6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja

  
Somoniylarning davlat boshqaruv tizimi 

---

Nuh ibn Nasr (Nasr II) davrida buxoroning 
Registon maydonida amir qasri qarshisida saroy 
qurilib, barcha devonlar unga joylashtiriladi. 
Mahkama xizmatchilari muayyan bilimga ega 
bo„lgan, arab va fors tilini puxta bilgan zadogon 
va ruhoniylardan tanlangan.
Pochta-aloqa xizmatidan boshqa hamma 
devonlarning viloyatlarda vakillari bo„lib, ular 
ham markaziy devonga, ham viloyat hokimiga 
bo„ysungan. Har bir shaharda shahar boshlig„i – 
rais ma‟muriyati mavjud bo„lgan.

---

 Davlatda islom dinining ta‟siri g„oyatda katta 
bo„lganligidan, oliy diniy mansab – Shayxul 
islomning roli yuqori darajada e‟tirof topgan.
Somoniylar davrida qishloq xo„jaligi, mahalliy 
ishlab chiqarish, hunarmandchilik, savdo-sotiq 
munosabatlari, shaharlar hayoti ancha yuksaldi. 
O„lkaning Shosh, Farg„ona va Xorazm 
vohalarida turli xil g„alla ekinlari etishtirish, 
bog„dorchilik, sohibkorlik, polizchilik, paxta 
etishtirish ancha kengayib bordi. Ko„plab suv 
inshootlari barpo etiladi.
Qishloq ahli mavjud xomashyo 
mahsulotlaridan turlicha ishlov berish yo„li 
bilan har xil matolar ishlab chiqara boshladi. 
Jumladan, Zandana qishlog„ida sifatli, tilla rang 
«zandanachi» deb nom olgan bo„z to„qish (u 
chetga ham chiqarilgan), Samarqand yaqinidagi 
Vador qishlog„ida sarg„ish tusli chiroyli 
yumshoq, pishiq «vodoriy» deb nomlangan 
matolar tayyorlash yo„lga qo„yilgan.

---

Bu erdagi to„qilgan matodan mamlkatning oliy 
amaldorlari ham kiyim tiktirishda 
foydalanganlar.
Shaharlarda ko„plab hunarmandchilik 
korxonalari, o„nlab karvonsaroylar, bozor 
rastalari mavjud bo„lib, doimiy ravishda ishlab 
turgan. Shahar maqomiga ega bo„lish uchun 
mazkur joyda kamida 32 xil hunar-kasb turlari 
bo„lishi kerakligi o„sha davr uchun xos bo„lgan.
Somoniylar davrida Samarqand, Buxoro, Marv, 
Shosh, Isfijob, shuningdek, Farg„ona, Xorazm 
vohasi shaharlari savdo-sotiq va 
hunarmandchilik markazlari sifatida g„oyatda 
ravnaq topgan.
Buyuk ipak yo„li bu shaharlarni xalqaro karvon 
savdosi bilan tutashtirib, ular etishtirgan barcha 
noyob mato-yu mahsulotlarning jahon bozoriga 
chiqishini ta‟minlagan.

---

 Metall ishlash, nodir metallardan, chunonchi, 
oltin, kumush, mis va boshqa ma‟danlardan 
qimmatli, bezakli buyumlar, asbob-anjomlar 
tayyorlash shaharlarda keng rivojlangan. Uch 
joyda (Buxoro, Samarqand, Farg„ona) kumush 
pullar zarb etilgan. Shoshda charm 
mahsulotlari, Farg„ona va Iloqda qurolyarog„lar 
yuqori darajada tayyorlangan. Shuningdek, 
Farg„ona vodiysi, Ohangaron, Samarqand, 
Nurota tumanlarining tog„li hududlarida kon-
ruda ishlab chiqarishi taraqqiy topdi. Ip - 
yigirish, to„quvchilik va to„qimachilik 
(gilamlar, poyondozlar v.b) hunarlari 
rivojlangan bo„lib, bu soha yumushlariga xotin-
qizlar ham jalb qilingan.