‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Bilimingizni sinab ko‘ring
1. N ogiron shaxs deganda kim nazarda tutiladi?
2. N ogironlarni ijtim oiy him oyalashning qanday maxsus choralari 
nazarda tutilgan?
3. N o g iro n la m i ijtim oiy him oya qilish to ‘g‘risidagi O 'z b ek isto n
Respublikasi qonuni haqida so'zlab bering.
4. N ogironlik sabablari nim alardan iborat bo'lishi m um kin?
5. N ogironlikni belgilash tartibi qanday?
6. T M E K haqida nim alarni bilasiz?
7. Ish bilan bog'liq holdagi nogironlik pensiyasini tayinlash qanday 
amalga oshiriladi?
8. U m u m iy k asa llik lar va m aishiy ja ro h a tla rd a n o g iro n lik yuz 
berganda pensiya tayinlash qanday amalga oshiriladi?
9. ToMiqsiz ish staji bilan nogironlik pensiyasi tayinlash shartlari 
qanday?
61
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

VII BOB.
BO Q UVCH ISINI YO'QOTGANLIK
PENSIYASI
7 .1 . Boquvchisini y o ‘qotganlik pensiyasi tushunchasi
va uni tayinlash asoslari
Boquvchisini yo'qotganlik pensiyasi bilan fuqarolami ijtimoiy 
ta'm inlash, pensiya ta'm inotini amalga oshirish shakllaridan biri 
bo‘lib, davlat tom onidan moddiy ta'm inlanib kelingan shaxsni 
vafot etishi munosabati bilan uning qaram og'ida boMganlarga 
qonun hujjatlarida belgilab q o ‘yilgan tartib d a, shartlarda va 
miqdorlarda ular voyaga yetgunlariga qadar, m ehnat qilish qobili- 
yatlari qayta tiklangunicha yoki bo'lm asa tegishli hollarda butun 
umrga davlat ijtimoiy ta'm inot mablag'lari hisobidan tayin etila- 
digan, qaytarib olinm aydigan, haq olinm aydigan, m untazam
ravishda to ‘lab boriladigan pul to ‘lovlaridan iborat.
1) ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalar, ishda 
olingan jarohatlar yoki kasb kasalligiga chalinish oqibatida vafot 
etgan shaxslaming qaramog‘idagilarga tayinlanadigan boquvchisini 
yo‘qotganlik pensiyasi;
2) ishlab chiqarishdagi sabablarga ko‘ra vafot etgan shaxslarga 
tenglashtirilgan holatlarda (urush harakatlari, harbiy burchni 
bajarish, fuqarolik burchini bajarish paytlarida va hokazo) vafot 
etganlaming oila a'zolariga tayinlanadigan boquvchisini yo‘qot- 
ganlik pensiyalari;
3) umumiy kasallikdan (turmushdagi jarohatlarning oqiba- 
tida) vafot etgan shaxslam ing oila a'zolariga tayinlanadigan 
boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasi kabilar o'zaro farqlanadi.
4) yuqorida ko‘rsatib o ‘tilgan dastlabki ikki holat tufayli 
vafot etgan marhumlarning qaramog'ida bo‘lib kelgan mehnatga 
yaroqsiz oila a'zolariga marhum m ehnat staji miqdoridan qat’i 
nazar pensiya tayinlanaveradi.
Uchinchi sababga ko‘ra, ya'ni umumiy kasallik (turmushdagi 
jarohatlanish) tufayli vafot etgan marhumlarning oila a'zolariga 
esa marhum boquvchi shaxs vafot etgan paytdagi yoshiga mos 
keluvchi muayyan hajmdagi m ehnat stajiga ega bo‘lgan bo‘lsa 
to ‘liq miqdorda, belgilanganidan kam ish stajiga ega bo‘lsa — 
to'liq bolm ag an miqdorda boquvchisini yo'qotganlik pensiyasi 
tayinlanadi. Masalan, „Shinam “ mebel korxonasining muhandisi
62
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A. Obidov umumiy kasallik tufayli 35 yoshida vafot etdi. Uning 
mavjud mehnat staji 10 yilni tashkil etdi. „Fuqarolaming davlat 
pensiya ta 'm in o ti to ‘g ‘risida“gi qonunning 17-m oddasida 30 
yoshgacha boMgan shaxslardan 7 yillik mehnat staji talab qilinishi 
belgilangan. Demak, marhum A. Obidovning oila a’zolariga to'liq 
m iqdordagi boquvchisini y o 'q o tg an lik pensiyasi tayinlanishi 
mumkin.
Boshqa bir misol, Agrar kasb-hunar kollejining buxgalteri 
A. Muhammadjonov 54 yoshida uyida ta'm irlash ishlarini baja- 
rish paytida yuz bergan baxtsiz hodisa (tomning o ‘pirilib tushi- 
shi) tufayli vafot etdi. A. Muhammadjonovning m ehnat staji 10 
yildan iboratligi m a'lum bo‘ldi. Ya’ni A. Muhammadjonov talab 
qilinadigan 17 yillik m ehnat stajiga ega emas. Demak, uning 
qaramog‘idagi mehnatga yaroqsiz oila a'zolariga to‘liqsiz pensiya 
tayinlanishi lozim.
„Fuqarolaming davlat pensiya ta'm inoti to ‘g‘risida“gi qonun- 
ning 21-moddasiga muvofiq:
— m ehnatda mayiblanganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik 
oqibatida vafot etgan boquvchining oilasiga, shuningdek, mar- 
hum pensionerning oilasiga pensiya boquvchining ish stajidan 
qat'i nazar tayinlanadi.
Basharti, boquvchi vafot etgan kunga qadar unga nogironlik 
pensiyasi tayinlanishi uchun zarur ish stajiga ega boMgan (17- 
m odda) boMsa, um um iy kasallik yoki ish bilan bogMiq bo‘l- 
magan mayiblanish oqibatida vafot etgan boquvchisini yo‘qot- 
ganlik pensiyasi tayinlanadi.
Boshqa mamlakatlardan ko‘chib kelgan 0 ‘zbekiston Respub- 
likasi fu q aro larin in g o ilalariga, boquvchi 0 ‘zbekiston Res- 
publikasida ishlam agan boMsa, pensiyalar quyidagi hollarda, 
ya’ni:
a) boshqa m am lakatlarda boquvchisini yo‘qotganlik pensi- 
yasini olgan oilalarga — boquvchisining ish stajidan qat’i nazar;
b) pensiya olmagan oilalarga — basharti, boquvchi ishlash 
to ‘xtatilgan kunga qadar tegishli stajga ega boMgan (17-modda) 
boMsa, mehnatda mayiblanganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik 
oqibatida vafot etgan taqdirda esa boquvchining ish stajidan qat'i 
nazar tayinlanadi.
Ushbu qonunning 22-moddasiga ko‘ra esa:
— umumiy kasallik oqibatida vafot etgan hamda nogironlik 
pensiyasini to 'liq tayinlash uch u n yetarlicha ish stajiga ega
63
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boMmagan (17-m odda) boquvchisini yo'qotgan oila a'zolariga 
pensiya boquvchining bor stajiga mutanosib ravishdagi miqdorda 
(29-m odda) tayinlanadi.
Er (xotin) vafot etganligi sababli uning xotini (eri)ga tayin- 
langan boquvchisini yo'qotganlik pensiyasi, xotin (er) turm ush 
qurgani (yangi nikohga kirgani) taqdirda ham 
pensiya saqlanib 
qolishi ko'zda tutilgan.