Innovatsiyalar vazirligi ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedogogika instituti ellikqala pedogogika fakulteti

Kurs ishining vazifasi – O’quvchilarni sportga yo’naltirishda yosh xususiyatlarini 
hisobga olgan holda sport mahoratini oshirish mashg’ulotlarning ahamiyati 
o’rganish, o‘yinlarni tashkil qilish, tahlil qilish, sport o’yinlarining bolalarning 
yoshiga mos holda tanlashni amaliy tanishtirish, o‘yinda hakamlik qilish o‘yinning 
estetik xususiyatlari anglash, o‘yinlar orqali sog‘lom turmush tarzini targ‘ib 
toptirish malakalarini shakllantirish, sport bayramlari va turli sanalarga 
bag‘ishlangan musobaqalar o‘tkazish usullarini va senariylarini tuzishga o‘rgatish, 
jismoniy sifatlarni rivojlantirish va oshirish yo‘llarini o‘rgatish, musobaqalar 
o‘tkazish usullari va nizomlarini tuzishga o‘rgatish, jismoniy sifatlarni 
rivojlantirish va tarbiyalash yo‘llarini o‘rgatishdan iborat. 
Kurs ishining obekti: O‘quvchilarni yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda sport 
turlarini tanlash va o‘tkazish orqali mahoratni oshirish jarayoni 
Kurs ishining predmeti. O‘quvchilarni yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda 
sport turlarini tanlash va o‘tkazish orqali mahoratni oshirish mashg’ulotlarning 
ahamiyati o’rganish usullari, metodlari. 
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi 2 bob, 4 paragrf, xulosa va foydalanilgan 
adabiyotlardan iborat. 

---

I-BOB. O’QUVCHILARNI YOSH XUSUIYATLARINI HISOBGA OLGAN 
HOLDA SPORT TURLARINI TANLASHNING NAZARIY AHAMIYATI 
1.1. O’quvchilarni sportga qiziqtirishning maqsad va vazifalari 
Inson organizmi va miyasi o‘zining ma’lum tizimlari asosida vaqtga qarab 
ish qobiliyatlarning imkoniyatlarini o‘zgartirib, o‘sib borishi natijasida 
tashqaridan olingan turli - tuman axborotlarni to‘la qaytadan ishlab berish 
imkoniyatiga ega. Fanning so‘nggi yutuqlari bizga quyidagi ma’lumotlarni 
beradi: inson miyasining tuzilishi, uning ishchanligi va kuch imkoniyatlari 
cheksiz. Inson o‘zining mehnat jarayonida miyaning fikrlash qobiliyatining eng 
oz qismi bilan ishlashga odatlangan.
Agar biz o‘z miyamiz ishlash imkoniyatining yarim kuchi bilan ishlashga 
odatlanganmizda edi, o‘nlab xorijiy tillarni va katta enisklopediyalarni boshdan 
oxirigacha o‘zlashtirib olgan bo‘lar edik. Hozirda umumta’lim maktablari va 
oliy ta’lim muassasalarida o‘quv rejalarini o‘rtacha oddiy kishi o‘zlashtirish 
mumkinligi aniqlangan. Kelgusida buyuk insonlar ko‘zga ko‘rinmaydigan 
tabiatning inson miyasiga bergan katta kuchi, imkoniyatlarini ishlatishga 
muyassar bo‘ladilar. Hozirgi vaqtda olimlar insondagi faol nuqtalarning ishlash 
qonuniyati va faoliyatini chuqur o‘rganmoqdalar. Yaqin kunlarda bu 
muammolar hal qilinsa, sekin ta’sir qilish orqali inson faoliyatini boshqarish 
imkoniyati tug‘iladi. Bunday boshqarish yo‘li bilan inson faqat kasal 
organizmni davolabgina qolmasdan, balki uzoq umr ko‘rish, yaxshi kayfiyat va 
jismoniy o‘sish xususiyatiga ham ega bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, yoshlar 
o‘z organizmlarining funksiyalarini yaxshi bilishi, o‘z ruhiy holatining sirlarini 
o‘rganishi orqali kelgusida dolzarb muammolarni yechish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi. Shunday qilib inson psixikasini kamol toptirish orqali yanada 
kuchliroq, bilimliroq, aqlliroq va insonparvarroq bo‘lib yetishadi.
O‘quvchilar harakati va sport mashg‘ulotlari jarayonida psixikasini 
rejalashtirish asosida o‘zini - o‘zi boshqarish, takomillashtirish imkoniyatlarini 
kengaytirish mumkin. Bu uslub talabiga ko‘ra o‘quvhi o‘z oldiga aniq maqsad 

---

qo‘yishi, o‘zining kuchiga ishonch hosil qilishi natijasida psixika o‘zini - o‘zi 
rejalashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 
Psixika o‘zini - o‘zi rejalashtirishda maqsad harakati tayanch nuqtasini 
vujudga keltiradi. Agar o‘quvchining sportga qiziqishi kuchli bo‘lsa, uning 
hayotidagi boshqa tomonlar ham shunga bog‘liq bo‘ladi va shunga bo‘ysinadi. 
Buning uchun maqsad aniq va barqaror bo‘lishi shart. O‘quvchilar psixikasini 
to‘g‘ri rejalashtirish uchun o‘quvchining musobaqadan oldin paydo bo‘ladigan 
qaltirash va jonsizlik holatini bartaraf qilish maqsadida maxsus mashg‘ulotlar 
tashkil etish, ijobiy hissiyotlarni hosil qilish, dunyo qarashini o‘stirish mumkin.
O‘quvchilarni butun jahondagi yangiliklarni, o‘zgarishlarni bilib borishga 
undagi haqiqatlarni ochishga, insondagi tabiat go‘zalligini his qilishga, o‘zida 
yuqori insoniy hislatlarni namoyon qilishga, ichki ruhiy va jismoniy, aqliy 
imkoniyatlardan samarali foydalanishga odatlantirish lozim. Bu vazifani 
bajarish o‘qituvchilar va murabbiylar zimmasiga tushadi. Ba’zi o‘quvchi - 
yoshlarda uchraydigan ruhiy faollikning zaifligi, dangasalik, fikrlash 
qobiliyatning torligi, tashabbussizlik qanday va qaerdan paydo bo‘ladi? 
Tabiiyki, bolalikdan ilm - fanga intilish hayotiy zaruratdir. Biroq ayrim hollarda 
ota - onalar, tarbiyachi va o‘qituvchilarning e’tiborsizligi natijasida ba’zi 
o‘quvchilar o‘z faoliyatlarida tabiat va jamiyat sirlarini tushunaolmay turli 
qiyinchiliklarga duch keladilar.
Yoshlar ertalabki umumiy gimnastika mashqlari bilan mustaqil 
shug‘ullanishga odatlanmaganliklar sababli jismoniy, aqliy va ruhiy to‘siqlarga 
duch keladi. Yuksak ma’naviy va estetik xis - tuyg‘ularning yaxshi 
rivojlanmaganligi ayrim o‘quvchi yoshlarning jamoat joylarida o‘zini tutishida 
ham seziladi. Bunday sifatlarning yetishmasligi o‘quvchilarni giyohvandlikka 
berilishiga, hatto turli oqimlarga qo‘shilib ketishiga ham sabab bo‘ladi. 
O‘quvchilarning umumta’lim maktab va professional ta’limda jismoniy 
mashg‘ulot hamda sportning odam organizmiga ta’sirini chuqur anglab 
etmasligi, o‘zi sevgan birorga sport turi bilan mustaqil mashq qilishni 

---

o‘rganmaganligi natijasida talabalik davrida ham jismoniy tarbiya me’yorlarini 
topshirish jarayonida yaxshi yutuqlarga erisha olmaydi. Buning sabablari 
quyidagilar:
ota – onalarning o‘z farzandlariga bilim olish va mustaqil ravishda 
jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishi uchun shart - sharoit yoki rejim 
yaratib bermasligi: 
- ba’zi o‘qituvchilarning o‘quv dasturi va o‘qitish uslublarini egallashda, 
mantiqan tushunishda qobiliyatsizligi; o‘quvchilarda jismoniy harakat va 
sportga oid ko‘nikma va malakalarning qiyinchilik bilan hosil bo‘lishi; 
- o‘quvchilarning yoshiga, qobiliyatiga, kuchiga nisbatan qo‘yilayotgan 
talablarning mos kelmasligi;
- o‘quvchilarga jismoniy mashg‘ulotlarning majburan o‘rgatilishi.
Bu sabablar o‘quvchilarning haddan ortiq charchashiga va asabiy 
holatning paydo bo‘lishiga olib keladi, ularning jismoniy tarbiya darsiga, 
mashg‘ulot va sportga bo‘lgan qiziqishlarini pasaytirib yuboradi. Hozirgi 
davrda o‘quvchilarning jismoniy faoliyat va sport sohalarini yaxshi o‘zlashtira 
olmasliklari sabablarini o‘rganishda mutaxasislarni eng muhim muammolaridan 
biri bo‘lib kelmoqda.
O‘quvchilarda jismoniy va psixologik jihatdan qoloqlikning bir qancha 
sabablari mavjud ekanligi aniqlangan:
1) ota - onaning ichkilikka berilishi oqibatida o‘quvchi aqlining pastligi, 
jismoniy jihatdan zaifligi;
2) yoshlikdan bola tarbiyasiga alohida e’tibor berilmaganligi yoki miya va 
ruhiy asab kasalligiga chalinganligi;
3) o‘quvchining irodasizligi sababli, birorta faoliyat turiga qiziqmasligi.

---

Bu salbiy holatlar natijasida o‘quvchi jismoniy chiniqishda va bilim 
olishda nochor ahvolga tushib qolgan, ruhiy zaiflikdan qiynalayotgan 
o‘quvchilar bilim olishda yoki jismoniy va ota - onasi va jismoniy tarbiya 
o‘qituvchisi tomonidan qo‘llab - quvvatlanishi lozim. Ba’zi jismoniy tarbiya 
mutaxasislari bunday o‘quvchini yanada qattiqroq taqib ostiga olishi, yomon 
baho qo‘yishi oqibatida uning jismoniy tarbiya darsiga va sportga bo‘lgan 
qiziqishini mutlaqo pasayib ketishiga sabab bo‘ladi. Jismoniy tarbiya 
o‘qituvchisining o‘quvchilarga nisbatan e’tiborsizligi yoki yetarli darajada 
nazar pisand qilmasligi o‘quvchilarning jismoniy tarbiya darsidagi davomatini 
pasaytiradi, bu o‘quvchida havotirlanish va tashvishlanish holatini vujudga 
keltiradi.
O‘qituvchining uzluksiz ravishda o‘quvchi shaxsini hurmat qilmasligi 
masalan, «Sen gavdangni ko‘tar olmaysan», «Sen hech qachon ikkidan 
chiqmaysan» kabi iboralar bilan munosabat qilish o‘quvchi psixologiyasiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi, o‘quvchi harakterida qaysarlik, o‘jarlik xususiyatlarini 
paydo qiladi. Vaholangki, o‘qituvchining o‘zi o‘quvchilarga jismoniy ta’lim 
asoslarini o‘rgatishda o‘quvchini nochor ahvolga tushirib qo‘yganligini o‘ylab 
ham ko‘rmaydi. Natijada o‘quvchining ongiga «Mening jismoniy zaifligimning 
asosiy sababi qobiliyatsizligimda bo‘lsa kerak», - degan fikr paydo bo‘ladi va 
o‘quvchining ruhan qiynalishiga olib keladi. Hatto ba’zi bir o‘quvchilar 
jismoniy tarbiya darsiga qatnashmaydigan, sport bilan shug‘ullanmaydigan 
bo‘lib qoladi. O‘quvchining sport bilan shug‘ullanishga layoqatsizligi tashqi 
sharoitlarning ta’siri natijasida ham bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘quvchi agar 
sport bilan shug‘ullanib, faqat bir fandan o‘zlashtirishda orqada qolsa, u holat 
o‘quvchining boshqa fanlarni yaxshi o‘zlashtirishga salbiy ta’sir etmaydi. Lekin 
o‘quvchining shu o‘zlashtirmagan faniga bo‘lgan qiziqishi pasayib ketadi, 
bunday vaziyatda jismoniy tarbiya o‘qituvchisining pedagogik mahorat 
qobiliyati asosiy vazifani bajaradi 

---

Jismoniy tarbiya tarbiyani bir qismi bo‘lib, bu tarbiya jarayonida aqliy, 
ahloqiy, estetik hamda mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi.