Mühazirə Ali məktəb pedaqogikasının predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları

3. Tələbələrin estetik, fiziki, ekoloji, hüquq və iqtisadi tərbiyəsi
Tələbələrin şəxsiyyət – Vətəndaş kimi formalaşmasında elmi dünyagörüşü, ideya-
mənəvi və əmək tərbiyəsi ilə yanaşı tərbiyənin digər sahələrinin də böyük rolu vardır. 
Yüksək hazırlıqlı mütəxəssisi, dolğun şəxsiyyəti estetik, fiziki, ekoloji, hüquq və 
iqtisadi tərbiyə olmadan formalaşdırmaq çətindir. Buna görə də ali təhsil 
müəssisələrində bu sahələr də diqqət mərkəzində durmalıdır.
Estetik tərbiyə. Estetik tərbiyə ahəngdar inkişaf etmiş şəxsiyyət tərbiyəsinin tərkib 
hissələrindən biridir. “Estetika” yunanca hiss etmək, qavramaq deməkdir. Estetik 
tərbiyə dedikdə, incəsənət və həyatdakı gözəlliklərin qavranmasına, estetik zövq və 
qabiliyyətlərin inkişafına yönələn təsirlərin məcmusu nəzərdə tutulur. Estetik tərbiyə 
şəxsiyyət tərbiyəsində böyük rol oynayır. O, insan əxlaqına güclü təsir göstərir: 
gözəllik hissi insan qəlbini təmizləyir, saflaşdırır, onu yaxşı əməllərə yönəldir. Gözəl 

---

qəlbə malik insan pisliyə, bədxahlığa, qəddarlığa yol verməz. Bu mənada “Dünyanı 
gözəllik xilas edəcək” fikrinə haqq qazandırmaq olar. Estetik tərbiyə nəzəri-
metodoloji əsas kimi estetika elminə istinad edir. Estetika gözəllik haqqında elmdir. 
Gözəllik mütənasiblik, forma və məzmun vəhdəti, ahəngdarlıqdır. İnsanın gözəlliyi 
daxili və zahiri gözəlliyin vəhdətindədir. Estetik tərbiyə bir neçə vəzifəni həyata 
keçirir:
1. Gənc nəsildə estetik baxış və təsəvvürlər, estetik şüur aşılamaq;
2. Estetik hisslər və bu əsasda varlığa və incəsənətə estetik tələbat formalaşdırmaq;
3. Estetik zövq və mühakimə bacarığı formalaşdırmaq;
4. Bədii yaradıcılıq bacarıq və vərdişləri, bədii-estetik qabiliyyətləri inkişaf etdirmək.
Ali məktəbdə estetik tərbiyə müəyyən sistemdə aparılır: tədris prosesində, 
auditoriyadankənar tədbirlərdə, elmi-tədqiqat fəaliyyətində, insan münasibətlərində, 
əməkdə, gəncləri əhatə edən mühitdə, təbiətə münasibətdə, ədəbiyyat və incəsənətdə, 
geyim və davranışda estetik tərbiyə işləri bu sistemə daxildir. Tədris prosesi estetik 
tərbiyənin çox mühüm vasitəsi olub gənclərin estetik şüurunun inkişafında böyük rol 
oynayır. Tədris etdiyi fəndən asılı olmayaraq müəllim öz gözəl nitqi, davranışı, 
münasibəti, geyimi ilə tələbələrin zövqünü tərbiyə edir: “Hər bir fənn müəllimi estetik 
tərbiyə 
müəllimi 
olmalıdır” (M.Cəfər). Təlimdə aparılan estetik tərbiyə 
auditoriyadankənar işlərdə daha da dərinləşdirilir və genişləndirilir. Bədii yaradıcılıq 
və incəsənət dərnəkləri estetik tərbiyə üzrə auditoriyadankənar işlərin geniş yayılmış 
formalarındandır. Belə dərnəklərə musiqi, xor, rəqs, ədəbiyyat, dram və b. dərnəklər 
daxildir. Gənclərin estetik tərbiyəsində kütləvi işlərin – teatr və konsertlərə, sərgi və 
muzeylərə gedişləri, bədii-estetik mövzularda disput və konfransların, bədii əsərlərin 
müzakirəsinin, ədəbiyyat və incəsənət xadimləri ilə görüşlərin, ədəbi-bədii gecələrin, 
bayram və tarixi günlərin keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tələbələrin estetik 
tərbiyəsi sistemində təbiət gözəllikləri əvəzsiz rol oynayır. Təbiət gözəlliklər mənbəyi, 
həm də ən yaxşı tərbiyəçidir: o, insanın zövqünü, əxlaqını, ağlını, qəlbini 

---

zənginləşdirir, nəcib hisslər və keyfiyyətlər aşılayır. Estetik tərbiyənin mühüm bir 
vasitəsi insan gözəlliyi, insani münasibətlərdə gözəllikdir. Xeyirxahlıq, humanizm, 
mədənilik, sadəlik və təvazökarlıq, həssaslıq, başqalarının sevincinə və kədərinə şərik 
olmaq – insanın estetik mədəniyyətinin, daxili gözəlliyinin mühüm göstəriciləridir. 
Əksinə, kobudluq, ədalətsizlik gənclərdə emosional və estetik "gönüqalınlıq" 
(V.A.Suxomlinski) doğurur. Onların qəlbində xeyirxahlıq və insan ləyaqəti hisslərinin 
kütləşməsinə gətirib çıxarır. Gəzəlliyi görmək üçün insan gözəl qəlbə malik olmalıdır. 
Estetik tərbiyədə estetik mühitin, gözəllik mühitinin yaradılması böyük əhəmiyyətə 
malikdir. Təhsil müəssisəsinin təmiz, səliqəli, gözoxşayan həyəti, tədris binasının, 
otaqların təmizliyi, bədii tərtibi, müəllimlərin geyimi, danışığı, davranışı, müəllim-
tələbə münasibətlərinin və ali məktəb həyatının estetik-mənəvi tələblər əsasında 
qurulması gənclərin estetik zövqünün formalaşmasında mühüm rol oynayır. Ali 
məktəbdə hər şey, ilk növbədə, insanların qarşılıqlı münasibətlərinin gözəlliyi, insana 
ən qiymətli sərvət kimi yanaşılması, tələbəyə yüksək qayğı və diqqət göstərilməsi 
estetik mühitin yaranmasının vacib şərtini təşkil edir. Tələbələrin məişət, geyim, 
davranış mədəniyyəti də bu sahədə az rol oynamır. Tələbə gənclərin estetik 
inkişafında ədəbiyyat və incəsənət aparıcı yer tutur. Bədii ədəbiyyat ideya-mənəvi və 
estetik tərbiyənin qüdrətli vasitəsidir. O, həyatı, insan münasibətlərini, insan 
gözəlliyini və əzəmətini dərk etməyə kömək göstərir. V.A.Suxomlinskinin sözləri ilə 
desək, ağıllı kitabla, musiqi və təsviri sənətlə – bu incə vasitələrlə idrakın və 
emosiyaların bütün həyat boyu tərbiyəsi davam etməsə, neqativ hallara qarşı heç bir 
mübarizə vasitəsi kömək etməz. Estetik tərbiyə vasitələrinin sistemli və kompleks 
tətbiqi şəxsiyyətin emosionalestetik və mənəvi inkişafına, həyata və insanlara estetik 
münasibətin formalaşmasına kömək göstərir.