Mehnat va uni o’qitish metodikasi uquv qullanma lotincha

 1. R.A.Mavlonova, O.T.To’raeva, K.M.Xoliqberdiev “Pedagogika” T., 
“O’qituvchi” 1998 yil 
2. X.Sanaqulov, M.Haydarov “Boshlang’ich sinflarda qog’ozdan amaliy 
ishlar” 1996 yil 
3. R.A.Mavlonova, Goroxova, Ogluzdina O, “Mehnat tahlim metodikasi” 
T., “O’qituvchi” 1986 yil 
4. 
SHumulevich 
N.M. 
“Qog’ozdan 
texnik 
modellar 
yasash” 
T.,“O’qituvchi” 1989 y 
5. 
Vorobg’yov 
A.SH. 
“Konstruktorlik 
va 
modellashtirish” 
T., 
“O’qituvchi”1989 yil 
Mavzu: Mehnat darslarida qo’l mehnatining usullari. 
Qo’l mehnatiga o’rgatishda boshqa fanlarni o’rgatishda bo’lganidek, 
o’qitishning xilma-xil usullarini qo’llab, ular yordamida o’quvchilarning bilim, 
malaka va ko’nikmalarini egallab olishlariga, shunungdek bilish qobiliyatlarini 
rivojlanishiga erishiladi. 
O’quvchilar bayon etilayotgan aynan buyum emas, balki o’z so’zlari 
bilan buyumni bajarilishini eslashlari talab etiladi. Biroq, asosiy o’rinni hali 
ham namuna, tayyor ko’rgazma bo’yicha ishlash egallaydi. Hozirgi zamon 
maktabi darsning zamonaviyligini oshirdi, takomillashtirishda va unga sayqal 
berdi. O’qituvchi darsga tayyorlanar ekan, har bir tayyor mavzu mazkur dars 

---

20 
uchun uning maqsad va vazifalariga muvofiq keladigan ishni usul va 
ko’rgazmali qurollarni tayyorlaydi. 
Qo’l mexnati darslarida odatda bir yoki ikki asbobdan foydalaniladi, 
ularni esa navbatchilar tarkatadi. Stolning ustida dikkatni chalgitadigan xch 
kanday ortikcha narsa bulmasligi kerak. 
Asboblarni, ayniksa kesuvchi asboblarni charm gilofda saklagan 
mahkul. Xar bir gilof asbobning mahlum turiga muljallangan buladi. Navbatchi 
ukituvchi asboblarni tarkatishni doimo birinchi partadan boshlaydi, bunda
ukuvchilar tartib va tejamkorlikka urganadilar.
Xamma foydalanadigan asboblar sinf shkaflarda saklanadi, ishdan sung
asboblarni ukuvchilar tozalab yuvib, artib navbatchi ukuvchiga topshiradilar. 
Ish xonasida ukuvchilarga asboblarni ishlatish va saklash koidalarini 
eslatib turuvchi plakat – eslatmalar osiglik bulishi kerak. Xavfsizlik 
texnikasiga koidalariga tulik rioya kilish baxtsiz xodisalarning oldini oluvchi 
ishonchli garovdir. Asboblarni ishlatish koidalarini ukuvchilar vakti-vakti bilan 
takrorlab turishi lozim. U yoki bu koidani tushuntirishda ukituvchi nima uchun 
aynan shunday kilish krakligini, bu koidalarga rioya kilinmasa kanday 
xodisalar ruy berishi mumkinligini uktirishi lozim. Xafvsizlik texnikasining 
barcha koidalari suzsiz bajarilishi lozim. 
Ish xonalarida ishlash va asboblardan foydalanish buyicha texnika 
xavfsizligi koidalarni kuyidagicha umumlashtirish mumkin. 
1. Ish xonasiga fakat ukituvchi ruxsati bilan kiriladi. 
2. Xar bir ukuvchi fakat uz ish joyida ishlaydi. Agarda ish jamoa 
ravishda kilinadigan bulsa, ukuvchilar uz majburiyatlarini yaxshi biladilar. 
3. Ish fakat ukituvchining ruxsati bilan boshlanadi. 
4. Ishni boshlashdan oldin, ish joyingni tayyorla, asboblarni tugri va 
kulay joylashtirish: Ung kul bilan ushlanadigan asboblarni ung tomonga, 
chap kul bilan ushlanadiganini chap tomonga kuy, sanchiladigan, kesadigan 
asboblarni xech kachon ikkita asbob orasiga kuyma, ularni doimo uz joyiga, 
utkir tomonini narigi, dastasini uzing tomonga kilib kuy. Asboblarni uynama, 
ular uyinchok emas. 
5. Ish vaktida ish joyingni tartibli sakla. 
6. Utmas yoki buzuk asbob bilan ishlama. 
7. Asbobni ishlatganda, uni ukituvchi kursatganidek ushla. 
8. Asboblarni asra, ularni tugri, uz urnida ishlat, ishlatgandan sung 
ularni tozalab, yuviladiganlarini yuvib, artadiganlarini artib kuy. 
9. Narsani, xar bir detalni oldingi safargidan yaxshirok, chiroylirok, 
tartiblirok kilishga xarakat kil. 
10. Ishni tugatdingmi, ish joyingni tezda tozalab tartibli kilib kuy.
Turli asbob va uskunalardan foydalanishda xavfsizlik
texnikasi koidalari: 
Kaychidan foydalanish koidalari. 
1. Kaychini belgilangan joyda, belgilangan xolatda sakla. 
2.Kaychini uchini yukoriga kilib ushlama. 
3. Kaychini ochik xolda koldirma. 

---

21 
4. Kaychini yurib turganingda ishlatma. 
5. Kaychini fakat yopilgan xolda uchidan ushlab urtoginga uzat. 
6. Kaychini shlatayotganda kesilishning yunalishi va materialni
ushlab turgan chap kul barmoklarini kuzatib tur. 
7. Yaroksiz kaychini ishlatma, ukituvchiga topshir. 
Bigizdan foydalanish koidalari. 
1. Bigizni urinsiz ishlatma. 
2. Sirti sillik, sirganchik kattik predmetlarni bigiz bilan
teshma. 
3.Teshiladigan predmetni kulingda ushlama, uni stol, taglik
ustiga kuyib tesh. 
Pichok bilan ishlash koidalari. 
1. Uchi yumalok pichokdan foydalan. 
2. Pichokni ukituvchi kursatganidek ishlat, kesganda kattik bosma. 
Nina bilan ishlash koidalari. 
1. Ninani ishlatib bulgach, maxsus nina yostikchaga sanchib kuy. 
2. Ninanni xch kachon ogzingga olma. 
3. Zapas ninalarni ignadonda kuruk xolatda sakla. 
4. Ishdan oldin va ishdan keyin ninalarni sanab kur, yetishmagan
ninalarni albatta top. 
5. Kogoz va kartondan narsalarni yasaganda birinchi teshikni
albatta bigiz bilan teshib ol. 
Kurilgan choralarga karamay sinfda baxtsiz xodisa ruy bersa, ukituvchi 
birinchi yordamni kursatishi va maktab vrachini chakirishi lozim. Ish xonasida 
yod, bint solingan aptechka bulishi shart. 
Boshlangich sinf kul mexnati darslari uchun ukuvchilar shaxsiy 
papkalarini kullanilishi 1-3 sinf ukuvchilariga kul mexnati darslarini metodik 
tugri tashkil etish va ularni muntazam utkazish imkonini beradi. 
Bunday papkalarning kulayligi shundaki, unda xar bir ukuvchi dars 
vaktida kerakli xamma narsalarga asbablar, materiallar, buyumlarga ega buladi. 
Papka ukuvchilarga mexnat madaniyati malakalarini singdirishda yordam 
beradi. SHunungdek, papka ukuvchilarda uz ish joylarini va mexnat jarayonini 
uyushtirish, kunikma xamda malakalarini shakllantirishga xam yordam beradi. 
Bunday eng oddiy mexnat malakalarini ukuvchilarda birinchi sinfdagi 
dastlabki kul mexnati darslaridan boshlab shakllantira borish va ularni asta-
sekin takomillashtirish maksadga muvofikdir. 
SAVOLLAR. 
1. Kul mexnatining usullari nima. 
2. Ish xonalarida ishlash va asboblardan foydalanish buyicha
koidalari kanday. 
3. Texnika xavfsizligi koidalari nimalardan iborat. 
4. Kaychi bilan ishlash koidalari nechta. 

---

22 
TOPSHIRIQLAR. 
1.
Qo’l mehnati amaliy ishidan namunalar keltiring. 
2.
Amaliy dars ishlanmasini yozing. 
ADABIYoTLAR.