Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
5
Qur’on hofizlariga har yili 300 ming dinor mablag‘ sarflaydi, agar shuncha pul sipohiylarga 
berilsa, Kunstantiya darvozasi allaqachon ochilar edi», - deyishdi. Sulton o‘z vaziri Nizomul-
Mulkni chaqirib: «Nima gap?» - deb so‘radi. Vazir dedi: «Olampanoh, sultonim. meni qul qilib 
sotsang, 3 dinorga xam olmaydilar. Shunday ekan, Haq taolo sen bilan meni siylab 
shunday ko‘p boyliklar ato qilibdi, dunyoda hech kimni bunchalik siylamagan. Shularning 
hammasini sen bilan bizga ato etgan Allohning ulug‘ kitobini yodlab bizga yetkazgan ulamolar 
300 ming dinorga arzimaydimi? Sening eng mohir merganing yoy o‘qini 1 mil (2 km) dan 
oshirmaydi. Agar qilich ursa, yonida turgan odamga yetadi xolos. Ammo haligi mablag‘ni men 
shunday lashkarga bermoqdamanki, bular duo, ibodat qilganida (quvvati) Arshi a’loga yetib 
boradi. Va bu duolarning Alloh dargohiga yetishiga dunyoda hech bir kuch to‘sqinlik qila 
olmaydi». 
Sulton Malikshoh bu so‘zlarni eshitib, ko‘zlariga yosh oldi va «Sen shu lashkarlarni 
(ulamo, Qur’on hofizlarini) ko‘paytiraver. Dunyoning bor xazinalarini sening poyingga 
tashlayman!», - dedi. 
«Zubdatut - tavorix» («Tarixlar qaymog‘i») muallifining yozishicha Nizomul-Mulk vazirlar 
orasida birinchi bo‘lib jasur lashkarboshilarga yer-mulklarni iqto’-sovg‘a qilib bera boshlagan. U 
Arab Iroqi, Ajam Iroqi va Xurosondagi juda ko‘p viloyatlarda «Nizomiya» madrasalarini 
qurdirgan. Abu Homid G’azzoliy Xuroson va Bag‘doddagi ana shunday madrasalarda 
minglab talabalarga ilohiyot, Qur’on va Hadisdan saboq bergan. 
Eron, Hindiston, Iroq va Xurosonni o‘z tasarrufiga Oltan g‘aznaviylarning buyuk 
davlatni o‘zaro nizolar zaiflashtirgach, tarix maydoniga chiqqan saljuqlar ana shu 
bepoyon xududlarda nisbatan tinchlik, osoyishtalik o‘rnatdilar. Saljuq sultonlari Alp Arslon, 
so‘ng Malikshoh, uning ma’rifatli vaziri Nizomul-Mulk zamonida ilm-fan va 
madaniyatning turli soxalari gullab-yashnadi. Shu davrlarda yetishib chiqqan Nizomiy 
Ganjaviy, Afzaliddin Hoqoniy, Umar Xayyom, Adib Sobir Termiziy, Rashiduddin Vatvot, 
Mahmud Zamaxshariy, Fahoiddin Roziy, Fahoiddin Gurgoniy, Yusuf xos Xojib, Farididdin 
Attor, Abu Homid G’azzoliy kabi mutafakkir, mutasavvif allomalar Sharq ma’rifatini, ilm-
fanini yuksaklarga ko‘tardilar. Bulardan avvalroq Forobiy, Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino 
kabi allomalarning ijodi tufayli aniq fanlar tez rivojlanib, hurfikrlik keng yoyildi, diniy, 
ma’naviy bilimlarga e’tibor pasaydi. Mana shunday sharoitda buyuk faylasuf Abu Homid 
G’azzoliy aniq fanlarni yerga urmagan holda «Ihya al-ulum ad-din» («Din ilmlarining 
tirilishi») asarida ma’naviyatdan uzoqlashib ketgan moddiyunlik ta’limotlariga katta 
zarba berdi. 
G’arb olimlarining e’tirof etishlaricha bu zarbadan so‘ng moddiyunlik ta’limotlari 
bir necha asrgacha o‘zini o‘nglay olmadi. Ba’zilar bu fikrga qo‘shilmaydilar. Sababi 
«Kimiyoi saodat»da G’azzoliy tabiiy ilmlarga ham hurmat bilan qaraydi. U tib ilmini 
ham chuqur tushuntiradi. 
Daho shoir va davlat arbobi Alisher Navoiy «Farhod va Shirin» dostonida imom 
G’azzoliyning shu fikrini tasdiqlab: 
Ulum ichra o‘qur ersang yuz tuman fasl, 
Tamomi far’u din ilmi erur asl - deydi. 
Ya’ni, din ilmi - asl ildiz, boshqa ilm-fanlar esa uning shox-shabbalari, juz’lari, 
qismlaridir. Zero. din, axloq, ma’naviyat olimlari payg‘ambar vorislaridir. Shuning 
uchun Navoiy: 
 «Birovkim qilsa olimlarga ta’zim,
Qilur go‘yo payg‘ambarlarga ta’zim», - deydi. 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy