1
Ə S.Bavramov, Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiya. Ali məktəblər üçiin
dərslik. Bukı. "Maarif', 1989. 294.
68
downloaded from KitabYurdu.org
pılır. Bir ölkəni başqa bir ölkə ilə, bir şagirdi başqa bir şagirdlə,
bir çayı başqa bir çay ilə müqayisə etmək olar.
Müqayisə edilən cisim və hadisələr bir-biri ilə sıx surətdə
bağlı olmalıdır. Belə olmasa müqayisə düzgün nəticə verməz.
İkinci, hərəki cisimdə müqayisə üçün götürülən əlamətlər
eyni olmalıdır.
Üçüncü, müqayisə üçün cisim və hadisənin mühüm əla-
mətləri götürülməlidir. İkinci dərəcəli əlamətlərə görə cisimləri
müqayisə etmək olmaz.
Təlim prosesində müqayisə böyük əhəmiyyət kəsb edir.
idrakın dərinliyinə kömək göstərməklə yanaşı, öyrənilən mate-
rialın möhkəm yadda qalmasını da təmin edir.
Ümumiləşdirmə-cismin və hadisələrin mühüm əlamət və
xassələrinə görə birləşdirməkdən ibarət olan fikri əməliyyatdır.
Bu proses üç istiqamətdə gedir. Birinci, cisimlərin ümumi və
mühüm əlamətləri ümumiləşdirilir, əşya məfhumları alınır.
Məsələn, meşə, meyvə, metal və s. ikinci ayrı-ayrı cisim və
fıadisələr arasındakı mühüm münasibətlər ümumiləşdirilir,
münasibət məfhumları alınır. Məsələn, sağ, sol, hündür, alçaq və
s. üçüncüsü təlim ümumiləşdirilməlidir. Məsələn, plan tutmaq,
tezis yazmaq, nəticə və başlıqlar müəyyənləşdirmək və s.
Ümumiləşdirmə - müəyyən ümumi müddəaya əsasən xüsusi
halları fikrən müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Məsələn, şagird
riyaziyyata aid qanunlan, qaydaları mənimsəmək nəticəsində,
həmin qaydaları konkret məsələnin həllinə tətbiq edir.
Cisim və hadisələrin ümumi və oxşar cəhətləri müəyyən
edilərkən, hər hansı əlamətə görə, onları qruplara, dəstələrə,
növlərə ayırırlar. Belə fikri əməliyyat sistemləşdirmə və ya
təsnifat adlanır. Məsələn, iynəyarpaqlı, enliyarpaqlı, məməlilər,
quşlar, sürünənlər və s. Təsnifat təbiətşünaslıqda geniş
yayılmışdır. Həmin fikri əməliyyat insanların idrak imkanlarını
genişləndirir, rəngarəng, çoxcəhətli , müxtəlif əlamətli cisim və
hadisələri ümumiləşmiş halda dərk etməni nisbətən asanlaşdırır.
69
downloaded from KitabYurdu.org
Psixologiyada elmi, təfəkkürü bir idrak prosesi kimi öyrə-
nərkən onu növlərə ayırır. Onlarla ayrı-ayrılıqda tanış olaq.
Dostları ilə paylaş: |
