‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tibbiy fanlar -
shaxsning fiziologik-anatomik jihatidan to‘g‘ri rivojlanishini ta’minlash. uning organizmida namoyon bolayotgan ayrim nuqsonlami bartaraf etishga amaliy yondashuv, shuningdek, nuqsonli bolalami o ‘qitish hamda tarbiyalash muammolarini o‘rganishda ko‘maklashadi. Gigiyena - o ‘quvchilaming salomatligini muhofazalash, ulaming jinsiy jihatdan to‘g‘ri shakllantirishda nazariy va amaliy g‘oyalari bilan yordam beradi. Pedagogikaning meditsina bilan aloqasi pedagogik bilimlarni maxsus sohasi korreksion pedagogikaning paydo bo‘lishiga olib keladi. Uning predmeti rivojlanishida orttirilgan yoki tug'ma nuqsonlarga ega bo‘lgan bolalarga ta’lim berishdir.U tibbiy vositalar tizimi bilan o‘zaro aloqa ishlab chiqadi. Uning yordamida terapevtik samaraga erishiladi va shunday pozitsiyalar o‘zlashtiriladiki, ulaming roli qimmati mavjud nuqsonlar o in in i bosuvchi yoki ularni og‘irliklarini kamaytiruvchi sotsializatsiya jarayonini yengillashtiradi. Tarix - pedagogika fani taraqqiyoti, ta’lim-tarbiya jarayon- larining dinamik, dialektik xususiyatlarini inobatga olish, shuning- dek, xalq pedagogikasi g‘oyalarini kelgusi avlodga uzatish uchun yo‘naltiriladi. Madaniyatshunoslik — o‘quvchilarda insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va ma'naviy madaniyat asoslari haqidagi tasawum i shakllantirish, ularda madaniy xulq-atvor xislatlarini tarkib toptirish uchun xizmat qiladi. 5. Pedagogika fanlari tizimi Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasining rivojlanishi pedagogikaning yangi sohalari chegaraviy ilmiy fanlarning ajralib chiqishiga olib keladi. Bugimgi kunda pedagogika pedagogik fanlarning murakkab tizimi sifatida namoyon boMmoqda.Uning tarkibiga quyidagilar kiradi: 1. Umumiy pedagogika - maktab yoshidagi bolalami tarbiyalash va ularga ta’lim berish masalalarini o‘rganadi. 2.Maktabgacha ta’lim pedagogikasi - maktabgacha ta’lim yo shidagi bolalami tarbiyalash, ularni intellektual, ma’naviy-axloqiy va jismoniy jihatdan kamolotga yetkazish masalalarini o‘rganadi. 10 3.Boshlangich ta'lim pedagogikasi - boshlang‘ich sinf o'quvchilarini tarbiyalash, ularga ta’lim berish, ulaming o ‘ziga xos psixologik hamda fiziologik xususiyatlarini tadqiq etish, shuningdek, ulami intellektual, ma’naviy-axloqiy va jismoniy jihatdan kamolotga yetkazish masalalarini o'rganadi. 4.Korreksion (maxsus) pedagogika - rivojlanishi da turli psixologik va fiziologik nuqsonlari bo‘lgan bolalami tarbiyalash va o'qitish bilan bog'liq muammolami o‘rganadi. 0 ‘z navbatida korreksion pedagogika tarkibiga maxsus peda gogika va psixologiyaning turli sohalari kiradi. Ular quyidagilardir: 1. Surdopedagogika va surdopsixologiya - eshitish qobiliyati buzilgan bolalami rivojlantirish, o'qilish va tarbiyalash masala larini o‘rganadi. 2.01igofrenopedagogika va oligofrenopsixologiya - aqli zaif bolalami rivojlantirish, o'qitish va tarbiyalash masalalarini o‘rganadi. 3.Tiflopedagogika va tiflopsixologiya - ko‘rish qobiliyati buzilgan bolalami rivojlantirish, o'qitish va tarbiyalash masa lalarini o'rganadi. 4.Logopediya va nutqiy buzilishlar psixologiyasi -- nutqi, shuningdek, motorli-harakatlanish doirasida murakkab nuqsonlari bo‘lgan bolalar (ko‘r, soqov va kar bolalar)ni rivojlantirish, o‘qitish va tarbiyalash masalalarini o‘rganadi. 5. Metodika - xususiy fanlami o‘qitish xususiyatlarini o'rganadi. 6. Pedagogika tarixi - ta’lim va tarbiyaning yuzaga kelishi, taraqqiy etishi, muayyan tarixiy davrlarda yetakchi o‘rin egallagan pedagogik fikrlar taraqqiyoti masalalarini o'rganadi. 7. Pedagogik texnologiya - ta’lim va tarbiya jarayonida zamo naviy pedagogik texnologiyalami qoilash, texnologik yondashuv asosida ta’lim va tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish muammolarini o‘rganadi. 8. Pedagogik mahorat - bo'lajak o‘qituvchilarning kasbiy mahoratlarini oshirish, takomillashtirish muammolarini o'rganadi. 11 9. Taiim ni boshqarish — ta’lim muassasalarining faoliyatini y o ig a qo‘yish, boshqarish. nazorat qilish hamda istiqbollarini belgilash masalalarini o'rganadi. 10. Ijtimoiy pedagogika - ijtimoiy munosabatlar jarayonida pedagogik g'oyalaming tutgan o‘rni va roli, shaxsni kasbiy va ijtimoiy faoliyatga yo‘naltirish muammolarini o‘rganadi. 6. Pedagogika fanining metodologiyasi Fan faqat u yangidan yangi bilimlar bilan olib borilgan holda- gina rivojlanishi mumkin. 0 ‘z navbatida, ulami to‘plash va talqin qilsh uchun ilmiy asoslangan izlanish kerak boiadi. Oxirgisi o‘z bogianishlarini fanshunoslikda metodologik nomini olgan nazariy prinsiplar majmuasidan topadi. Na faqat pedagog amaliyotchilar, balki tadqiqotchilar ham ko‘pincha “metodologiya” tushunchasi ortida real hayotdan va ta’limiy amaliyotdan uzoqda boigan (qan daydir abstrakt) narsani ko‘radilar. Shu bilan birga metodologiya — bu “nazariy va amaliy faoliyatlami tashkil etish va qurishning prinsip va usullari tizimidir” 1. Psixolog S.L.Rubinshteyn “Katta nazariyalar savollari, bu ish bilan birga katta ahamiyatga ega bo ig an amaliy savollar hamdir. Yirik nazariy muammolami haqiqatdan ko’rish bu ulaming hayotning aniq masalalari bilan munosabatda ko‘rish demakdir”2 deb yozadi. Pedagog kasbiy tayyorgarligining yuqori darajasi unda metodologik madaniyatning mavjudligidan iborat. Bu madani- yatning asosiy alomatlari quyidagilarda namoyon boiadi: - falsafa kategoriyalari bilan pedagogik fanlarning kont- septual qobigini tashkil etuvchi asosiy tushunchalar bilan “mustahkamlangan” jarayonlami tushunish; - Taiim ni turli tushunchalarini abstraktlikdan konkretlik- kacha ko‘tarilib borish pog'onalari sifatida anglash; - anglash faoliyati metodida pedagogik nazariyalami qayta o‘zgartirishni o‘rganish; 1 Философский энциклопедический словар. — М., 1983. — С. 365. 2 Рубинштейн С.Л. Бытие и сознание: О месте психического во всеобщей взаимосвязи явлений. — М., 1957. — С. 3. 12 - pedagog tafakkurining pedagogik shakllariga genezisiga yo‘nalganligi va ularning “to ia yasovchi” xossasi; - pedagogning tushunchasi atamalar tizimida ta’lim amali- yotini amalga oshirish ehtiyoji; - pedagogik bilimlaming tarixiy rivojlanish davridagi yaxlitiigi va izchilligini aniqlashga intilish; - “o‘z-o‘zidan ko‘rinib turgan” vaziyatlarga odatdagi pedago gik ong tekisligida yotuvchi dalillarga nisbatan tanqidiy munosabat; - shaxsiy bilish faoliyati jarayoni va natijalariga, shuningdek, pedagog jarayonining boshqa qatnashchilari fikrlari harakatiga dastlabki shart-sharoitlar bo‘yicha refleksiya; - insonni bilish sohasidagi ilmga qarshi pozitsiyalarni asosli inkor etish; - pedagogikaning dunyoqarashlik, insonparvarlik funksiya- larini tushunish. Metodologiyani o‘rganish bilan o‘qituvchi uning prinsiplariga suyangan holda fikrlay boshlaydi va prinsipial bo‘lib boradi. Xususiy ilmiy metodologiya darajasida ta’lim va ijtimoiy siyosatning yagonaligi, yondashuvning bir butunligi, ta’limning birlikdagi subyektining kengayishi yaxlit pedagogik jarayonda tarbiyaviy maqsadlaming ustivorligi prinsiplarini o'zlashtirish, ayniqsa muhim ahamiyatga ega. B oiajak pedagogning metodologik madaniyatini shakllantirish bilish metodologiyasi va pedagogik jarayonlami qayta o‘zgartirishning mohiyatini tushunishga tayanadi. Metodologiya haqidagi faqat ilmiy izlanishlar mantiqiga tegishli prinsiplar tizimi sifatida rasm qilib borayotgan tasavvurlarni yengib o‘tish, ularning ahamiyatini ta’lim va tarbiyaning kundalik amaliyoti uchun ochib berish, yaxlit pedagogik jarayonni boshqarislmi takomillashtirish muhimdir. Boiajak o‘qituvchida metodologik madaniyatni shakllantirishga qaratilgan dialektik yondashuv bir qator ketma-ket avj olib borilgan bo‘g‘inlami o‘z ichiga oladi: talabalaming ularga taqdim etilgan vaziyatlardagi qarama-qarshilik (ziddiyatlarni) tushimtirib o'tishga va hal qilishga bo‘Igan intilishlari: Shundayin 13 tajribalar, sogiom fikrli mulohazalar, ulaming bir yoqlama ekanligini ko‘rsatish metoftzikligiga tayangan holda yechimining samarasizligini ochib berish; - dialektik mantiq talablari asosida muammoli vaziyatlarni samarali hal qilish yo‘llarini namoyish qilish; - taklif etilgan topshiriqlar ustida olib borilgan ish tajriba- larini va o ‘zlashtmlgan mantiqni pedagogik amaliyotni turli sohalariga olib o‘tish imkoniyatlarini umumlashtirish. 7. Pedagogik ilmiy-tadqiqot metod!ari Shaxsni tarbiyalash, unga muayyan yo‘nalishlarda chuqur, puxta ilmiy bilimlami berishga berish tamoyillari, obyektiv va subyektiv omillarini aniqlovchi pedagogik jarayonning ichki mohiyati, aloqa va qonuniyatlarini maxsus tekshirish va bilish usullaridir. Ayni vaqtda, 0 ‘zbekiston Respublikasida pedagogik yo‘nalish- da olib borilayotgan ilmiy izlanishlar dialektik yondashuvga asoslanadi. Pedagogik hodisa, voqelik va ulaming qonuniyatlarini aniqlashga bunday yondashuv pedagogik hodisa va jarayonlaming umumiy aloqasi, ularning izchil, uzluksiz rivojlanishi, bolaning fiziologik rivoji iming psixologik, intellektual jihatdan takomil- lashtirib borishini ta’minlashi, qarama-qarshiliklarning shaxs kamolotini ta’minlashdagi o‘mi va roli. shuningdek, dialektika kategoriyalarining ahamiyatini e’tirof etadi. Pedagogik ilmiy tadqiqotlami amalga oshirish murakkab, muayyan muddatni taqozo etuvchi, izchillik, uzluksizlik, tizimlilik hamda aniq maqsad kabi xususiyatlarga ega bo‘Igan jarayon bo‘lib. uning samarali bo‘lishi uchun bir qator shartlarga rioya etish zarur. Ular quyidagilardir: 1) muammoning dolzarbligi va mavzuning aniq belgilanganligi; 2) ilmiy farazlaming to‘g'ri shakllantirilganligi; 3) vazifalarning tadqiqot maqsadi asosida to‘g‘ri belgilan ganligi; 4) tadqiqot metodlar tizimiga nisbatan obyektiv yondashuv; 14 5) tajriba-sinov ishlari jarayoniga jalb etiluvchi respon- dentlaming yosh, psixologik va shaxsiy xususiyatlari, shuningdek, shaxs rivojlanishi qonuniyatlarining to‘g‘ri hisobga olinganligi; 6) tadqiqot natijalarini oldindan tashxislash va uning natijalarini aytib o‘tish; 7) tadqiqot natijalarining kafolatlanganligi. Zamonaviy sharoitda, pedagogik yo'nalishda, tadqiqotlarni olib borishda quyidagi metodlardan foydalanilmoqda: 1. Pedagogik kuzatish metodi. 2. Suhbat metodi. 3. Anketa metodi. 4. Intervyu metodi. 5. T aiim muassasasi hujjatlarini tahlil qilish metodi. 6. Test metodi. 7. Pedagogik tahlil metodi. 8. Bolalar ijodini oi-ganish metodi. 9. Pedagogik tajriba metodi. 10. Matematik-statistik metod. Pedagogik kuzatish metodi. Uni qoilash jarayonida, taiim muassasalarining o‘quv-tarbiya ishlari jarayonini o‘rganish asosida tadqiq etilayotgan muammo holat aniqianadi, tajriba- aw ali va yakunida q o ig a kiritilgan ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi farq to‘g'risidagi maiumotga ega boiinadi. Pedagogik kuzatish murakkab va o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Kuzatish aniq maqsad asosida, uzluksiz, izchil va tizimli amalga oshirilsa, kutilgan natijani q o ig a kiritish mumkin. Olib borilayotgan pedagogik kuza tish taiim-tarbiya sifatini oshirish, o‘quvchi shaxsini shakllan- tirishga xizmat qilsa, mazkur metodning ahamiyati yanada oshadi. Pedagogik kuzatuvni tashkil etishda xatoga y o i qo'ymaslik muhimdir. Buning uchun tadqiqotchidan quyidagilar talab etiladi: 1) kuzatuv jarayonida aniq maqsadga egalik; 2) kuzatishni tizimli ravishda yoiga qo‘yish; 3) kuzatislming har bir bosqichida muayyan vazifalarni hal etish; 4) har bir holatning mohiyatini sinchiklab oiganish; 5) xulosa chiqarishga shoshilmaslik. 15 S uhbat metodi. Bu metod pedagogik kuzatish jarayonida ega bo‘lingan ma’lumotlarni boyitish, mavjud holatga to‘g‘ri baho berish, muammoning yechimini topishga imkon beruvchi pedago gik shart-sharoitlarni yaratish, tajriba-sinov ishlari subyektlari imkoniyatlarini muammo yechimiga jalb etishga yordam beradi. Suhbat maqsadga muvofiq holda individual, guruhli hamda ommaviy shaklda o‘tkaziladi. Suhbat jarayonida respondentlarning imkoniyatlari to‘la-to‘kis namoyon boiishga erishish muhimdir. Uning samarali boiishi uchun quyidagilarga amai qilish maqsadga muvofiq: 1) maqsaddan kelib chiqqan holda suhbat uchun belgila- nuvchi savollarning mazmuni aniqlash hamda savollar o‘rtasidagi mantiqiylik va izchillikni ta’minlash; 2) suhbat joyi va vaqtini aniq belgilash; 3) suhbat ishtirokchilarining soni xususida ma’lum to‘xtamga kelish; 4) suhbatdosh to‘g‘risida aw aldan muayyan ma’lumotlarga ega bo'lish; 5) suhbatdosh bilan samimiy munosabatda boiish; 6) suhbatdoshning o‘z fikrlarini erkin va batafsil ayta olishi uchun sharoit yaratish; 7) savollarning aniq, qisqa va ravshan berilishiga erishish; 8) olingan ma’lumotlarni o‘z vaqtida tahlil qilish. A nketa metodi (fransuzcha - tekshirish). Ushbu metod yordamida pedagogik kuzatish va suhbat jarayonida to‘plangan dalillar boyitiladi. Anketa metodi ham tizimlangan savollar asosida respondentlar bilan muloqotni tashkil etishga asoslanadi. Anketa savollariga javoblar, ko‘p hollarda, yozma ravishda olinadi. 0 ‘rganilayotgan jarayon mohiyatidan kelib chiqqan holda anketa savollari quyidagicha bo‘ladi: 1) ochiq turdagi savollar (respondentlarning erkin, batafsil javob berishlari uchun imkon beruvchi savollar); 2) yopiq turdagi savollar (respondentlar “ha”, “yo‘q”, “qisman” yoki “ijobiy”, “qoniqarli”, “salbiy” va hokazo tarzidagi javob variantlarini tanlash orqali savollarga javob beradilar). i6 Anketa metodini qo‘llashda ham bir qator shartlarga amal qilish zarur. Ular quyidagilardir: 1) anketa savollari tadqiq etilayotgan muammoning mohiyatini yoritishga xizmat qilishi lozim; 2) anketa savollari yirik hajmli va noaniq bo‘lmasligi kerak; 3} anketa savollari o‘quvchilaming dunyoqarashi, yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish asosida tuzilishi zarur; 4) anketa savollari respondentlar tomonidan to‘la javoblar berilishini ta’minlovchi vaqtni kafolatlay olishi zarur; 5) anketa o‘quvchilarning pedagogik va psixologik tavsifnomalarini tuzish manbaiga aylantirib yuborilmasligi zarur; 6) anketa javoblari muayyan mezonlar asosida puxta tahlil etilishi shart. Intervyu metodi respondent tomonidan tadqiq etilayotgan muammoning u yoki bu jihatini yorituvchi hodisaga nisbatan munosabat bildirilishini ta’minlaydi. Intervyu respondent e’tiboriga turkum savollarni havola etish asosida o‘tkaziladi. Intervyu jarayonida olingan savollarga nisbatan tadqiqotchi tomonidan munosabat bildirilishi uning samarasini oshiradi. T a’lim muassasasi h u jjatlarn i tahlil qilish metodi. Pedagogik hodisa va dalillarni tekshirish maqsadida taTim muassasalari faoliyati mazmimini yorituvchi ma'lumotlami tekshirish maqsadga muvofiqdir. Mazkur metod 0 ‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablarining ta’lim muassasalari amaliyotidagi bajarilish holatini o‘rganish, bu boradagi faollik darajasi, erishilgan yutuq hamda yo‘l qo'yilgan kamchiliklarni aniqlash, ilg'or tajribalami ommalashtirish va ta’lim muassasasi pedagogik tajribasini oshirish maqsadida qoilaniladi. Ta’lim muassasasi faoliyati mohiyatini yorituvchi hujjatlar quyidagilardan iborat: 0 ‘quv mashg'ulotlarining jadvali, o‘quv dasturi, guruh (yoki sinf) jumallari, o‘quvchilaming shaxsiy varaqalari, buyruqlar, Pedagogik Kengash yig‘ilishi bayonnomalari yozilgan daftar, Pedagogik Kengash qarorlari, ta’lim muassasasi smetasi hamda pasporti. tarbiyaviy ishlar rejasi,-, o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etish boras idagi hfeabotlar, ta’lim muassasasi Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|