Ayələrin Tərcüməs(n)i

Ayələr işığında PEYĞƏMBƏRLƏRİN GÜNAHSIZ OLUŞLARI

Bu nəticəs(n)i belə açıqlaya bilərik: Peyğəmbərlərin sahib olduqları ismət (qüsursuzluq) xüsusiyyəti üç hissəyə ayrılır:

a) Vəhyi al/götürərkən yanılmama

b) Təbliğ və elçilik vəzifəsini yerinə yetirərkən səhv etməmə.

c) Günah işləməmə (günahlara qarşı qorunmuş olma). Günah qulluğun möhtərəmliyini ləkələyən və əfəndiyə müxalifət mənasını verən hər cür qüsur deməkdir. Yəni qulluğa tərs düşən söz və davranış deməkdir. İsmət xüsusiyyəti ilə, günahsız olan insanın içində iştirak edib də onu caiz olmayan yanılma və günahlara qarşı qoruyan bir xüsusiyyəti nəzərdə tuturuq.

Günah anlayışının əhatəsinə girməyən və vəhyi qəbul etmə və təbliğ etmə ilə maraq/əlaqəsi ol/tapılmayan, digər bir ifadəylə vəhyi qəbul etmə, onu təbliğ etmə və onunla əməl etmə mövzusunun əhatəsinin xaricində olan, söz gelimi insanın xarici aləmi qəbul etmə və anlayışa, ya da kimi elmi qiymətləndirmələrdə yanılmaya düşməsi, varoluşsal faktları quruluşçuluq-təxribatçılıq, fayda-zərər baxımından təriflərkən səhv etməsi, məsələsi bu mövzunun xaricindədir.

Hər nə isə bizim gördüyümüz budur: Qurani Kərim, hər üç baxımdan da peyğəmbərləri günahsız (yanılmaz) olaraq xarakterizə etməkdədir.

Peyğəmbərlərin Allahdan vəhyi al/götürərkən, al/götürdükləri bu vəhyin ehtiva etdiyi mesajı insanlara təqdim edərkən, Allah adına elçilik vəzifəsini yerinə yetirərkən günahsız, yanılmaz olduqlarının dəlili bu ayəs(n)i kərimədir: "Allah, müjdəçilər və xəbərdarlıqçılar olaraq peyğəmbərlər göndərdi və bərabərlərində, insanların anlaşılmazlığa düşdükləri şeylər mövzusunda, aralarında hökm vermək üzrə haqq kitab endirdi. Halbuki özlərinə açıq-aşkar ayələr gəldikdən sonra, bir-birlərinə qarşı olan azğınlıq və qısqanclıqları üzündən anlaşılmazlığa düşənlər, o, kitab verilənlərdən başqası deyildi. Beləcə Allah, iman edənləri, haqqında ayrılığa düşdükləri gerçəyə öz icazəsiylə çatdırdı," Bu ayəs(n)i kərimədə, açıq bir şəkildə, uca Allahın peyğəmbərləri müjdələmə və xəbərdar etmə vəzifəsini yerinə yetirmək üzrə göndərdiyi, onlarla birlikdə kitab (ki vəhy dediyimiz şey budur) endirdiyi vurğulanmaqdadır. Əsl missiyaları da, inanc sisteminə və praktik yaşayışa bağlı gerçəyi açıqlamaqdır.

Digər bir ifadəylə, Peyğəmbərlərin Allah qatında boynuna götürdükləri vəzifə, insanları haqq xüsusiyyətli inanc sisteminə və buna söykənən haqq xüsusiyyətli həyat formasına çatdırmaqdır. Uca Allahın, Peyğəmbərləri göndərmə barəsində nəzərdə tutduğu hədəf budur. Yenə Allah Təala Hz. Musanın diliylə belə buyurmuşdur: "Mənim Rəbbim çaşmaz və unutmaz." (Taha, 52) Burada açıqca aydın olur ki, etdiyi bir işdə heç bir rəftarında ya-nılmaz. Bir şeyi dilədiyi zaman, onu, nəticədə məqsədə çatacaq və səhvə sapmayacaq bir göndər iradə edər. bir hədəf üçün hər hansı bir yolun izlənilməsini nəzərdə tutduğu zaman, bu üsulda əsla çaşmaz. Həm necə olar, yaratma və əmr etmə səlahiyyəti ONA aid deyilmi? Mülk və suverenlik ONun təkəlində deyilmi? O, özlərinə vəhy endirmək, dinin əhatə etdiyi məlumatları öyrətmək surətiylə Peyğəmbər göndərmişdir. Belə də olmalıdır. Onları bir elçi olaraq vəzifələndirərək mesajını insanlara eşitdirmələrini nəzərdə tutmuşdur. Ki, bu qaçınılmaz bir reallıqdır. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Əlbəttə Allah, öz əmrini yerinə yetirib reallaşdırandır. Allah, hər şey üçün bir ölçü etmişdir." (Talaq, 3) "Allah, əmrində qalib olandır." (Yusuf, 21)

Bu ayəs(n)i kərimədə, Peyğəmbərlərin günahsız olduqlarına, səhvdən bəri olduqlarına, vəhyi qəbul etmə və təbliğ etmə baxımından yanılmaz olduqlarına dəlalət etməkdədir: "O, qeybi biləndir. Öz qeybini kimsəyə açıq saxlamaz. Ancaq elçiləri içində razı olduğu kəslər başqa. Çünki, O, bunun önünə və arxasına tamaşaçılar düzər. Belə ki, onların Rəblərindən gələn risaləti təbliğ etdiklərini bilsin. Allah onların nezdində olanları qucaqlayıb-əhatə etmiş və hər şeyi ədəd olaraq da sayıb təsbit etmişdir." (Cin, 26-28) Buradan anlayırıq ki, uca Allah elçilərini vəhyinin həmsöhbəti olmağa xas edər. Sonra qeybi özlərinə göstərərək onlara dəstək olar. Önlərində və arxalarında onları nəzarət edər. Yanlarında olanları ətraflı əhatə edər. Məqsəd, vəhyi, yox olmağa, şeytanları və başqa art niyyətli ünsürlərin cəhdləri nəticəs(n)i dəyişməyə qarşı qoruma altına almalıdır. Beləcə Rəblərinin mesajını insanlara dəqiq şəkildə çatdırmalarını möhkəmədir.

Bir başqa ayədə də uca Allah, bu gerçəyi vəhy mələyinin diliylə belə dilə gətirər: "Biz ancaq Rəbbimizin əmriylə enərik. Önümüzdə, ardımızda və bunlar arsında olan hər şey ONundur. sənin Rəbbin qətiliklə unutqan deyil." (Məryəm, 64) Bu ayələr göstərir ki: vəhy, enişindən, peyğəmbərə çatdırılmasına və onun vasitəçiliyi ilə insanlara eşitdirilməsinə qədər ki müddət içində qoruma altındadır. Hər hansı bir dəyişikliyə uğramama mövzusunda zəmanət altındadır.

Masumiyeti sübut etməyə bağlı bu iki yanaşma, peyğəmbərlərin yalnız vəhyi qəbul etmələri və mesajı təbliğ etmələri baxımından günahsız olduqlarını, zehinlərdə xatırladar xüsusiyyətdədir. Daha əvvəl vurğuladığımız, əməldə masumiyeti, rəftarda yanılmazlığı xatırlatmırlar. Ancaq, bu iki yanaşmasının masumiyete bağlı kanıtsallığını bu şəkildə bütünlemek mümkündür. Ki, düşüncə və fikir mütəxəssisinə görə "Hərəkətdə eynilə söz kimi dəlil meydana gətirər, mesaj verər." Buna görə, bir işi edən kimsə, bu hərəkətiylə etdiyi işi gözəl və caiz gördüyünü izah edər. Bu, "Filan işi gözəl və caiz görürəm." deməsi ilə vurğulama baxımından birdir. Əgər, əksinəni əmr edən Peyğəmbərdən günah xüsusiyyətli bir davranış sudur etsə, onun baxımından, bu bir ziddiyyət olar. Çünki hərəkəti, bu vəziyyətdə sözü ilə ziddiyyət təşkil edər. O zaman da, Peyğəmbər bir-biriylə ziddiyyət təşkil edən iki şeyin təbliğçisi mövqesinə düşər. Halbuki iki zidd şeyi təbliğ etmə, gerçəyi təbliğ olaraq adlandırılamaz. Çünki iki zidd şeyi eşitdirən kimsə, haqqı eşitdirmiş ola bilməz. Bunun səbəbi bir-birinə zidd olan iki şeyin bir-birlərini etibarsız edəcək xüsusiyyətdə olmalarıdır. Buna görə, Peyğəmbərin, ilahi mesajı eşitdirmə baxımından günahsız olması, ancaq günahdan günahsız olması və söz hərəkət ziddiyyətindən qorunmuş olması ilə reallaşmış olar. Bu da, son dərəcə açıq bir xüsusdur.

Bu ayələr, Peyğəmbərlərin, mütləq olaraq günahsız olduqlarını dilə gətirərlər: "İşdə Allahın hidayət verdikləri bunlardır; elə isə sən də onların bu hidayətlərinə uyğun gəl." (Ən'am, 90) "Allah kimi sapdırsa, artıq onun üçün bir yol göstərici yoxdur. Allah kimi hidayətə çatdırsa onun üçün bir sapdırıcı yoxdur." (Zumər, 36-37) "Allah kimə hidayət versə, işdə həyat bulan odur." (Kəhf, 17) Burada uca Allah, hidayətə çatdırması sayəsində hidayət üzrə olan kəslər üzərində sapdırıcıların təsirlərini etibarsız edir. Bu səbəbdən, onlarda pozğunluq ol/tapılmaz. Hər günah da bir pozğunluqdur. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Ey adəmoğulları, sizə and vermədimmi ki: şeytana qulluq etməyin, çünki, o sizin üçün açıq-aşkar bir düşməndir. Mənə qulluq edin, doğru yol budur. And olsun o, sizdən bir çox nəsili sapdırmışdı." (Yasin, 60-62) Bu ayəs(n)i kərimədə, görüldüyü kimi, hər cür günah, şeytana istiqamətli qulluq olaraq xarakterizə edildikdən sonra, şeytanın sapdırması nəticəs(n)i reallaşmış sapmalar olaraq təyin olunur. Buna görə, uca Allahın Peyğəmbərləri hidayətə çatdırdığını vurğulaması, ardından, özünün hidayətə çatdırdığı kəslərdən sapmağı sürgün etməsi, sonra hər cür günahı sapma olaraq xarakterizə etməsi, uca Allahın Peyğəmbərləri, özlərindən günah sudur etməkdən bəri etdiyini vəhyi qəbul etmə və təbliğ etmə nöqtəsində, onları yanılmaz etdiyinin konkret dəlilidir.

Bu ayələr də bu gerçəyi vurğular xüsusiyyətdədir: "Kim Allaha və Rəsula itaət etsə, işdə onlar Allahın özlərinə nemət verdiyi Peyğəmbərlər, doğrular, şəhidlər və salehlərlə bərabərdir. Nə yaxşı yoldaşdır onlar!" (Nisa, 69) "Biz doğru yola çatdır, özlərinə nemət verdiklərinin, yoluna ki onlar nə qəzəbə uğramışlar və nə də sapmışlar." (Fatihə, 5-7) Görüldüyü kimi, özlərinə nemət verilənlərdən olan Peyğəmbərlər, sapmış olmayanlar olaraq xarakterizə edilir. Əgər özlərindən hər hansı bir günah sudur etsəydi, şübhəsiz bununla sapmış olanlardan olacaqdılar.

Çıxardığımız bu nəticəs(n)i, uca Allahın Peyğəmbərləri təyin etməyə bağlı bu sözləri gücləndirməkdədir: "İşdə bunlar; özlərini Allaha nemət verdiyi Peyğəmbərlərdəndir; Adəmin soyundan Nuh ilə birlikdə daşıdıqlarımızdan, İbrahim və İsrailin soyundan, doğru yola çatdırdıqlarımızdan və seçdiklərimizdəndirlər. Onlara Rəhmanın ayələri oxunduğunda, ağlayaraq səcdəyə bağlanarlar. Sonra onların arxasından elə nəsillər törədi ki, namazı məhv etdilər və şəhvətlərinə qapılıbı idilər. Beləcə bunlar azğınlıqlarının cəzasıyla qarşılaşacaqlar." (Məryəm, 58-59) Bu ayələrdə, gördüyümüz qədəriylə, ən başda Peyğəmbərlərin bütünündə olan iki xüsusiyyətə diqqət çəkilir: Nemət verilənlərdən olma. Hidayət üzrə olma... Belə ki "En'amellahu əleyhim (=Allah'ın nemət verdiyi)" ifadəsindən sonra iştirak edən "mimmen hedeyna vecte-beyna (=doğru yola çatdırdıqlarımızdan və seçdiklərimizdən)" ifadəsinin başında, bəyan etməyə, şərhə istiqamətli "min" ədatı istifadə edilmişdir. Sonra bu Peyğəmbərlər, təvazönün, alçaqlığın son zirvəsi qulluqla vasfediliyorlar. Daha sonra bunları izləyən qurşaqlarsa pis xüsusiyyətlərlə təyin olunurlar. Bu səbəbdən, ikinci qrupun, birinci qrupla eyni xüsusiyyətlərə sahib olmadığı vurğulanır. Çünki ilk qrupda iştirak edən kəslər, tərifə dəyər, təşəkkürə layiq kəslərdir, ikinci qrupdakılar deyil. Ayəs(n)i kərimə ikinci qrupdakıları isə, şəhvətlərə qapılan, ehtiraslarının arxasında qaçan və yaxında azğınlıqlarının cəzasıyla qarşılaşacaqlar olaraq təyin olunur.

Bu halda, ilk qrupda iştirak edən Peyğəmbərlər, şəhvətlərinə uyğun gələn, bu səbəbdən azğınlığın cəzasına çarpdırılacaq kəslər deyildirlər. Bu xüsusiyyətə sahib birindən günah adına bir şeyin söz mövzusu olmayacağı açıqdır. Hətta bunlar, əgər Peyğəmbərliklə vəzifələndirilmədən əvvəl şəhvətlərinə uyğun gələn kəslər olsadılar, bu vəziyyətlərini azğınlıq izləyəcəkdi, bu səbəbdən azğınlığın cəzasına çarpdırılmış olacaqdılar. Çünki bu ifadə, şəhvətinə uyğun gələn hər kəsi əhatə edəcək xüsusiyyətdədir: "Namazı məhv etdilər və şəhvətlərinə qapılıbı idilər. Beləcə bunlar azğınlıqlarının cəzasıyla qarşılaşacaqlar."

Bu yanaşma, Peyğəmbərlərin günahsız olduqlarını ağlan sübut etmək istəyənlərin bu qiymətləndirmələrinə də yaxındır: Peyğəmbərlərin göndərilmiş olmaları və onlar vasitəçiliyi ilə bir sıra möcüzələrin reallaşmış olması, sözlərinin doğruluğunun dəlilidir. Bu deməkdir ki, onlar qətiliklə yalan danışmazlar. Ayrıca, ilahi mesajı əskiksiz olaraq insanlara eşitdirə biləcəklərini, buna layiq olduqlarını göstərməkdədir. Ağıl, hər hansı bir məqsədə və mərama zidd davranışlar və günahlar işləyən bir insanın, söz mövzusu məqsədə və mərama istiqamətli dəvət funksiyasını yerinə yetirməsini qəbul etməz. Belə bir ziddiyyəti təsdiqləməz. Bu səbəbdən peyğəmbərlərin müxtəlif möcüzələr göstərmiş olmaları, onların vəhyi al/götürərkən, onun ehtiva etdiyi mesajı insanlara təqdim edərkən, özlərinə yönəldilən əmr və öhdəçilikləri yerinə yetirərkən hər cür səhvdən bəri olduqlarına bağlı yanaşmas(n)ı təsdiqləyici bir faktdır.

Bu yanaşmaya belə bir qarşılıq verilə bilməz: "İnsanlar -ki ağıl sahibi varlıqlardır- müxtəlif mesajların algılanışında və bir çox ictimai hədəfə çatmada, təbliğ baxımından nöqsanlıqdan və çatışmazlıqdan xilas olmayan bəzi insanların səbəb olmaları nəticəs(n)i müəyyən nəticələndirərə çatarlar..." Çünki insanlar üçün etibarlı olan bu vəziyyət iki şeydən ötəridir ki heç biri Peyğəmbərlərin dəvətiylə əlaqədar olaraq qiymətləndirməyə təbii/tabe tutula bilməz. Ya bu rəftarın səbəbi, az miqdardakı qüsur və yanılmanı əhəmiyyət verməmələri ya da, insanların məqsədi, istənən şeyin az bir miqdarına çatmadıyar. İstədikləri az olanı al/götürüb çox olandan qaçınmaqdır. Hər iki vəziyyət də uca Allahın şanına yaraşmaz.

Yenə bu ayəs(n)i kəriməyə söykən/dözülərək də bu yanaşmaya qarşı çıkı-lamaz: "Elə isə onlardan hər bir birlikdən bir qrup da dincə dərin bir qavrayış əldə etmək və qövmləri özlərinə geri döndüyündə onları xəbərdar etmək üçün geri döndüyündə onları xəbərdar etmək üçün geridə qala bilər. Ümid edilər ki, onlar da qaçınıb çəkinərlər." (Tövbə, 122)

Ayəs(n)i kərimə, hərçənd, günahsızlıq xüsusiyyətinə sahib olmayan Müsəlmanların ümumisi ilə əlaqədardır, ancaq onlara dində öyrəndiklərini, dərin anlayışa imkanına qovuşduqlarını təbliğ etmə icazəsini verir. Halbuki xəbərdar etdikləri şeyə bağlı bir təsdiqləmə söz mövzusu deyil. Sözlərinin insanlar qatında hüccet olmasını təsdiqləyici bir dəlil yoxdur. Bu səbəbdən təhlükəli xüsus söz mövzusu deyil.

Peyğəmbərlərin günahsız olduqlarını ifadə edən ayələrdən biri də budur: "Biz elçilərdən heç kimi ancaq Allahın icazəsiylə özünə itaət edilməsindən başqa bir şeylə göndərmədik." (Nisa, 64) Burada elçinin itaət edilməsi lazım olan biri olaraq görevlendirilişi, Peyğəmbər göndərmənin məqsədi olaraq təqdim edilir və məqsəd bununla məhdudlaşdırılır. Bu vəziyyət zəruri olaraq Rəsulun şəxsində itaət edilən söz və ya hərəkət kimi şeylərin bütününə uca Allahın iradəsinin taalluk etməsini tələb edir. Çünki söz və davranış təbliğ müddətində baş vurulan, davamlı istifadə edilən vasitələrdir. Əgər Peyğəmbərdən vəhyi anlama nöqtəsində və ya vəhyi təbliğ etmə mərhələsində bir səhv reallaşsa, bu uca Allahın qərbli istədiyi mənasını verər ki, uca Allah haqqdan başqa bir şey istəməz.

Eyni şəkildə, əgər nifrət edilən və qadağan edilən şifahi/sözlü ya da hərəkəti bir günah, Peyğəmbər tərəfindən işlənsə, özü etibarilə Allahın iradəsi ilə elin idili olar, bu səbəbdən istənən, sevilən bir itaət mövqesinə gəlir. Beləcə uca Allah, bir tək hərəkətlə əlaqədar olaraq həm istəyən həm istəməyən, həm nəhy edən həm əmr edən, həm sevən həm nifrət edən olar. Heç şübhəsiz, ulu Allah çelişik sifət və hərəkətlərdən münəzzəhdir, ucadır. Belə bir qiymətləndirmənin səhv və batil olduğu ortadadır. Bəzilərinin müdafiə etdikləri kimi, güc çatdırılmayanı təklif etməyə bağlı fikiri qəbul etsək da/də/dahi bu qiymətləndirmə səhvdir. Çünki güc çatdırılmayanın təklif edilməsi, qeyri-mümkünün, muhalin təklif edilməsi mənasını verər. Bizim üzərində dayandığımız xüsus isə, özü muhal olan bir təklifdir. Çünki bir tək hərəkətlə əlaqədar olaraq həm təklifdir, həm deyil, həm iradə ediləndir, həm edilməyəndir, həm seviləndir, həm sevilməyəndir, həm təriflənəndir, həm yeriləndir.

Bunun bir dəlili də bu ayəs(n)i kərimədir: "Elçilər, müjdəçilər və xəbərdarlıqçılar olaraq göndərildi. Belə ki elçilərdən sonra insanların Allaha qarşı dəlilləri olmasın." (Nisa, 164) Bu ayədən açıqca aydın olur ki, uca Allah insanların içində olduqları günah və ilahi əmrlərə müxalif çıxma xüsusiyyətli rəftarlarına bağlı bəhanələrini ortadan qaldırmağı diləyir. Bəhanəs(n)i də ancaq elçilərin -Salam üzərlərinə olsun- göndərilmiş olması ortadan qaldırar. Bilindiyi kimi, elçilərin insanların bəhanələrini ortadan qaldırmaları, dəlillərini etibarsız etmələri, ancaq şəxsən özlərində, Allahın iradəsinə və razılığına uyğunlaşma olmayan bir söz və ya hərəkətin, səhv ya da günahın ol/tapılmaması ilə mümkün ola bilər. Əks halda, insanların Peyğəmbərlərdə olan hər hansı bir qüsura və ya günaha yapışıb Allaha qarşı bunu bir dəlil olaraq təqdim etmələri imkanı doğulardı. Bu isə, uca Allahın nəzərdə tutduğu məqsəd ilə ziddiyyət təşkil edən bir faktdır.

Əgər naxış/desən ki: Yuxarıda toxunulan ayələr, peyğəmbərlərin səhv etməyəcəklərinə, günah işləməyəcəklərinə dəlalət etməkdədir. Bu isə, hər hansı bir şeylə əlaqədar olaraq "ismət" sifətinə sahib olma mənasını verməz. Çünki bəzilərinin iddiasına görə "İsmət" insanı yanılmaqdan saxlayan, günah işləməyə və səhvə qarşı qoruma altına alan bir gücdür. Güc isə, yalnız hərəkətin reallaşması ya da reallaşmaması deyil. Əksinə güc, psixoloji bir başlanğıc nöqtəsidir. Hərəkət bu nöqtədən qaynaqlanar. Eynilə hərəkətlərin psixoloji bacarıqlardan qaynaqlanmaları kimi.

Buna görə qarşılıq olaraq mən də deyərəm ki: Bəli, amma, yuxarıdakı araşdırmada ehtiyac duyulan xüsus, Peyğəmbərdən səhv və günahın meydana gəlmiş olmasıdır. Doğru ya da ibadət xüsusiyyətli hərəkətin qaynaqlanacağı gücün sabit olmamasının mənə bir zərəri olmaz. Bu, gün kimi ortadadır.

Ayrıca "İsmət" sifətinin qoruyucu bir gücə söykən/dözdüyünü, möcüzə ilə əlaqədar araşdırmada təqdim etdiyimiz ayələrdən yola çıxaraq sübut etmək mümkündür: "Allah, öz əmrini yerinə yetirib reallaşdırandır. Allah, hər şey üçün bir ölçü etmişdir." (Talaq, 3) "Şübhəsiz mənim Rəb-bim, dümdüz bir yol üzərindədir." (Hud, 56)

Və yenə hadisələrin hər biri üçün, qaynaqlanacağı bir başlanğıc nöqtəsi və reallaşmasını təmin edəcək bir səbəb lazımlıdır. Bu səbəbdən Peyğəmbərin eyni tərz üzrə doğru və ibadət xüsusiyyətli sərgilədiyi hərəkətlər, Peyğəmbərlə birlikdə olan və nəfsində iştirak edən bir səbəbə söykən/dözərlər. Bu səbəbə qoruyucu güc deyirik. Bunu belə aça bilərik: Peyğəmbərin bir ibadət və ibadət olaraq sərgilədiyi fərz edilən hərəkətlər, bizim sərgilədiyimiz və bəzisi itaət, və bəzisi də günah xüsusiyyətli hərəkətlərimiz kimi qocas(n)ı (istəyə bağlı) hərəkətlərdir. Heç şübhəsiz, istəyə bağlı bir hərəkət, bir məlumat və dileyişten qaynaqlanmasından ötəri istəyə bağlıdır. Bir hərəkətin itaət və günah şəklində fərqli xüsusiyyətlər qazanması, qaynaqlandığı elmi formanın fərqliliyindən irəli gələr. Məsələn, əgər məqsəd əmr ediləni etmək surətiylə qulluq rəftarını davam etdirməksə, itaət xüsusiyyəti reallaşar. Əgər istənən -dileyişin söykənildiyi elmi formas(n)ı nəzərdə tuturam- heva və həvəsə uyğun gəlmək və Allahın qadağan etdiyi şeyi etməksə, günah xüsusiyyəti reallaşar. Buna görə, hərəkətlərimizin itaət və günah şəklində fərqli formalar al/götürməsinin səbəbi, hərəkətlərin qaynaqlandığı məlumatımızın fərqliliyidir. Əgər iki məlumatdan biri yəni, qulluq rəftarını davam etdirmənin ilahi əmrə itaət etmənin lazımlılığına bağlı hökm davam edəcək olsa, bu, ancaq itaət xüsusiyyətli bir hərəkət olaraq çölə əks olunar. Əgər ancaq günah növü hərəkətlərə qaynaqlıq edən digər məlumat davam etsə (belə bir vəziyyətə düşməkdən Allaha sığınarıq) ancaq günah xüsusiyyətli bir hərəkət şəklində reallaşar. Buna görə, Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) sərgilədiyi hərəkətlər, daim itaət olaraq xarakterizə edilərlər. Bunun tək səbəbi, hərəkətlərin dileyişi nəticəs(n)i qaynaqlandıqları məlumatın quruluşçu, müsbət və dəyişən olmamasıdır. söz mövzusu məlumat, qulluğun lazımlılığını hər vaxt qəbul edib ona görə vəziyyət almanın lazımlılığına inanmadıyar. Bilindiyi kimi, elmi şəkil və heç bir şəkildə ortadan itməz köklü eqoist forma, eynilə iffət, cəsarət və ədalət kimi ruhi bir bacarıqdır. Buna görə, Peyğəmbərdə ruhi bir bacarıq vardır. İtaət və boyun əymə xüsusiyyətindəki hərəkətlər bu bacarıqdan qaynaqlanar. Buna, günahdan qoruyan güc də deyilir.

Bir başqa baxımdan məsələyə yaxınlaşacaq olsaq; Peyğəmbər vəhyi qəbul etmədə və vəhyin ehtiva etdiyi mesajı təbliğ etmədə səhv etməz. Bu halda, onun şəxsiyyətində ruhi bir forma vardır ki bu, məlumatları qəbul etmə və başqalarına köçürmədə yanılmağa pay buraxmaz. Hərəkət planında da üsyan etməz. Əgər Peyğəmbərin şəxsindən, eyni tərz üzrə və ancaq düzgünlük və itaət şəklində meydana çıxan hərəkətlərin, bərabərində olan hər hansı bir səbəbin vasitəçiliyi söz mövzusu olmadan və Peyğəmbərin nəfsinə hər hansı bir şeyin eklenişi reallaşmadan ortaya çıxdıqlarını fərz edərək, bu deməkdir ki, onun istəyə bağlı hərəkətləri, bu şəkildə, Allahın iradəsi ilə reallaşmışlar və Hz. Peyğəmbərin bir müdaxiləsi də söz mövzusu olmamışdır. Bu da, Peyğəmbərin məlumatının və hərəkətlər üzərində təsirli olan iradəsinin etibarsız qılınması nəticəsini doğurar. Belə bir qiymətləndirmə, istəyə bağlı hərəkətlərin, istəyə bağlı olmaqdan çıxmaları mənasını verər. Bu da Peyğəmbərin (s. a. a) məlumat və iradəsi ilə hərəkət edən bir insan olması ilə ziddiyyət təşkil edər. Bu halda, "İsmət" xüsusiyyəti, uca Allahın Peyğəmbər olan insanın şəxsiyyətində var etdiyi bir səbəbdir. Peyğəmbərin istəyə bağlı hərəkətləri düzgünlük və itaət şəklində bu səbəbdən qaynaqlanar. Daha əvvəl də vurğuladığımız kimi, "İsmət" xüsusiyyəti köklü bir məlumat, şəxsiyyətə sinmiş bir bacarıqdır.