6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Horazmshoh Alouddin Muhammad (1200- 1220)
|
Sulton Sanjar (1118-1157) Qoraxoniylarning
Movarounnahrdagi hukmdori Arslonxon (1102- 1130)ning zaiflashib qolganligidan va mahalliy ruhoniylar fitnasidan foydalanib, Samarqand va uning atroflarini bosib oladi. Shundan so„ng Qoraxoniylar sulolasiga mansub mahalliy xonlar amalda Sulton Sanjarga tobe bo„lib qoladilar. Biroq ko„p o„tmay bu hududlar yangidan sharqdan bostirib kelgan Qoraxitoylar ta‟siriga tushib qoladi. Faqat 1211 yilga kelib, ya‟ni so„nggi Horazmshoh Alouddin Muhammad (1200- 1220) davrida Qoraxoniylarning Movarounnahrdagi rasmiy boshqaruvi butunlay barham topadi. Qoraxoniylar davrida Movarounnahrning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida bir qator muhim o„zgarishlar yuz beradi. Birinchidan, Qoraxoniylar o„lkani zabt etgach, bu erda ko„p asrlardan buyon hukm surib kelgan erga egalik qilishning muhim shakli – dehqon mulkchiligini tugatib, bu mulklarni davlat tasarrufiga oladilar. Bu mulklar o„z navbatida qoraxoniylarga tobe bo„lgan sodiq amaldorlar, harbiy lashkarboshilar, davlat xizmatchilari yoki ularga yon bosgan yuqori ruhoniylar, din peshvolariga mulk qilib beriladi. “Dehqon” tushunchasi shundan boshlab amalda erni ishlovchi, unda mehnat qilib kun kechiruvchi ijtimoiy toifa maqomiga ko„chdi. Ikkinchidan, Qoraxoniylar davriga kelib er- mulkka egalik qilishning “iqto„” va iqtodorlik munosabatlari yanada chuqur ildiz otadi. Iqtodorlar o„z tasarrufidagi hududlarda yashovchi aholidan olinadigan soliqlar evaziga katta daromadlar olganlar. Uchinchidan, O„rta Osiyo hududlarining Qoraxoniylar davlati tarkibiga o„tishi erli aholi etnik tarkibida ham muhim o„zgarishlarni vujudga keltiradi. Qoraxoniylar hokimiyatining bu hududga yoyilishi ayni zamonda sharqiy hududlardan turkiy qavmlar, elatlarning bu erlarga kelib, o„rnashib, o„troqlashuviga sezilarli ta‟sir ko„rsatadi. Bu esa, shubhasiz, o„zbek xalqining etnik shakllanish jarayoniga ta‟sir etadi. Ayni chog„da turkiy tilning iste‟mol doirasi to„xtovsiz kengayib bordi. Shu bilan birga bu tilning mahalliy xalq, elatlarning adabiy tili sifatidagi mavqei va maqomi ham tarkib topib bordi. Go„zal va nafis qadimgi turkiy, ya‟ni eski o„zbek adabiyotining yuksak badiiy namunalari hisoblangan Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|