6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ahmad
- Ismoil Somoniy
|
Nuh Samarqandga, Ahmad Farg„onaga, Yahyo
Shosh va 1 Somon qishlog‟i oqsoqoli. Manbalarda mazkur qishloq Balx, Samarqand yoki Termiz atrofida joylashgan degan ma‟lumotlar uchraydi. Ustrushonaga, hokimlik qiladilar. IX asr o„rtalariga kelib Ahmad va uning katta o„g„li Nasr Somoniylar Movarounnahrning ko„pchilik hududlarini birlashtirishga muvaffaq bo„ldilar. Nasr Somoniy (856-888) davrida Movarounnahr mavqei yanada kuchayib bordi. Camarqand davlat poytaxti edi. Xurosonda Tohiriylar sulolasi ag„darilgach (873y), uning tarkibiga kirgan Buxoro erlari ham Somoniylar tasarrufiga olinadi. Nasr ukasi Ismoilni Buxoroga noib etib tayinlaydi (874y) va Somoniylar hukmronligi endilikda deyarli Movarounnahrning barcha hududlariga yoyiladi. Ammo ko„p o„tmay Ismoil o„z hokimiyatini kuchaytira borgach, o„zining vassallik mavqeini tan olmay, Nasr hokimiyati xazinasiga to„laydigan yillik daromad miqdorini keskin kamaytiradi. Buning natijasida aka-ukalar o„rtasida uzoq muddatli o„zaro kurash boshlanadi. Oqibatda 888 yilda ular o„rtasida katta urush kelib chiqib, unda Ismoil g„olib bo„ladi va hokimiyatni o„z qo„liga oladi. Akasi Nasr vafotidan so„ng (892y) Ismoil Somoniy Movarounnahrning yagona hukmdoriga aylanadi. Shu tariqa, Vatanimizda davlat mustaqilligi qayta tiklanadi va yuksalib boradi. Buxoro - davlat poytaxti bo„lib qoladi. Ismoilning 893 yilda sharqdagi dashtlik qabilalarga qarshi qilgan muvaffaqiyatli yurishi, Tarozni egallab, katta o„lja va asirlar bilan qaytishi ham Somoniylar qudrati yuksakligidan yaqqol dalolat beradi. Ismoil Somoniy davlati qudratining o„sib borishidan cho„chigan, uni zaiflashtirishni va o„z ta‟sirini qayta tiklashni ko„zlagan Bag„dod xalifasi Mu‟tazid (892-902) Xurosondagi Safforiylar hukmdori Amr ibn Laysga (879-900) Xuroson bilan birga Movarounnahar ustidan hukm yuritish huquqi berilgani haqida farmon chiqaradi va uni Ismoilga qarshi gij-gijlaydi. Bu esa 900 yilda ikkala davlat o„rtasida katta urushga sabab bo„ladi. Urush natijasi esa Somoniylar foydasiga hal bo„lib, buning oqibatida Xuroson erlari Somoniylar qo„l ostiga o„tadi. Shu tariqa xalq xalifalik istebdodidan xalos bo„ldi. Ismoil Somoniy bu hududda kechgan uzoq yillik milliy davlatchilik tajribasiga tayanib, markaziy davlat boshqaruvi tizimini va shunga muvofiq keladigan mahalliy idora organlarini vujudga keltiradi. Bu tizim Ahmad ibn ismoil (907-914), Nasr ibn Ahmad (914-943), Nuh ibn Nasr (943-954) davrida ham takomillashib boradi. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|