Mühazirə Ali məktəb pedaqogikasının predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları

metodları nəzəri biliyin – anlayış və qanunların dərk edilməsi, ümumiləşdirmə 
aparılması məqsədi güdən təfəkkür metodlarıdır. Bu metodlara analitik-sintetik və 
induktiv-deduktiv metodlar daxildir. Analitik metodlar müəyyən obyekti fikrən tərkib 
hissələrinə və ya əlamətlərinə ayırmaq məqsədi güdür. Bu metodlara müqayisə (oxşarlıq 

---

və fərqi müəyyənləşdirmək), təsnifetmə (əşya və faktları əsas əlamətlərinə görə 
ayırmaq), analogiya (bir obyektlə bağlı biliyi digər obyektə keçirmək) və b. daxildir. 
Sintetik metodlar obyektin ayrı-ayrı hissə və əlamətlərini fikrən bir tam halında 
birləşdirmək məqsədi güdür. Bu yolla öyrənilən obyekt (cisim və hadisə) haqqında tam 
təsəvvür yaranır. Sintetik metodlara sistemləşdirmə (obyektlərin müəyyən prinsip 
(əlamət) əsasında sistemə salınması), ümumiləşdirmə (ümumi xassəyə malik olan cisim 
və hadisələrin fikrən birləşdirilməsi), konkretləşdirmə (ümumi müddəanın xüsusi 
hallara tətbiq edilməsi), sübutetmə (fikirlərin əsaslandırılması) və b. metodlar daxildir. 
İnduktiv metod xüsusidən ümumiyə, deduktiv metod isə ümumidən xüsusiyə keçməklə 
əqli nəticə çıxarmaq metodudur. Məntiqi metodlar digər təlim metodları ilə, xüsusən 
kitab üzərində iş metodları ilə sıx bağlıdır. Kitab üzərində iş metodları bilik mənbəyi 
kimi kitabdan müxtəlif məqsədlərlə istifadə etməyi nəzərdə tutur. Kitab üzərində iş 
metodları və tərzləri çoxdur: əsas fikrin tapılması, plan, tezis və konspekt tərtibi, 
oxunanları fikirdə nəzərdən keçirmək, oxu metodları (tam və hissələrlə oxumaq) və s. 
Təlimdə, bütün fənlərdə tələbələri kitab üzərində işə geniş cəlb etmək, təkcə dərslik və 
dərs vəsaitlərinə yox, eyni zamanda ilk mənbələrə, lüğət və məlumat ədəbiyyatına, bədii 
ədəbiyyata istinad etmək vacibdir.
Problem-axtarış metodları təlimdə tələbələrin zehni fəallığını, müstəqilliyini təmin 
edən metodlardır. Bu halda tələbələr qarşısında müəyyən problemlər qoyulur və onlar 
bu problemlərin həllinə cəlb edilir. Tələbələrin zehni fəallığının səviyyəsindən asılı 
olaraq problem-axtarış metodları müxtəlif növlərdə olur: problemli şərh (müəllim 
problemi özü həll edir), qismən axtarış (problem qismən tələbələrin iştirakı ilə həll 
olunur), tədqiqatçılıq (problem tələbələr tərəfindən müstəqil həll olunur) metodları. 
Problemli təlimin pillələrinə aşağıdakılar daxildir:
1) fakt və hadisələrin müşahidəsi və təhlili;
2) problemin (həlli tələb olunan məsələnin) qoyuluşu;

---

3) problemin həlli yollarının axtarışı (kollektiv müzakirəsi): fərziyyələrin irəli 
sürülməsi və yoxlanması;
4) problemin həllinə dair nəticə çıxarılması. Müəllim tələbələri problemli təlimin 
bütün mərhələlərinə cəlb etməli, elmi idrak metodları ilə onları tanış etməli, tədricən 
problemin müstəqil həlli üçün tədqiqatçılığa alışdırmalıdır.