Dərslik komplektinə daxildir: Dərslik Müəllim üçün metodik vəsait
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2 Ümumtəhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları) əsasında hazırlanmışdır. Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün “Biologiya” dərslik komplektinə daxildir: Dərslik Müəllim üçün metodik vəsait Biologiya – 6. Müəllim üçün metodik vəsait. X.Əhmədbəyli, Y.Seyidli, N.Əliyeva. “Bakınəşr”, Bakı – 2013, 160 səh. www.bakineshr.az ISBN 978-9952-8145-9-0 (2) © Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, 2013 Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər hansı his- səsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir. Redaktor: K.Abbasova Korrektor: A.Məsimov _______________________________________________________________ Format 70 ´100 1 / 16 . Ofset kağızı №1. Fiziki çap vərəqi 10. Çapa imzalanmışdır: 01.08.2013. Tiraj: 7 500, pulsuz. 3 DƏRSLİK KOMPLEKTİ HAQQINDA Dərslik komplekti Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün VI sinif biologiya fənn proqramı (kurikulumu) əsasında hazırlanmışdır. Komplekt dərslikdən və müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir. Dərslik Dərsliyin məzmun və quruluşu şagirdlərdə təkcə nəzərdə tutulan bilik və bacarıqla- rın formalaşdırılmasına deyil, ümumilikdə biologiya fənninə maraq oyatmağa və həyati bacarıqların əldə edilməsinə imkan yaradır. Tədris prosesinin dərslikdə əks olunan metodoloji mərhələləri Dərslikdə təlim materialının məzmunu, metodik və əyani-illüstrativ tərkibi vahid və tam şəkildə formalaşdırılmışdır. Dərsliyin metodoloji konsepsiyası şagirdlərdə idraki, informativ-kommunikativ və psixomotor bacarıqların formalaşdırılmasına xidmət edir. Adətən, təlim materiallarının mənimsənilməsi və uyğun fəaliyyət növ- lərinin tətbiqi dörd əsas metodoloji mərhələyə bölünür: ilkin təsəvvürlərin forma- laşdırılması; onların inkişafı; qazanılan bilik və bacarıqların tətbiqi; onların qiy- mətləndirilməsi. Dərslikdə tədris prosesinin sadalanan metodoloji mərhələləri ciddi gözlənilmişdir. Bu mərhələlər öz əksini aşağıdakı tədris bloklarında tapmışdır: 1. Maraqoyatma (motivasiya). Mövzuya maraq oyatmaq üçün müxtəlif situasiya və hadisələr təsvir edilir, motivasiya yaradılır və suallarla yekunlaşır. Verilən su- allar əvvəllər qazanılmış biliklərə əsaslanır və şagirdləri aktiv fəaliyyətə cəlb edir. 2. Fəaliyyət. Maraq yaradılan hadisələrin araşdırılmasına, bu hadisələrin səbəb-nə- ticə əlaqələrinin müəyyən edilməsinə yönəlmiş təcrübə, laboratoriya işləri və müxtəlif tapşırıqlar verilir. Fərdi və qrup şəklində də yerinə yetirilə bilər. Bu tapşırıqlar şagirdlərin malik olduqları biliklərlə öyrəniləcək yeni təlim materialı arasında əlaqə yaratmağa xidmət edir. Yerinə yetirilmiş işin nəticəsini müzakirə etmək, səhvləri araşdırmaq üçün suallar verilir. 3. İzahlar. Fəaliyyət zamanı araşdırılan məsələlərlə bağlı bəzi açıqlamalar verilir. Əsas anlayışlar, mövzu ilə bağlı izahlar, təriflər, qaydalar, bir sözlə, dərsin əsas məzmunu burada əks olunur. 4. Bu maraqlıdır. Mövzuya aid bilikləri genişləndirmək üçün nümunələr və ma- raqlı məlumatlar verilir. 5. Öyrəndiklərinizi tətbiq edin. Mövzuda öyrənilənləri möhkəmləndirmək, tətbiq etmək və onlara münasibət bildirmək məqsədi ilə verilən tapşırıqlardır. 6. Nə öyrəndiniz. Mövzuda əldə olunan yeni məlumatları ümumiləşdirməyə xid- mət edir. Dərsdə öyrənilən yeni açar sözlərdən istifadə etməklə mövzunun xüla- səsini şagirdlərin özlərinin verməsi tələb olunur. 7. Açar sözlər. Hər mövzu üzrə öyrənilən əsas anlayışlardır. 8. Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Hər mövzuda şagirdlərin öyrəndiklərini qiymətlən- dirmək, zəif cəhətlərini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulub. Verilən sual və tapşırıqlar mövzuda öyrənilənləri tamamlamaq, araşdırma aparmaq, əlaqə yarat- 4 maq, yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf etdirməklə yanaşı, bu biliklərə dəyər vermək və onlara münasibət bildirmək məqsədi daşıyır. 9. Dərsdən sonra. Evdə yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Bu tapşırıqları yerinə yetirmək üçün müxtəlif mənbələrdən əldə edilən biliklər, hazırlanan məruzə və təqdimatlar bütün siniflə müzakirə oluna bilər. 10. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Hər fəslin sonunda fəsil üzrə öyrənilənlərin tətbiqi ilə bağlı sual və tapşırıqlar verilmişdir. Onlar summativ qiymətləndirməyə hazırlıq üçün də istifadə oluna bilər. Müəllim üçün metodik vəsait Müəllim üçün metodik vəsait təlimin səmərəli təşkilində müəllim üçün istiqamət- verici rol oynayır. Metodik vəsaitdə hər bir mövzu üzrə dərsdə reallaşdırılması nə- zərdə tutulan alt standartlar, bu standartların reallaşdırılmasına xidmət edən təlim məqsədləri, dərslikdə verilmiş təlim materialları ilə iş texnologiyaları, dərsin məq- sədlərində nəzərdə tutulmuş nəticələrə nail olmaq dərəcəsini qiymətləndirmək üçün meyarlar, üç səviyyədə formativ qiymətləndirmə nümunələri verilmişdir. Hər bir dərsdə reallaşdırılması nəzərdə tutulan standartlara uyğun olaraq təlim məqsədləri verilmişdir. Dərsin məqsədləri hər bir dərsin sonunda şagirdin nail olacağını nəzərdə tutan nəticələrdir. Müəllim şəraitdən, şagirdlərin hazırlıq səviy- yəsindən, texniki təchizatdan, laboratoriya və digər imkanlardan asılı olaraq təlim məqsədlərini müstəqil olaraq özü də müəyyən edə bilər. Hər bir dərs elə təşkil olunmalıdır ki, dərsin sonunda şagirdlər nəzərdə tutulan nəticələri əldə edə bilsin- lər. Buna görə də təlim məqsədləri şagirdyönümlüdür. Fənn üzrə alt standartlar bir dərsdə deyil, ilboyu bir neçə dərsdə reallaşdırıldığın- dan formativ qiymətləndirmə hər bir dərsin məqsədlərində nəzərdə tutulmuş nəticələr üzrə aparılır. Nəzərdə tutulan nəticələrə nail olmaq səviyyələri formativ qiymətləndirmə vasitəsilə izlənir. Bu baxımdan formativ qiymətləndirmə meyarları şagirdin müxtəlif bacarıqları kimi götürülmüşdür. Müəllim üçün metodik vəsaitdə aşağıdakı materiallar öz əksini tapmışdır: dərslik komplektinin mövzular üzrə strukturu; VI sinif biologiya fənn proqramı (kurikulumu) haqqında; fənn üzrə məzmun standartlarının reallaşma cədvəli; IV fəsil üzrə illik planlaşdırma nümunəsi; fənlərarası inteqrasiya cədvəli; təcrübə və laboratoriya işlərinin təşkili; biologiya dərslərində yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi; şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi; hər mövzu üzrə qruplaşdırılmış təlim materiallarının dərslik səhifələrinin kiçildil- miş surətləri üzərində sxematik təsviri; hər mövzuda qruplaşdırılmış təlim materialları üzrə iş texnologiyasının şərhi; gündəlik planlaşdırmaya dair nümunələr; müəllimlər üçün mövzu üzrə əlavə məlumatlar; 5 FӘSİLLӘR MÖVZULAR kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri nümunələri; müəllimin istifadə edə biləcəyi mənbələr. Müəllim tövsiyə olunan materiallardan sinfin hazırlıq səviyyəsinə, tədris vaxtına, texniki təchizata və diferensial təlim prinsiplərinə uyğun olaraq lazım bildiyi qədər istifadə edə bilər. Praktik dərslər zamanı isə şagirdlərdə fərdi bacarıqların formalaşdırılması məqsədi ilə, əsasən, fərdi və cütlərlə iş formasından istifadə edilməsi daha məqsədəuyğundur. DƏRSLİK KOMPLEKTİNİN MÖVZULAR ÜZRƏ STRUKTURU Dərslikdə təlim materialları 4 tədris vahidi və 8 fəsil üzrə qruplaşdırılmışdır. I. BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏR HAQQINDA ELMDİR Fəsil 1. Biologiyanın tədqiqat obyektləri II. CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU Fəsil 2. Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi Fəsil 3. Bitkilərin vegetativ orqanları Fəsil 4. Bitkilərin generativ orqanları III. ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ Fəsil 5. Canlılarda dayaq, hərəkət, qidalanma və tənəffüs Fəsil 6. Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf IV. ORQANİZM VƏ MÜHİT Fəsil 7. Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri Fəsil 8. Bitki və heyvanların insan həyatında rolu 6. Laboratoriya avadanlıqları 7. Hüceyrәnin ümumi quruluşu 8. Prokariot orqanizmlәr 9. Bakteriyaların yayılması vә tәbiәtdә rolu. Xәstәliktörәdәn bakteriyalar. Viruslar 10. Hüceyrәlәrin bölünmәsi vә inkişafı 11. Birhüceyrәli vә çoxhüceyrәli orqanizmlәr 12. Bitkinin törәdici, örtük vә mexaniki toxumaları 13. Bitkinin ötürücü, әsas vә ifrazat toxumaları 14. Heyvan toxumaları 15. Heyvanların orqanları vә orqanlar sistemi 2. Orqanizmlәrin hüceyrәli quruluşu. Toxumalar, orqanlar vә orqanlar sistemi 1. Vәtәnimizin tәbiәti 2. Biologiya canlı orqanizmlәri öyrәnәn elmdir 3. Canlı orqanizmlәrin әsas xüsusiyyәtlәri 4. Canlıların tәsnifatı 5. İnsanın tәsnifat sistemindә yeri 1. Biologiyanın tәdqiqat obyektlәri 6 28. Canlı orqanizmlәrdә hәrәkәt vә dayaq sistemi 29. Bitkilәrdә dayaq sistemi 30. Bitkilәrin yeraltı qidalanması 31. Bitkilәrin havadan qidalanması. Fotosintez 32. Heyvanların qidalanması 33. Bakteriya vә göbәlәklәrin qidalanması 34. Bitkilәrdә tәnәffüs 35. Heyvanlarda tәnәffüs 5. Canlılarda dayaq, hәrәkәt, qidalanma vә tәnәffüs 36. Bitkilәrin su buxarlandırması. Xәzan 37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem 38. İfrazat 39. Qeyri-cinsi çoxalma 40. Çiçәkli bitkilәrdә vegetativ çoxalma 41. Tozlanma 42. Orqanizmlәrin cinsi çoxalması. 43. Toxumun cücәrmәsi 44. Heyvanlarda böyümә vә inkişaf 6. Orqanizmlәrdә maddәlәrin daşınması, ifrazat, çoxalma vә inkişaf 45. Canlı orqanizmlәrin mәskunlaşması vә yayılması 46. Orqanizmlәrin mühitlә qarşılıqlı tәsiri 47. Tәbii birliklәr 48. İnsan vә canlı tәbiәt 49. Azәrbaycanın qoruqları 7. Orqanizm vә tәbii birliklәrә mühitin tәsiri 50. Mәdәni bitkilәrin insan hәyatında әhәmiyyәti 51. Dәrman bitkilәri 52. Heyvanların әhlilәşdirilmәsi vә insan hәyatında rolu 53. Canlıların insan sağlamlığında rolu 54. Düzgün qidalanma 8. Bitki vә heyvanların insan hәyatında rolu 24. Çiçәk 25. Çiçәk qrupları 26. Toxumun quruluşu 27. Meyvә 4. Bitkilәrin generativ orqanları 16. Çiçәkli bitkilәrin әsas orqanları 17. Zoğ vә tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı 18. Gövdәnin daxili quruluşu 19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü 20. Yarpağın hüceyrәvi quruluşu 21. Kökün quruluşu. Kökün növlәri vә sistemlәri 22. Bitki orqanlarının yeraltı şәkildәyişmәlәri 23. Bitki orqanlarının yerüstü şәkildәyişmәlәri 3. Bitkilәrin vegetativ orqanları 7 VI SİNİF BİOLOGİYA FƏNN PROQRAMI (KURİKULUMU) HAQQINDA Biologiya fənni üzrə müəyyənləşdirilmiş məzmun xətləri fənn üzrə ümumi təlim nəticələrinin reallaşmasını təmin etmək üçün müəyyən olunan məzmunun zəruri hissələridir. Biologiya fənni üzrə aşağıdakı məzmun xətləri müəyyən edilmişdir: Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi Bioloji proseslər İnsan və onun sağlamlığı Canlılar və ətraf mühit Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi məzmun xətti üzrə şagirdlər canlıları cansız- lardan fərqləndirmək, biologiyanın öyrəndiyi elm sahələrini, canlıların təşkil səviy- yələrini, sistematik kateqoriyaları, canlıların funksional və inkişaf vahidi olan hü- ceyrənin quruluşu, hüceyrəsiz quruluşa malik olan virusların xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək məqsədilə praktik təcrübələr apararaq nəticələr əldə etmək bacarığına yiyələnirlər. Bioloji proseslər məzmun xətti üzrə şagirdlər canlılar aləmini cansızlardan fərq- ləndirən qidalanma, tənəffüs, maddələr mübadiləsi, qıcıqlanma, böyümə, çoxalma, inkişaf, hərəkət və onların səbəblərini, irsiyyət, dəyişkənlik və onun qanunauyğun- luqlarını izah edir, bakteriyalar, göbələklər, bitkilər və heyvanlara xas həyati pro- sesləri müqayisə etmək bacarığına yiyələnirlər. Müşahidə, eksperiment və tədqiqat- lar aparmaqla canlılarda gedən həyati prosesləri öyrənir və bu proseslərə təsir edən amilləri (bioloji, fiziki, kimyəvi, coğrafi, tarixi) təcrübi yolla, riyazi hesablamaların köməyi ilə təhlil edirlər. Bu məzmun xətti canlıların fərdi və tarixi inkişafı, onun səbəbləri və təkamülə dair bilik və bacarıqların, seleksiya və biotexnologiya sahələrində insanın əldə etdiyi nailiyyətlərin öyrənilməsini təmin edir. İnsan və onun sağlamlığı məzmun xətti üzrə şagirdlər insanın psixi xüsusiyyətləri, sosial mahiyyəti ilə tanış olur, insan orqanizminin bəzi funksional anormallıqları, onu doğuran səbəbləri və onların aradan qaldırılması yollarını müəyyənləşdirir, sağlam həyat tərzinə nail olmaq, xəstəliklər, zədələnmələr zamanı özünə və ətrafındakılara ilk yardım göstərmək, reproduktiv sağlamlığı qorumaq bacarığına yiyələnmiş olurlar. Canlılar və ətraf mühit məzmun xətti üzrə şagirdlər canlıların bir-biri ilə və cansız aləmlə qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirir, təbiətlə təmasda olmaq və ondan istifadə mədəniyyətinə, ekoloji amillər və bu amillərin qarşılıqlı əlaqələri haqqında biliklərə yiyələnirlər. Əldə olunmuş bilik və bacarıqlar qlobal və regional ekoloji problemləri doğuran səbəbləri araşdırmağa imkan yaradır. Şagirdlər Azərbaycanın flora və faunasına daxil olan canlıları tanıyır, təbiətin qorunmasında bilavasitə iştirak edirlər. 8 VI sinif üzrə məzmun standartları VI sinfin sonunda şagird: canlılar aləmini öyrənən elm sahələrini fərqləndirir, canlıların quruluşunu, təsnifatını, rolunu və əhəmiyyətini izah edir; biologiyaya dair laboratoriya avadanlıqlarını fərqləndirir; bioloji proseslər və onun pozulma hallarını izah edir, sadə hesablamalar aparır; canlıların təsnifat sistemində insanın yerini müəyyənləşdirməklə onu digər canlılardan fərqləndirir; sağlamlığın qorunmasında bitki və heyvanların rolunu izah edir, dərman bitkilərini fərqləndirir; canlıların təbii mühitlə və bir-biri ilə əlaqəsini izah edir; bitki və heyvanlara qulluq qaydalarına əməl edir. 1. Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi Şagird: 1.1. Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi haqqında biliklərə malik olduğunu nümayiş etdirir. 1.1.1. Canlılar aləmini öyrənən elm sahələrini fərqləndirir. 1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 1.1.3. Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün lazım olan əsas laboratoriya avadanlıqlarını fərqləndirir. 1.1.4. Canlıların təsnifatının rol və əhəmiyyətini izah edir. 2. Bioloji proseslər Şagird: 2.1. Bioloji proseslərin tənzimlənməsinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma hallarını izah edir. 2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə təcrübələr və hesablamalar aparır. 3. İnsan və onun sağlamlığı Şagird: 3.1. İnsanın biososial təbiəti haqqında bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 3.1.1. Canlıların təsnifat sistemində insanın yerini müəyyənləşdirir. 3.1.2. İnsanı sosioloji varlıq kimi digər canlılardan fərqləndirir. 3.2. Sağlamlığın qorunmasına dair bacarıqlar nümayiş etdirir. 3.2.1. Bitki və heyvanların insan sağlamlığında rolunu izah edir. 3.2.2. Dərman bitkilərini fərqləndirir. 4. Canlılar və ətraf mühit Şagird: 4.1. Canlıların bir-biri ilə və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-biri ilə əlaqəsini izah edir. 4.2. Ətraf mühitin qorunması ilə bağlı bacarıqlar nümayiş etdirir. 4.2.1. Canlıların qorunması ilə bağlı topladığı məlumatları təqdim edir. 4.2.2. Bitki və heyvanlara qulluq qaydalarına əməl edir. 9 FƏNN ÜZRƏ MƏZMUN STANDARTLARININ REALLAŞMA CƏDVƏLİ Cədvəldə hər bir mövzuda reallaşdırılması nəzərdə tutulan alt standartlar qeyd olunmuşdur. Mövzular həftədə 2 saat olmaqla ildə 32 həftəyə və ya 64 saata nəzərdə tutulmuşdur. Məzmun xətti 1 Məzmun xətti 2 Məzmun xətti 3 Məzmun xətti 4 M.st. 1.1 M.st. 2.1 M.st. 3.1 M.st. 3.2 M.st. 4.1 M.st. 4.2 FƏSİL VƏ MÖVZULAR 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 2.1.1 2.1.2 2.1.3 3.1.1 3.1.2 3.2.1 3.2.2 4.1.1 4.2.1 4.2.2 Saatla r 1. Vәtәnimizin tәbiәti + 1 2. Biologiya canlı orqanizmlәri öyrәnәn elmdir + 1 3. Canlı orqanizmlәrin әsas xüsusiyyәtlәri + 1 4. Canlıların tәsnifatı + + 1 Bi ol og iy a can lı or qa ni zm lә r haqq ınd a e lm di r 5. İnsanın tәsnifat sistemindә yeri + + 1 Kiçik summativ qiymətləndirmə 1 6. Laboratoriya avadanlıqları + 1 7. Hüceyrәnin ümumi quruluşu + + 1 8. Prokariot orqanizmlәr + + 1 9. Bakteriyaların yayılması vә tәbiәtdә rolu. Xәstәliktörәdәn bakteriyalar. Viruslar + + + 1 10. Hüceyrәlәrin bölünmәsi vә inkişafı + 1 11. Birhüceyrәli vә çoxhüceyrәli orqanizmlәr + 1 12. Bitkinin törәdici, örtük vә mexaniki toxumaları + 1 13. Bitkinin ötürücü, әsas vә ifrazat toxumaları + 1 14. Heyvan toxumaları + + 1 Orqani zml ərin hüce yr əli qurulu şu. Toxumalar , orq anla r və orqanl ar si ste m i 15. Heyvanların orqanları vә orqanlar sistemi + + 1 Kiçik summativ qiymətləndirmə 1 16. Çiçәkli bitkilәrin әsas orqanları + + 1 17. Zoğ vә tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı + + 1 18. Gövdәnin daxili quruluşu + + + 1 19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü + + 1 20. Yarpağın hüceyrәvi quruluşu + + 1 21. Kökün quruluşu. Kökün növlәri vә sistemlәri + + 1 22. Bitki orqanlarının yeraltı şәkildәyişmәlәri + + 1 Bitkil ərin vegeta tiv orqanlar ı 23. Bitki orqanlarının yerüstü şәkildәyişmәlәri + + 1 Kiçik summativ qiymətləndirmə 1 Böyük summativ qiymətləndirmə 1 24. Çiçәk + Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|