Turan Alptekinin qeydi (Məqalə türk dilinə Turan Alptəkin tərəfindən tərcümə edilmişdir – tərtibçi)
1 1021-ci ildə Kral Jean Senakerim Ardzruni paytaxt Sebate olmaqla Kapadokyada bir yaşayış sahəsinin irsi olaraq ona və topluluğuna verilməsi qarşılığında Vaspurakan krallığını II Basilə (976-1025) buraxdı. Konstantin Monomakın krallığı zamanında (1042-1054) Ermənistanın son Baqratlı (Bagrati) kralı Anili Kakıg, Kapadokya əlindən alınaraq 1064-cü ildə oradan çıxarıldı. Th.Uspenskiy, “Vıdelenie Trapezunta iz sostava Vizantiyskoy imperii”, Seminarium Kondakovianum, I, Prague, 1927, s. 21-34; W.E.D. Allen A. History of the Georgian people, Londra, 1932, s.87-88; İ.Melikoff, “Georgiaes et Armeniens dans la litterature epique des Turcs d’Anatolie”, Bedi Kartlisa, XI-XII, Paris, 1961, s.27-28
2 III Baqrat (1008-1014) Kartli və Abxazi krallıqlarını birləşdirdi.
3 Gürcüləri nizamsız hesab edən I Basil 1021-ci ildə yurdlarını ələ keçirdi, yandırıb yıxdıqdan sonra 1022-ci ildə geri çəkildi. Allen, a.g.e., 87-88; Th. Uspenskiy, a.g.e.
1 Allen, a.g.e., 88-94
2 Allen a.g.ə.,95-100
1 A.A.Vasilyev, «The Empire of Trebizond in history and litterature”, Byzantion, XV, 1940-1941. s.352-353; eyni yazar,”The Foundation of the Empire of Trebizond”, Speculum, XI, 1936, s.3-4
2 A.A.Vasilyev, “The empire of Trebizond...”, s.318
3 Bizansla gürcüstanlı Baqrat ailəsi arasındakı evlənmələr üçün bax: Vasilyev, “The Foundation of the empire of Trebizond”, 4-5
4 Andronikov, ya da Andronikaşvili ailəsi ondan gələcəkdir
5 Andronik Komnenenin Gürcüstan kral ailəsi ilə yaxın əlaqələri üçün bax: a.g.ə.,5-12; Prins Cyril Tumanoff, “On the relatonship betüeen the founder of the Empire of Trebizond and the Georgian Queen Thamar”, Speculum, XV,1940, s.299-312.
1 Vasilyev, a.g.ə., s.15-18; Toumanoff, a.g.ə.
2 Vasilyev, a.g.ə., 17-30
3 Allen, History of Georgian People, 113
1 V.Minorski, La Perse XI eme siecle entre la Turquie et Venise, Paris, 1933 (Soc. des Etudes İranneienne, yayın no:8
1 V.Minorskiy, a.g.ə. 7-8 (Calcocondyles, bölüm IX, Bonn basqısı, s. 461, Türkmənlərlə Trabzon İmperatorlarının andlaşmalarını sıralayır); ayrıca bax: V.M.Jirmunskiy “Oquzskiy qeroiçeskiy epos i kniqa Korkuta”, “Kniqa moeqo Deda Korkuta, Moskva-Leninqrad, 1962 (S.S.C.B.Bilimlər Akademisi yayını), 193-196
2 Jirmunskiy, a.g.ə., 194-195
3 V.Minorskiy, La perse XV eme siecle entre La Turquie et Venise, 7-8, eyni yazar, E.İ., “Uzun Hasan” maddəsi,; Mukrimin Halil Yınanc,İ.A., “Akkoyunlular” maddəsi; W.Hinz, İrans Aufsting zum Nationalstaat im fünfzehnten jahrhundert, Berlin-Leipzig, 1936, s.35-49, 73-74;Adnan Sadık Erzi, “Akkoyunku ve Karakoyunlu tarihi hakında araştırmalar”, Bülleten, XVIII, Ankara, 1954, s.187-192).
1 Bəzi ölkələrdə şahzadədən sonra gələn ən yüksək titul – tərtibçi
2 V.Minorsky, La perse XV eme siecle entre La Turquie et Venise,8; K.Kekelidze, “Repercussion provoques en Georgie par la chute de Constantinople”, Bedi Kartlisa, XV-XVI, Paris, 1963, s.72-77
3 İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Anadolu Beylikleri (Türk Dil Kurumu, VIII,2), Ankara, 1937; V.Minorsky La perse XV eme siecle entre La Turquie et Venise,22; eyni yazar, “Uzun Hasan”, E.İ.
1 V.Minorsky, “A civil and military review in Fars in 881/1476”, BSOS,X, 1939, s.168-169; eyni yazar, La perse XV eme siecle entre La Turquie et Venise; eyni yazar, “Uzun Hasan”, W.Hinz, a.g.ə., 137-139”; M.H.Yınanç, “Akkoyunlular”(İ.A.)
2 İ.Melikoff, Abu Muslim, le “Porte-Hache” du Khorassan, dans la tradition epique turco-iranienne, Paris, 1962, s.41
1 Ettore Rossi, II “Kitab-i Dede Qorqut”, Vatican 1952 (Bibl. Apost Vatican, Studi e Testi, no.159); Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Ankara 1958 (Türk Dil Kurumu, no:169); “Kniqa moeqo Deda Korkuta”, V.M.Jirmunskiy ve A.N.Kononov redaktəsində, Moskva-Leninqrad 1962 (İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR)
2 Mahmud al-Kaşğari, Divanü Lüğat-it-türk, Besim Atalay çevirisi, Ankara 1939-1943, I, 5-59
3 Mətndə belə verilsə də, yəqin ki Göy xan nəzərdə tutulmuşdur – tərtibçi
4 V.Minorsky, “A ‘Soyurghal’ of Qasim b. Jahangir Aq Qoyunlu (903/1498)” BSOS, IX, 1937-1939, s.942-943
2 “Məlik Danişmənd” mənkibəsində ermənilər düşmən olaraq, ya da uzlaşılmış olaraq hey görünür. İ.Melikoff, La Geste Melik Danişmend, Paris 1960 (Bibl. Archeol. Et Hist, De İ’lıst. Fr. D’İstanbul, X-XI
3 “Aznavur – soylu, doğuşdan ayrıcalıqlı” anlamına gələn gürcücə söz; Allen, History the Georgien People, 225-226
4 Pasin, ya da Basiani Şərqi Anadoluda, Arazın yuxarı sahillərində, Həsənqala və Ərzurum arasında vadinin darlaşdığı əski Phasiana: E,Rossi, a.g.ə., s.38-39
1 Avnik, eyni bölgədə, Ərzuruma 8 km qalmış uzaqlıqda bir təpə üzərinə qurulmuş olmaqdadır, E.Rossi, a.g.ə., eyni yer
2 “Məgər Başı açıq Dadyandan Ağ sakadan kafirün casusu gəldi”; Başı açıq – Gürcüstan kralının, özəlliklə İmeretiya kralının xatırlanmasıdır, daha sonra yayılaraq İmeretiya və Kutaisi bölgəsi gürcülərinin şöhrəti oldu. Adlandırma ölkədə yerli xalqların başlıq geymə məcburiyyətindən irəli gəlmiş olacaqdır. Dadyan Minqreliyalı şahzadə ailəsinin adı, daha sonra genişlənərək Minqreliyaya da verilən ad. Ak Saka (Axıska) Tiflis Ərzurum yolu üzərində Samtzkhe bölgəsində olan və yəqin ki, türkmənlər və gürcülər arasında bir cəbhə vəzifəsini görən Akhal Tzikhe. E.Rossi, a.g.ə., 37-38; Kniqa moeqo Deda Korkuta, 270
3 Təkfur – ermənicə “takavor”dan (Orta dönəm farscada “takabara”) kral, ərəb tarixçilərinin işlətməsindən sonra Kiçik Ermənistan prinsləri, daha sonra, Konstantiniyyə və Trabzon imperatorları. Türk vaqiənəvislərində bir qala hökmdarından Bizans imperatorlarınadək, hər kafir hökmdar üçün işlədilən ad; R.Dozy, Supplement aux Dictionnaires Arabes, Paris, 1927, “Təkfur” maddəsi
1 Azərbaycandakı mənbələrdə bu İmran kimi verilmişdir – tərtibçi
2 “Tümən” monqolca bir söz. Bir bölgənin vergi həcminə görə müəyyən edilmiş yönətim hissələri
3 Tomanin, Tomanis, ya da Tumanian; bu günkü Ermənistanda Kür çayı ilə birləşən Xrami (Khrami) çayının qolu Debet çayı üzərində qurulmuş bir qala. E.Rossi, a.g.ə., 39; Kniqa moeqo Deda Korkuta, 278
4 Aya Sofya (Sainte Sophie), Tomanin (Tomanian) qalası yaxınlığında bir gürcü monastrı, Kniqa moeqo Deda Korkuta, 279
1 J.Ph.Fallmerayer, Geschichte des Keisertums von Trapezunt, Münih, 1827, sə 190, 313-316; Kniqa moeqo Deda Korkuta, 191-192
1 Savaşçı qadın (amazone) motivinin Anadolu türk dastanlarının çoxunda və özəllikə qadın qəhrəmanı Efromiya, rum əsilli bir (amazon) olan “Məlik Danişmənd” mənkibəsində mühüm bir yer tutduğu görünür İ.Melikoff, La Geste Melik Danişmend, I, 129, 164-165)
1 Məslək loncaları –əqidə dərnəkləri mənasında işlədilir – tərtibçi.
2 Terre Celeste et Corps de resurection: de L’İran Mazdeen a L’İran , s. 249. Hi’ite Paris, 1960
3 Bu təriqət dərəcələri üçün bax:: Luis Mossignon, Essai sur les originesdu lexique technique de la mystique musulmane, Paris, 1922, s.112
1 (Bu mənzumənin mətni Sadəddin Nizhət tərəfindən yayımlandı. “Bektaşi-Qızılbaş, Ələvi şairləri və nəfəsləri (III:19-cu əsrdən bəri)”, 2. baskı, İstanbul, 1956, s.180)
2 Aləmi ervahda bəzmi-Ələstdə,
Məhəmməd Əlinin nurudur vallah.
Zühur edib küffar akərin qılan,
Əlində Zülfüqar Əlidir billah.
Üçlər dü aləmdə birliyə yetdi,
Beşlər də onların damənin dutdu.
Birlik loxmasını yeddilər yutdu,
Daməni pak olan pirlərdir onlar.
On dörd məsum pakü On iki İmam,
On yeddi kəmərbəst cümləsi tamam.
Anların vəchinə çalındı qələm,
Xətti istivada Qırxlardır onlar.
...
Anların bəndəsi İlhami Abdal,
Pirim Hacı Bektaş hünkardır, billah.
3 “70-72 chez les Turcs”, Melanges Louis massingnon, I, Şam, 1956,s.395-416
4 La Geste Melik danişmend, Bibliotheque archeologique e historique de l’İnstitu français d’İstanbul, X-XI, Paris, 1960
1 La Geste Melik danişmend, I, s.69-70
2 Fəth, igidlik
3 yenə orada, s.50
4 Bax: Akten des Vieundzigsten İnternazionalen Orientalisten Kongresses, Munih, 1959, s.419-421’də “Abu Muslim patron des Ahi” başlıqlı yazımız və özəlliklə mövzu üzərində çalışmamız: Abu Muslim, le “Porte-hache” du Khorassan dans la tradition epique turco-iranienne, Paris, 1962
1 Louis Massigno “La Futuwwa’ou ‘pacte d’honneur artısanal’ entre le travaılleurs musulmans au Moyen Age”: La Nouvelle Clio: Bruxelles 1952: s. 197
2 La Gests Melik Danişmend, I, s.43, 50-51
1 Bax: Ən son çalışmalardan biri olaraq, E.I, yeni basım, I, s.1137-də “Al-Battal (Seyid Battal Gazi)” başlıqlı məqaləmiz.
2 Bu, çox keçmədən yanlışlığını görəcəyim bir ilk izləmə idi. Həqiqətdə, 51 sayı, 17×3 –ü göstərməkdə və Əli soyundan gələn imamların sayı olan 51 ilə birlikdə, İsmaililərdə Əlinin hər gün qıldığı namaz sayını göstərməkdədir və s. Paul Kraus, Jabir ibn Hayyan: contribution a l’histoire des ldees scientifiques dans l’İslam, II, Kahire, 1943, s.221-223
1 Paul Kraus, a.g.e., s.263-264
2 17 sayı ilə bağlı düşüncələrin pifaqorçu köklərinə əsaslanan nəticəsinə baxıldığında, bu üç rəqəmin (8,5,4) qədim yunanların üç ahəng (simfoniya) konsonantını, – oktav, kente və kuarte –uyğun gəldiyi görünəcəkdir. Paul Kraus, a.g.ə.,s.207-209
3 Bəktaşi və ələvilərin düşüncələrini göstərmək üçün yazılmış şeir
4 Bu mənzumənin mətnini Sadəddin Nizhət Ergün yayımladı. “Bəktaşi-Qızılbaş-Ələvi şairləri və nəfəsləri”, III, s.44-45; aşağıdakı not
Hacı Bektaş Vəli haqdır.
On yeddi möhkəm ayəti öyrən,
Ayətləri oxuyanlardan öyrən:
Haq Məhəmməd-Əli, haqdır.
Hacı Bektaş Vəli haqdır.
(İkrarım Ənəl-haqdır,
Bu ikrarım bəlli haqdır.
Cəmali nur, celi haqdır,
Haqq Məhəmməd, Əli haqdır.
Hacı Bektaş Vəli haqdır.
Bil on yeddi muhkemati,
Oxuyanlardan ayatı,
Ol ayatın Ümməhatı
Haqq Məhəmməd, Əli haqdır.
Hacı Bektaş Vəli haqdır.
1 Himayə edən – tərtibçi
2 Louis Mossignon, Selman Pak et le premices spirituelles de l’İslam İranien, Soc. Et. İran, no.7, Paris, 1934, s. 33-36
1 Claude Caren, “Seljukis de Rum, Byzantins et Francs d’arpes le Seljunameh anonyme”, Melanges henri Gregoire, III (“Annauaire de Philologue et d’Histoire orientales et slaves”, XI), Bruxelles, 1951, s.105
2 a.g.ə.,s.99
3 70-72 chez les turcs, s.409-414
4 Journal Asiatique, 1960, s.478
5 Həmzənin sirləri
1 Paul Kraus, a.g.ə., s.222, 263
2 Burada, araşdırmalarım hələ başlanğıcda ikən mənə, Paul Krausun (onsuz 17 sayı ilə bağlı problemin çözümsüz qalacağı) əsərini işarət edən Jean Lecerfə minnətdarlığımı söyləməklə kifayətlənəcəyəm.
3 Paul Kraus, a.g.ə., XXVI, XL, XLVIII).
4 qayda
5 a.g.ə., s. 199-200,207,227-239
6 Pifaqorçulara
7 a.g.ə., s.207-220,270, 230
1 Sonor səslər – tərtibçi
2 Daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi, 17 və 72 saylarının biri, 9 və 8-in cəmi, o biri də hasilidir. Ayrıca, bu iki sayı yaradan rəqəmlər toplandığında 8 (17 üçün) və 9 (72 üçün) sayları əldə edilir. 9;8 bağlantısı əski yunan say elmi qaydalarında, qrammatika, (9;8 bağlantısının lirada orta tellərlə əldə edildiyi) musiqi, ölçü, göybilimi (astronomiya) sahələrində də tez-tez görünür; bu bağlantı Cabirdə yer alır.(Paul Kraus, a.g.ə., s.207-220).
3 Jean Deny, 70-72 chez les Turcs, s.396
1 Müəllif səhv olaraq “Koroğlu”nun başqa yerdə təşəkkül tapdığını söyləyir – tərtibçi
2 Kəndin adı Qarasuçudur və hazırda Goranboy rayonu ərazisinə daxildir – tərtibçi
3 Əslində Bayan, Çardaxlı ermənilərin sıx yaşadığı Azərbaycan kəndləridir – tərtibçi
1 Örnək göstərilən parça Aşıq Ələsgərin “Əsərləri”ndə (Bakı, Şərq-Qərb, 2004, s. 343-348) verilən mətndən fərqlidir – tərtibçi.
2 Xotkar – tərtibçi
3 Zərgər
1 patron
2 “Hekayə”deyərkən müəllif nağılları, dastanları nəzərdə tutur – tərtibçi
1Pertev Naili. “Köroğlu destanı”, İstanbul, 1931
2Azərbaycanda nəşr edilən “Koroğlu” (Paris nüsxəsi) dastanında bu misra belə verilir: “Könül qulluq etdi kamil ustada” (“Koroğlu” (Paris nüsxəsi), Bakı, Ozan, 1997, s.198), – tərtibçi
3 Azərbaycanda nəşr edilən “Koroğlu” (Paris nüsxəsi) dastanında bu misra belə verilir:”Nuh ömür eylədi min doqquz yüz il” (“Koroğlu” (Paris nüsxəsi), Bakı, Ozan, 1997, s.198), – tərtibçi
1 Azərbaycanda nəşr edilən “Koroğlu” (Paris nüsxəsi) dastanında bu bənd belə verilir:
Nigarıstanlı Sadıx ay nəsib elə,
Şəcərdən boy çəkmiş ay nəsibelə,
İsgəndər yeridi aynası belə,
Nə Cəmşidə qaldı, nə də cam qaldı (“Koroğlu” (Paris nüsxəsi), Bakı, Ozan, 1997, s.198), – tərtibçi
2 Səlim Rəfiq əlyazmadakı bir neçə sözün türk dilində şərhini çıxarışda vermişdir – tərtibçi
3 “Halk bilgisi” macmuası, cilt 1, s.115, Ankara, 1928
1 Gerilla – ispan sözüdür, nizamsız müqavimət mənasındadır – tərtibçi
2 Dondukov-Korsakov Aleksandr Mixayloviç (1820-1893) – knyaz, general. 1882 -1890-cı illərdə Qafqaz hərbi dairəsinin komandiri olmuşdur – tərtibçi
3 Söhbət, yəqin ki, Qaçaq Kərəmdən(1860-1910) gedir. Kərəm on beş il qaçaqlıq etmiş, bütün Qafqazda, İranda, Türkiyədə tanınmışdır – tərtibçi.
1 “Azərbaycan tarixi”, cild 2, s.109, Bakı, 1964. Sredstva dlya borbı s razboyem na Kavkaze, Kasimov
1“Varta” sözü təhlükəli vəziyyəti ifadə etmək məqamında işlədilir. Dastanın Azərbaycanda nəşr olunan variantlarında bu sözün əvəzinə “davadan” işlənmişdir – tərtibçi
1 Azərbaycan tarixi, cild 2,s. 206-207; Qasımov, Sredstva dlya borbi s razboyem na Kavkaze, s.18; Azeri edebiyatında istiklal mücadelesi, Pr. Ahmet Caferoğlu, 1932, İstanbul, s. 19-33
2 Qasımov, s.16-17.
1 Əslində kəndin adı Qarasuçudur və hazırda Göranboy rayonu ərazisinə daxildir – tərtibçi.
1 S.Rəfiqin “Azəri xalq ədəbiyyatında “Dəli Alı” dastanı” məqaləsindən təsirlənərək yazıldığına görə, eyni məqamda yanlışlığa yol verilmişdir. Əslində Bayan və Çardaxlı Azərbaycan kəndləridir. Müəllif Azərbaycan ərazisində ermənilərin daha sıx yaşadığı yeri bildirmək üçün bu ifadəni işlətmişdir – tərtibçi
2 Azerbaycan yurt bilgisi, 1933, sayı 23,İstanbul; Azərbaycan dərgisi, 1961, sayı 7,8,9
1 Qarabağda yaşayan əhali nəzərdə tutulur – tərtibçi.
1 Şelli bir kəndin adıdır.
2 Telli qaçaqların sığındığı qayalıq mağaralı, meşəlik bir mövqedir.
3 Damojna – gömrük
4 Müəllif rus əsgərini həmin dildə olduğu kimi verir – tərtibçi.
1 Qaçaq Nəbi 1896-cl ildə Larni kəndi yaxınlığında öldürülmüşdür – tərtibçi.
1 S.Sənan bu sözü “aşiq olsun” şəklində izah etmişdir – tərtibçi.
1 Bu parça “Qurbani” dastanında Qurbaninin dilindən verilmişdir, yalnız son misrası: “Dilin kəlmə gətirməsin”, – şəklindədir (“Azərbaycan dastanları”,Ic, Bakı, 1965, s.60) – tərtibçi
2 Mehmet Şakir əslində mühacir deyildir, lakin bu məqalə Məmməd Sadıq Sənanın “Azərbaycan saz şairləri” adlı tədqiqatına cavab kimi yazıldığı üçün kitaba salınmışdır – tərtibçi
1 Sinop folkloru və kültürü – tərtibçi
2 Məqalədə misra yarımçıq verilmişdir – tərtibçi.
1. “Qurbani” dastanında həmin misra belə verilmişdir: “Bir siyğəl versənə könül pasına” (“Azərbaycan dastanları”, I c.,s.292) – tərtibçi
3 Müəllif bu kəlmənin əlyazmada anlaşılmadığını qeyd etmiş, birinci misrada oxuya bilmədiyi sözün yazı şəklini vermişdir – tərtibçi.
4 Müəllifin bu söz haqqında : “Əlyazmada olduğu kimi alınmışdır. Mənası anlaşılmır”, – qeydi verilmişdir – tərtibçi.
1 Müəllifin: “Anlaşılmadığından əlyazmada olduğu kimi alınmışdır”, – qeydi vardır. “Qurbani” dastanında həmin misralar belə verilir: “Qurbani der: bir namərdin yolunda, Heyif, cavan ömrüm bərbad eylədim!” (“Azərbaycan dastanları”, I c.,s.292) – tərtibçi
1 Seyid Mir Həmzə Nigari nəzərdə tutulmuşdur – tərtibçi.
1dini ayin
2 Edilən rəvayətə görə, aşığın cənazə namazı haqqındakı vəsiyyətindən Mir Ağa Balinin xəbəri yoxmuş. Şərəfli insan Hicaza gedərkən Aşığın kəndindən keçmiş, durmadan keçmək istəsə də, mindiyi qatır heç cür kənddən çıxmamış, heyvanın bu vəziyyətindən anlayaraq Aşığı sormuş. Ölüm döşəyində olduğu xəbər verilmiş. Səfəri təxirə salaraq Aşığın evinə getmiş, yastığı üzərində:
Ağa Bali gəldin Aşıq üstünə,
Durma, “Yasin, oxu turyan, –
şeirini görmüş və sureyi-Şərifəni oxumağa başlamış, bitirər-bitirməz Aşıq vəfat etmiş və namazını qıldırdıqdan sonra yoluna davam etmişdir.
1 Bu bayatının son iki misrasının Qarabağ xanı İbrahim xanın qızı, İran hökmdarı Fətəli şahın xanımı Ağabəyim Ağa (Ağabacı) tərəfindən söylənməsi ilə bağlı mülahizələr də mövcuddur – tərtibçi.
1 Aşıq Ələsgər Göyçə mahalından idi – tərtibçi.
1 Əslində Oğuz xanın övladları Gün xan, Ay xan, Ulduz xan, Göy xan, Dağ xan, Dəniz xan kimi tanınır – tərtibçi
1 Dağın döşü – tərtibçi
2 Yer – tərtibçi
1 Nəşr xətasıdır, əslində 28 may olmalıdır – tərtibçi
1 M.H.Təhmasib. Orta əsrlər Azərbaydan xalq dastanları, “Elm” nəşriyyatı, Bakı, 1972, s.55
2 F.Qasımzadə. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 1974, s. 384
1 Ustad aşıqlar. Xəstə Qasım, Bakı, 1975, s.43
2 Yenə orada, s.23
1 Xəstə Qasım, s.32
2 Xəstə Qasım, s.37
1Xəstə Qasım, s.41
2 Müəllif, yəqin ki, “Heca vəzninin oynaq ölçülərini” demək istəmişdir – tərtibçi.
1 “Aşıq Ələsgər”, toplayanı və tərtib edəni İslam Ələsgərov, Bakı, 1956, s. 100
2 Yenə orada, s.93,99
1 Müəllif səhvə yol verir, “yara” ikinci misrada “yarmaq” mənasındadır, üçüncü misrada isə bu söz isim kimi işlənib, yəni “yara” öz həqiqi mənasındadır – tərtibçi.
1 Əslində bu gəraylı Aşıq Alıya aiddir – tərtibçi.
1 Məqalədə “həcv” sözü satira mənasında işlədilmişdir – tərtibçi