tərcüməçi) 

gedir ki, bundan da məqsəd hansısa bir bütövün əvvəlki quruluşunu əldə etməkdir. 

Derridaya görə, dekonstruksiya təhlil deyil, çünki o, heç bir dekonstruksiyaya əl yeri 

qoymayan sadə, bölünməz bütövü vermir. Amma o, tənqid də deyil, belə ki tənqidin 

özünün dekonstruksiyaya ehtiyacı var. O, metod da deyil və ola da bilməz - metoda 

məxsus ümumi tətbiqolunma imkanı onda yoxdur. Onun hər tətbiqi unikal, özünəməxsus 

və təkrarolunmazdır. Dekonstruksiyanı akt, yaxud əməliyyatla da müqayisə etmək olmur, 

çünki onu obyektə, mövzuya, mətnə tətbiq edən fərdi və ya kollektiv subyekt yoxdur. Hər 

şey və hər yer, hətta onun özünün tətbiqi belə dekonstruksiyaya məruz qalır. Bu üzdən 

Derrida dekonstruksiyaya istənilən müəyyənləşdirici baxışın yanlış olması qənaətinə 

gəlir. Çünki belə baxış fasiləsiz bir prosesi dayandırmaq demək olardı. 

Dekonstruksiyanın fərqləndirici cizgisi onun marginal, lokal, periferik olanlara marağıdır 

ki, bu da onu postmodernist sənətə yaxınıaşdırır. 

Dekonstruksiyanın anlaşılmasının de Man tərəfindən inkişafı bütün mövcudiyyətin 

perspektivliliyi ilə bağlı Nitşe ideyasına gedib çıxır. De Manın qənaətincə, mətni oxumaq 

həm də ona yeni anlam verməkdir, özü də bu anlam birüzlü deyil. Nəticədə, ədəbiyyat və 

tənqidin vəzifələri üst-üstə düşür. Heç bir son, yekunlaşdırıcı şərh yoxdur və tədqiqatçı-

tənqidçi-oxucunun vəzifəsi mətnin tam izahında bu çoxmənalılığı üzə çıxarmaqdır. 

Dekonstruksiya idrak mexanizmi haqqında neqativ, demistikləşdirici bilgi, yaxud da 

özünü dağıdan, illlüziyanı alleqoriyaya çevirən varlıq haqqında bilgilər toplusudur. 

"Dekonstruktivizm" terminini çox vaxt "poststrukturalizm" və "postmodernizm" 

terminlərinin sinonimi kimi qəbul edirlər. Bəzən ona daha geniş hərəkat kimi anlaşılan 

poststrukturalizmin tərkib hissəsi kimi də baxılır. Xüsusən də, F.Lyuisin 

"poststrukturalizm" termini əvəzinə "tənqidi strukturalizm" terminini irəli sürməsi 

göstərir ki, dekonstruktivizm "tənqidi strukturalizmin" tərkib hissəsi kimi qəbul olunur. 

Nə analiz, nə metod, nə akt olmayan, təqribi olsa belə nə iləsə müyyənləşdirilə bilməyən 

dekonstruksiya fəlsəfi postmodernizm tərəfindən çağdaş sənətin təhlilində artıq otuz ilə 

yaxındır ki tətbiq olunur. Amma dekonstruksiya anlayışından istifadə prinsipial olaraq 

hər hansı yeni nəticə və məlum problemlərə yeni baxışa gətirib çıxarmayıb. 

Təsadüfi deyil ki, amerikan filosofu R.Rorti dekonsturksiya haqqında deyir: "Məncə, 

dekonstruksiya amerikan yaradıcılığının məhsuludur. Bu termindən geniş istifadə olunsa 

da, onun mənasını bir Allah bilir. Əslində, o, Derridadan daha çox, Pol de Man tərəfindən 

tətbiq olunub, amma mən bilən de Manın üslubunda ədəbi tənqid ümumən mövcud deyil. 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

124 

Bununla belə, Amerika ali məktəblərində bu təlimi tədris edən yüz minlərlə ingilis dili 

professoru var". 

Estetika ilə məşğul olan digər bir amerikan filosofu A.S.Danto isə dekonstruksiyanın 

adamlar üçün sadəcə bir şüara çevrildiyini deyir: "Onun nə ifadə etdiyini bilmək çox 

çətindir. Qəti əminəm ki, onun böyük hissəsi yalan bir şey olmalıdır. Məsələn, mən 

dekonstruksiya ilə bağlı yozumların sonsuzluğu ideyası və həqiqətin inkarını nəzərdə 

tuturam". Dantoya görə, Derrida dekonstruksiyanın yozumunda lap əvvləldən yanlış 

mövqe tutub. Bəzən o, mətnlərə, sadəcə olaraq, yarlıq yapışdırır - mümkün qədər 

dumanlı mətn götürür, dekonstruksiya edir və yeni mətnə keçir, amma heç vaxt nəyisə 

söküb yenidən yığmır. Özündən soruşmaq lazımdır ki, axı bunu nə üçün edirsən və 

bununla nəyə nail olmaq olar? Derrida belə suallara cavab verməyi lazım bilmir. 

Fuko, Derrida və Lakanın strukturalizmdən poststrukturalizmə keçməsi barədə Dantonun 

belə bir qeydi var: "Qənaətlərinin dərinliyinə baxmayaraq, onların öz ideyalarını necə 

davam etdirəcəklərini bildiklərini güman eləmirəm. Paradiqma anlayışı, şüur və tarixin 

mətn kimi dərki dərin ideyalardır, amma çətin ki, kimsə bunlardan nəsə bir şey yarada 

bilsin". 

Dekonstruksiya anlayışı fəlsəfi postmodernizmin bədii postmodernizmdən kifayət qədər 

uzaq olduğunu aydın göstərir və çətin ki ona (fəlsəfi postmodernizmə - tərcüməçi) bədii 

postmodernizmin adekvat və perspektivli nəzəriyyəsi kimi baxmaq mümkün olsun. 

Fəlsəfi postmodernizm paradoksal, bəzi məqamlarda isə ziddiyyətlidir. O, elmi metodun 

bir sıra köklü prinsiplərindən imtina edir. Bunların sırasına səbəbiyyət, rasionallıq, 

tarixilik və s. daxildir. Diqqətini qeyri-sabit, ziddiyyətli, təsadüfi şeylər üstündə 

cəmləşdirən fəlsəfi postmodernizm Yeni dövrün köhnəlmiş metodologiyası ruhundakı 

bütün həqiqət, quruluş və qənaətlərə münasibətdə epistemoloji şübhə prinsipindən çıxış 

edir. O, fəlsəfi relyativizm (bütün bilgiləri nisbi sayan, varlığın obyektiv dərkini inkar 

edən idealist fəlsəfi nəzəriyyə. - tərcüməçi) və skeptisizmin rolunu şişirdir, istənilən 

bilgini hakimiyyət münasibətlərinin məhsulu kimi izah edir. Bütün bu əlamətlər isə 

müasir sənətin fəlsəfi postmodernizm çərçivəsində izahının uzun sürəcəyini düşünməyə 

ciddi əsas vermir. 

Fəlsəfi postmodernizm daxilən həddən artıq çoxcinslidir. İndiyə qədər söhbət onun daha 

çox dekonstruktiv postmodernizm adlandırıla biləcək variantından getdi. Ənənəvi 

dünyagörüşünü əmələ gətirən Allah, subyektivlik, məqsəd, məna, gerçək dünya, 

təfəkkürün öz obyektinə uyğunluğu anlamında həqiqət və s. kimi "müasirliyi" 

dekonstruksiyanın yolu üstündən götürmək onun səciyyəvi xüsusiyyətidir. Bu versiya 

birbaşa relyativizm və nihilizmə aparıb çıxarır. 

Amma fəlsəfi postmodernizmin ilkin rüşeymlər şəklində olsa da, konstruktiv 

postmodernizm adlandırıla biləcək versiyası da var. O da modernizmin aradan 

qaldırılması istiqamətində gedir, amma buna nəsə sirli bir dekonstruksiya yox, çağdaş 

təfəkkürün analizi, modernizmin ilkin, müqəddəm şərtləri və onun sələfi olan Yeni dövr 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

125 

dünyagörüşünü saf-çürük etmək yolu ilə nail olmaq istəyir. Konstruktiv postmodernizmə 

görə, elm çağdaş təfəkkürün gerçəkliyə qeyri-adekvat nümunəsidir, amma buna 

baxmayaraq, o, cəmiyyətin yeni dərkinin əsasını məhz elmdə görür. O, ekoloji saflıq və 

sülh uğrunda mübarizəyə, feminizmə, ümumən, bizim dövrün müxtəlif azadlıq 

hərəkatlarına ümid bəsləyir. Cəmiyyətin ümumi tənqidi ilə kifayətlənməyən konstruktiv 

postmodernizm qeyd edir ki, müasir dövr bir çox müsbət nailiyyətlərə də gətirib çıxarıb. 

İnsan bütün bunlardan nəinki imtina etməməlidir, sadəcə, onun belə imtina imkanı 

yoxdur. Elmi, etik, estetik intuisiyanın yeni vəhdətini irəli sürən konstruktiv 

postmodernizm, özünə bədii postmodernizmin yeganə analiz üsulu kimi baxmır. 

Bədii postmodernizm nisbətən qısa vaxtdır ki, mövcuddur. O, həddindən artıq çoxcinsli 

bir meyil olub intensiv, gur inkişaf prosesindədir və bu inkişaf hələ ki qeyri-müəyyən xətt 

üzrə gedir. Postmodernist sənətkarlarla onların nə dediklərini anlamayan auditoriyanın 

əlaqələri zəifləyib. Bu amil postmodernizm estetikasını sistemləşdirməyə köklü surətdə 

mane olur. 

I.4. Postmodernizmin ilk tədqiqləri 

 

Sənət sahəsində postmodernizmin analizi ötən əsrin 50-60-cı illərində sənətdə baş verən 

kəskin dəyişmələri duymayan sənət fəlsəfəsi yox, sənətin öz təmsilçiləri tərəfindən 

başlayıb. 

D.Bart "Üzgünlük ədəbiyyatı" (1967) adlı məqaləsində qeyd edir ki, postmodernizmin 

ideal yazıçısı özünün XIX əsrdəki babaları və XX əsrdəki atalarının surətini çıxarmır, 

amma onları inkar da etmir. "O, əsrin birinci yarısını öz kürəyi yox, mədəsində daşıyır, 

artıq onu həzm edə bilib... İdeal postmodernist roman gərək hansı yollasa realizm və 

irrealizm, məzmunun forma üzərində prioritetinə israrlı incəsənət və formalizm, xalis 

sənət və dəb, elitar və kütləvi nəsr arasındakı toqquşmanın fövqündə dursun". 

Postmodernist incəsənətin ilk sistemli analiz cəhdlərindən biri ədəbiyyatşünas L.Fidlerə 

məxsusdur. O elitar və kütləvi mədəniyyət, real və irreal arasındakı sərhədləri aradan 

qaldırmaq problemini irəli sürür. Ədəbiyyata daha geniş yer ayıran Fidler yazıçını 

texnikiləşmiş dünyanın reallıqları və mif (möcüzə, uydurma) arasındakı əlaqəni üzə 

çıxarmağa, həm elitar, həm də kütləvi zövqə cavab verməyə borclu olan "ikili agent" 

adlandırır. Fidlerə görə, sənət əsəri gərək çoxmənalı olsun, sosioloji və semantik 

səviyyədə ikili sturktur qazansın. Belə bir quruluş modernizmin əksər formalarına 

məxsus elitar istiqamətin birbaşa ziddinədir. 

Fidler C.F.Kuperin "Sonuncu mogikan"nını, macəra romançılığını, qotik romanı, 

tənqidçilərin həqarətlə baxdığı, amma mifə çevrilmiş, neçə-neçə nəsil oxucunun 

təxəyyülünü məşğul etmiş hər cür yüngül oxunan əsəri tərifləyərək bir çox amerikan 

yazarları ilə diskussiyaya girir, açıq-aşkar surətdə onlara ilişir. O, xəyala dalaraq deyir ki, 

ədəbiyyatda H.B.Stounun "Tom dayının koması"na bənzər bir əsər, nəhayət, meydana 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

126 

çıxacaqmı ki, həm mətbəx, həm qonaq otağı, həm də uşaq otağında eyni ləzzətlə oxuna 

bilsin? Şekspir onun tərəfindən "əyləndirməyi bacaranlar" çərgəsinə daxil edilir, "Küləklə 

sovrulanlar" müəllifi ilə yanaşı qoyulur. Fidlerin qəsdi-qərəzi aydındır: sənəti əyləncədən 

ayıran divarı aradan götürmək. O geniş kütləyə çatmaq və onun yuxularını doldurmaq 

zərurətini intuitiv olaraq duyur, amma bunu da unutmur ki, yuxulara hökm etmək heç də 

adamalara laylay calmaq deyil. 

Fidlerin ideyasını inkişaf etdirən memar Ç.A.Cenks sənətkarın eyni zamanda həm kütlə, 

həm də professionallara müraciətinin zərurətini nəzərdə tutan "ikili kodlaşma" anlayışını 

irəli sürür. Cenksə elə gəlir ki, tipik postmodernist memarlıq nümunələrində dərk 

olunmuş şizofreniya adlandırıla biləcək ikilik var. O, postmodernist "klassikanın" on üç 

əsas xüsusiyyətini qeyd edir: 

- qeyri-mütənasib gözəllik, yaxud qeyri-ahəngdar ahəng; 

- -plüralizm və radikal eklektizm; 

- urbanistik kontekstualizm; 

- antropomorfizm; 

- tarixin parodik mənimsənilməsi və ona nostalji; 

- intertekstuallıq; 

- ikili kodlaşma; 

- ironiyadan istifadə; 

- çoxmənalılıq və ziddiyyət; 

- çoxvalentlilik; 

- şərtiliklərin yeni izahı; 

- yeni ritorik fiqurların işlənib hazırlanması; 

- yoxluğun varlığı. 

Sonuncu əlamət postmodernizmin yerdə qalan bütün cəhətlərini inteqrasiya edir. O, hər 

şeydən öncə, parodik bir üsul olub postmodernist əsərdə eyni zamanda həm olan, həm də 

olmayan, necə deyərlər, özünün varlığı hesabına yox olan ənənədən parodik, ironik 

istifadəni nəzərdə tutur. 

F.Ceymison postmodernizmin meyadana gəlməsi və inkişafının mədəni şərtləri, sənət 

yaradıcılığının əzəli ikinciliyi, postmodernist şüurun rabitəsizliyi məsələlərini təhlil 

etmişdir. 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

127 

Postmodernist estetikanın formalaşmasına nəzərə çarpacaq təsiri olan J.F.Liotar forma, 

üslub və baxış bucaqlarının plürazmini çağdaş sənət, eləcə də ümumən bütün 

mədəniyyətin əsas əlaməti hesab edir. Baş tutmayan "modernizm layihəsinə" görə isə o, 

təəssüflənmir. 

Liotarın postmodernist sənət haqqında mühakimələri postmodernizm haqqında ümumi 

fəlsəfi mühakimələrlə olduqca tez-tez çulğalaşır, beləcə sosial-fəlsəfi ekskursların nə vaxt 

qurtarıb, özəl olaraq sənət fəlsəfəsinin nə vaxt başladığı bəzən qətiyyən aydın olmur. 

İkinci hissə: Postmodernizmin əsas cizgiləri 

Postmodernizmin tədqiqi nəticəsində əldə olunanlara söykənərək, onun əsas 

xüsusiyyətlərini seçib-ayırmaq olar. Əgər qısa şəkildə desək, bu xüsusiyyətlər 

aşağıdakılardır: 

- plüralizm, estetik dəyər, forma, üslubların relyativləşməsi və hər hansı bir ədəbi 

mövqenin digəri ilə müqayisədə hakim statusunun son nəticədə qeyri-mümkünlüyünə 

inam; radikal eklektizm; qanunlar və nüfuz sahiblərindən imtina, klassiklərə hər cür 

yarınmaqdan uzaq, azad və ironik münasibət; 

- qeyri-müəyyənlik, antisistemlilik, antimetodologizm, estetik kriteriyaların qapalılıq və 

sərtliyinin yoxa çıxması; sənət əsərinin yaradılmasında hansısa müqəddəm qayda-qanuna 

tabe olmamaq; qaydanın əsərin yaranması prosesində meydana çıxması və əsərin 

hadisəyə çevrilməsinin məhz bu amillə bağlı olması; 

- fraqmentarlıq, ümumiləşdirici, "total" şeylərə, sintezin sosial, koqnitiv, hətta estetik 

olsun, istənilən növünə inamsızlıq; montaja, kollaja həvəs, metafora və metonimiyanın 

bir-birinə qarışması, paradoksa meyil, dağıdıcılığa, motiv-ləşdirilməmiş ifrat hallara can 

atmaq, əvvəlcədən nəzərdə tutulmayan təhkiyə xaosu, dünyanı dağılmış, özgələşmiş, 

məna, qanunauyğunluq və nizamdan məhrum olmuş şəkildə qavrayan fraqmentar diskurs 

effekti yaratmaq; 

- yozumun çoxvariantlılığı, sənət əsərinin vahid, yeganə düzgün izahının olmamasına 

dair tezis, onun çoxmənalılığı, ikibaşlılığı, çoxqatlılığı, yozum imkanlarının sonsuzluğu 

ideyası; 

- "mən"in itkisi, klassik fəlsəfə üçün səciyyəvi olan fərdin tam özünüdərk imkanı və 

"mən"in imtiyazlı mövqeyindən imtina; subyektdəki ən başlıca şeyin ancaq 

özünürefleksiya yox, həm də fəlsəfi baxımdan şüuraltını təmsil edən "başqasından" 

gəlməsinə inam; müəllfin öz əsərində özünü yox etməyə cəhd etməsi və bundan doğan 

"müəllif maskası" və ya "müəllifin ölümü"; 

- səthiliyin prinsip kimi götürülməsi, varlığın dərin problem və proseslərini tədqiq etmək 

cəhdindən imtina; sənət əsərində gerçəkliyin sadə, aydın, səthi, amma sintetik əksinə can 

atmaq, dünyanı dərk yox, qəbul etmək cəhdi; həyatı dəqiq məqsəd və aydın mənadan 

məhrum, xaotikcəsinə üst-üstə qalaqlanmış zidd meyllər kimi qavramaq; dünyanı üstündə 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

128 

sürüşən insana etinasız və ögey bir məkan kimi təsəvvür etmək; sənət əsərinə labirint və 

yarımqaranlıq, güzgü və tutqunluq, mənasız sadəlik kimi baxmaq; 

- immanentlik, modernizmə məxsus dərinlik və transsendentdən imtina, insana, onun 

artan imkanlarına müraciət, transsendentliyi immanentlikdə (daxili mkanlarda) axtarmaq; 

- mimesisdən, təsvirçilikdən imtina, kompozisiyanın düşünülmüş xaotikliyi; dünya və 

idrakın o üzünə, müstəsna vergi sahibləri üçün nəzərdə tutulmuş ezoterik, gizli, qapalı 

bilgilərə maraq; yeni forma və məzmunla bağlı daimi eksperimentlər aparmaq; 

gerçəkliyin açıqlanmamış hər hansı bir parçasının xammal şəklində, kollaj texnikasıyla 

bədii mətnə daxil edilməsində saxta fakt və sənədlərə üz tutmaq; gerçəkliyi əks 

etdirməyən, "gerçəklikdə oyun" illüziyası yaradan qeyri-reprezentativ obrazlardan 

(simulyakr) daimi istifadə; 

- konstruktivizm, məcazlar, dil fiqurları, sətiraltı mənalarla gərgin iş; 

- ironiya, yumşaq gülüşdən kəskin tragifarsa qədər rişxənd; heyranlıqdan qurtarmaq, ən 

aşkar təsəvvür və ən dərin inamların təsadüfi səciyyə daşıdığını başa düşmək yolunda 

ironiyaya zəruri vasitə kimi baxmaq; insanların sosial həmrəyliyinə ciddi sistematik 

refleksiya yox, ironiyanın alçaldıcı təbiəti hesabına nail olunacağına inam; ironiyanı 

plüralizm və hər hansı mütləq həqiqqət axtarışının mümkünsüzlüyü şəraitinin vasitəsi 

kimi başa düşmək; 

- parodiyalılıq, bütün bəşər tarixini parodik və eyni zamanda nostalji ilə qavramaq; heç 

nəyi əvvəlcədən məlum reaksiyalar doğuracaq, standartlar yaradacaq düşüncə 

stereotipinə çevirməyə çalışmamaq; 

- sənətin oyun səciyyəsi, sənətin oyuna yaxınlaşması və bəzən hətta onunla 

eyniləşdirilməsi; bu oyunun adi yox, əvvəlcədən müəyyən qaydası, udan və uduzanların 

gediş üstünlükləri olmayan qeyri-klassik xarakteri; insanın və cəmiyyətin tragik 

durumunu ironiya ilə yanaşı, həm də oyunla maskalamaq; 

- karnavalçılıq, sənət və onun qavranılmasının karnaval, maskarad səciyyəsi; karnavalı 

bütün diskursların qarışdığı kontekst saymaq; karnavallaşmış sənətin transistorist 

xarakter daşıması; şou-biznesin hər şeyi özündə ehtiva edən bir şey kimi sənət həyatına 

daxil olması; 

- epatajçılıq, sənətkarın gözlənilməz hərəkətlərlə auditoriyanı heyrətə salmaq qəsdi, 

ümumi görünən norma və qaydaları pozması; auditoriyanı bütün mümkün vasitələrlə 

aktiv dialoqa çəkən, mübahisəyə çağıran, gözlənilməz reaksiyalara təhrik etmək istəyən 

"müəllif maskasının" aqressivliyi; 

- teatrallıq, auditoriyaya xüsusi diqqət, tamaşa çıxarmağa meyl; sənətin muxtarlığının 

onun müstəqilliyi yox, mühitdən tədric olunması olduğunu etiraf etmək;