B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

birga o ‘rganmoq, tekshirmoq kerak“.
Y. O.Komenskiy.
M amlakatimizda fan, texnika, madaniyat va m a’naviyat 
shiddatli rivojlanish davriga kirib bormoqda, bu yosh avlodni 
tarbiyalaydigan tarbiya va ta’lim muassasalari va xalq maorifi 
xodimlari oldiga ulkan vazifalar qo‘ymoqda. Bu vazifalar ayniqsa, 
maktab faoliyatini takomillashtirish, mamlakatimiz yosh avlodga 
zamon talabi darajasida bilim va malakalar berish jarayonida 
amalga oshiriladi.
Maktab faoliyatini takomillashtirish va unda beriladigan bilim 
va malakalar samaradorligini oshirishning asosiy vositasi va sharti 
o ‘quv fanlarini o‘rganishda predmetlararo va fanlararo bog‘lanish 
sistemasidan foydalanishdir. Chunki maktab faoliyatida predmet­
lararo bog‘lanish:
1) har bir mashg‘ulotning maqsadi va vazifasini to ‘g‘ri belgi- 
lash imkoniyatini beradi;
2) har bir mashg‘ulotni zaruriy ko‘rgazma va didaktik mate- 
riallar bilan ta’minlaydi;
3) o ‘quvchilami fanga, mashg‘ulotga bo‘lgan qiziqishlarini 
oshiradi, darsga b o ‘lgan em otsional holatini va mashg‘ulot 
jarayonida ixtiyoriy-barqaror diqqatini ta’minlaydi;
147

---

4) rasm chiziladigan natura, obyekt va kompozitsiya element- 
larini ilmiy asosda--o‘ rganishni, kuzatishni, kuzatilgan narsa va 
voqealami obyektiv, haqqoniy idrok etishga imkon beradi;
5) natura va obyektlami kuzatish asosida xarakterli va asosiy 
belgilarni ajratib olishga o‘rgatadi;
6) o'quvchilarni tashabbuskorlikka, mustaqillikka, ijodkor- 
likka o‘rgatadi, materialistik dunyoqarash va e’tiqodlarini takomil- 
lashtiradi;
7) o'quvchilaming bilimlarini sistemalashtiradi, asosh va har 
tomonlama, izchil, ilmiy bilim va malakaga ega bo‘lishlarini 
ta ’minlaydi.
Bu haqda aytilgan ilmiy fikrlar o‘qitish ishlarida hozirgacha 
o‘qituvchilar uchun asosiy dasturulamal bo‘lib qolmoqda.
Predmetlararo bog‘lanishni barcha pedagoglar e ’tirof et- 
gan holda unga yuqori baho berib keladilar. D arhaqiqat, m ak­
tab o ‘quv fanlarini o ‘rganishda predm etlararo bog‘lanish 
bugungi kunda ham eng samarali didaktik prinsip b o ‘lib hisob- 
lanadi.
Predmetlararo bog‘lanish — ikki holatda namoyon bo‘ladi:
1. Nazariy jihatdan bog‘lanish — bu tabiatda, jamiyatda, 
um um an moddiy olamda bo‘lgan, bo‘layotgan va b o ‘ladigan 
voqea-hodisalami o‘quv predmeti mazmunida ifoda eta oladigan 
didaktik holatdir.
Masalan, tasviriy san’at darsida K.P.Bryulovning „Pompey- 
ning so‘nggi kuni“ san’at asarini o‘rganishda, „Qadimgi dunyo 
tarixi“ kursidagi „Qadimgi Rim madaniyati“ mavzusi va geografiya 
fanidagi ,,Vulqonlar“ mavzusi materiallaridan foydalanib, yuqo- 
ridagi san’at asaridagi sujet hamda voqealar haqida ilmiy ma’lu­
motlar beriladi va asar tahlil qilinadi.
2. Predmetlararo bog‘lanishning metodik yo‘nalishi o‘qituvchi 
bilan o‘quvchi o‘rtasida individual va umumiy savol-javob, uy 
vazifalami tekshirish jarayonida amalga oshiriladi.
Masalan, o ‘qituvchi savol beradi:
— Kub qanday shakl?
0 ‘quvchi matematika fanidan va tasviriy san’at darslarida 
olgan bilimlari va malakalari asosida:
148

---

— 
Kub — 6 tomonli, 12 qirrali, 24 burchakli bo‘lib, barcha 
tomonlari, qirralari, burchaklari bir-biriga teng geometrik jism, — 
deb javob beradi. Fan o‘qituvchisi o ‘z faoliyatida predmetlararo 
bog‘lanish prinsipidan foydalanishi uchun o‘z fani bilan boglana- 
digan fan dasturi, darslik va o‘quv qo‘llanmalarini o'rganib 
borishi, o‘sha fan bilan doimiy aloqada, hamkorlikda boMishi 
lozim. Bu predmetlararo aloqa:
1. Darsning ilmiyligini, uning darsdagi tashabbusi va ijodiy 
ishlashini ta ’minlaydi.
2. 0 ‘qituvchi mehnatini qisqartiradi, mehnat unumdorligini 
oshiradi.
3. Dars materiallarini ixchamlashtiradi, darsdagi takror- 
lami, umuman, maktab o‘quv fanlaridagi takrorlashlami kamay- 
tiradi.
4. Fan o‘qituvchisining ish faoliyatini sistemaga soladi.
5. 0 ‘quvchilarga esa o‘quv fanlarini oson o‘zlashtirib olish 
imkoniyatini berib, ularda ilmiy jihatdan asoslangan bilim va 
malakalarga ega bo'lishda asosiy omil bo‘ladi. Ularni mukammal, 
ilmiy jihatdan asoslangan bilim va malakalar bazasiga ega bo'lish- 
larini ta’minlaydi.
Agar maktabning barcha o'qituvchilari shu sistemada ishlasa, 
kunlik dars soatini 4—5 soatgacha, haftalik o ‘qish kunlarini 5 
kungacha qisqartirish mumkin.