1. O’quv materiallar ma’ruzalar mavzulari: 1-Modul. Fanning predmeti va uslublari

Mikoplazmalar. Mikoplazmalar polimorf, turli shakldagi mikroorganizmlar, nihoyatda mayda, haqiqiy bakteriyalardan hujayra devori yo‘qligi bilan farqlanadi. Ko‘pincha harakatsiz, sporalar hosil qilmaydi, bakteriologik filtrlardan o‘tib ketadi (0,1 - 0,2 mkm va undan kichik).
Mikoplazmalar orasida saprofit va parazit formalari bor. Hayvonlarda turli - tuman kasalliklarni vujudga keltiradi. Ularni 10 - 20% ot qonining zardobi qo‘shilgan qattiq oziq muhitlarida o‘stirish mumkin. Suyuq oziq muhitlarda mikoplamalar kokkisimon, yulduzsimon, disksimon, ipsimon va boshqa shaklli bo‘lib, qattiq oziq muhitlarda esa o‘rtasi qora mayda koloniyalarni hosil qiladi. Bergi mikoplazmalarni prokariotlar olamining mikoplazmalar bo‘limiga ajratadi.
Mikoplazmalarga bakteriyalarning L-shakllilariga yaqin turadi. Bu bakteriyalarni tajriba yo‘li bilan ham olish mumkin, buning uchun bakteriyalarga pensillin bilan ta’sir etiladi.
Mikoplazmalar ichida yaxshi o‘rganilgani erkin holda hayot ke-chiradigan Mycoplasma laidlawu dir. G. Morovin va M. Turtelen(1964) ularni elektron mikroskopda ko‘rib, to‘rt xil hujayrasi: 1) elementar tanasi; 2) oraliq hujayralar; 3) yirik hujayralar; 4) ichida elementar tanasi bo‘lgan yirik hujayralar borligini aniqlaydilar.
Mikoplazmalar odamda va boshqa umurtqalilar orasida keng tarqalgan. Mikoplazmalarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
a) hujayralari pleomorf, diametri 0,1 —1,0 mkm;
b) hujayralari uch qavatli membrana bilan o‘ralgan;
v) bakteriya ribosomalariga o‘xshash ribosomalari bor;
g) hujayralarida RNK va DNK bor. DNK qo‘sh spiralli, molekulyar og‘irligi 4-10⁸ dan 1 • 10⁹ gacha;
d) sun’iy oziq muhitida o‘sadi, agarli muhitda mayda koloniyalar hosil qiladi;
e) penitsillinga chidamli, lekin tetratsiklinga sezgir;
O‘simliklarda uchraydigan mikoplazmalar — MLO ni birinchi bo‘lib yaponiyalik olimlar aniqlaganlar. Ular qo‘qongulning sariq kasalligi, tut daraxtining pakanaligi va boshqa kasalliklarning sababchilarini elektron mikroskopda ko‘rib, mikoplazmalarga o‘xshash hujayralar borligini kuzatganlar. Kasallangan tut ko‘chatlariga tetratsiklin ta’sir ettirilgach, kasallik namoyon bo‘lmay qolgan. O‘simliklarda uchraydigan MLO hujayralar ichida bo‘ladi.
Ba’zi xususiyatlari bilan MLO bakteriyalarning L formasiga o‘xshab ketadi. MLO ning hujayra po‘sti yaxshi taraqqiy etgan, penitsillinga chidamli.
MLO patogenligi bilan bakteriyalarning L formasidan farq qiladi.
Mikoplazmalar o‘simliklarda 40 dan ortiq turli-tuman kasalliklar keltirib chiqaradi. Jumladan, sariq kasalligi, qo‘qongulning sariq kasalligi, pomidordagi stolbur, makkajo‘xorining, tutning va boshqa o‘simliklarning pakanaligi, sitrus o‘simliklarning kasallanishi va boshqalarni ana shu mikoplazmalar qo‘zg‘atadi. Bularning eng keng tarqalgan formasi ellipssimon bo‘lib, 0,2X0,3 mkm kattalikda.
Sulida keng tarqalgan kasalliklardan biri g‘umbaklanishdir. Bu kasallikning sababchisi Liburnia striatella. Bu kasallik Sibirda, Uzoq SHarqda va SHimoliy Qozog‘istonda tarqalgan. Pomidor gulining tugunchalari, shonalarida Hyalesthes obsolefus gulkosa barglarining yopishib o‘sishiga olib keladi, natijada pomidor mevasi mayda va qattiq bo‘ladi, bu kasallik Qrim va Kavkazda tarqalgan.
O‘simliklarda uchraydigan viruslar va hayvonlarda uchraydigan mikoplazmalarning ba’zi xususiyatlarini o‘zaro taqqoslash

Xususiyatlari	O‘simlik virusllri	O‘simlikdagi MLO	Hayvonlardagi mikoplazmalar
Hujayralar yoki zarrachalarning formasi va yirik maydaligi Hujayralarning yoki zarrachalarning tashqi membranasi Nuklein kislotalarning tipi Genomning kattaligi Ribosomalari Replikatsiya O‘z xo‘jayinida joylashishi Sun’iy oziqlarda o‘stirish Tetratsiklinga sezgirligi Tabiiy sharoitda tarqalishi	Ma’lum shaklga ega zarrachalar, yumaloq (diamet ri 17 dan 100 nm yoki uzunchoq; 12X2000 nm 100X300nm) Odatda membrana si yo‘q ba’zi va killarida lipidlardan iborat po‘st uchraydi DNK yoki RNK 0,4^.10^6 dalton uchramaydi Organizmga kir gan infeksiya birinchi bosqich larda dissotsia- siyaga uchraydi, keyin virus zarrachasining komponentlari sintezlanadi va yangi zarrachalar hosil bo‘ladi O‘smaydi CHidamli Turli vositachi- lar orqali tarqaladi	Zarrachalar pleo morf, yumaloq(diametri 100 dan 1000 nm) yoki uzunchoq Sodda elementar membrana DNK va RNK 1000^.10^6 dalton Bakterial ribo somalarga o‘xshash ko‘p miqdorda uchraydi Ehtimol binar bo‘linish sodir bo‘ladi Zarrachalar ichida Ba’zi vaqtlarda o‘ziga xos koloniyalar hosil qiladi Ta’sirchan Bo‘g‘imoyoqlilar orqali tarqaladi	Zarrachalar ple omorf, yumaloq(diametri 100 dan 1000 nm) yoki uzunchoq Sodda elementar membrana DNK va RNK 400^.10^6 dan 1000X10^6 daltongacha Bakterial ribosomalarga o‘xshash ko‘p miqdorda uchraydi Binar bo‘linish Zarrachalar tashqarisida O‘ziga xos koloniyalar hosil qiladi Ta’sirchan Zararlangan mu hit orqali tarqaladi