Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Şeyx Fəxrəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Yunis ibn Mahmud Əhəri
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx İmadəddin Əbü’l-Fəzl Fəzlullah ibn Hüseyn ibn Əbdüləziz Əhəri
- Şeyx Şihabəddin Mahmud ibn Əhməd Əhəri
- Şeyx Müinəddin Əbu Cə’fər Ömər ibn Muhəmməd ibn Xıdır Ərdəbili
- Qazi İmadəddin Əhməd ibn İsmayıl Ərdəbili
- Şeyx Cəmaləddin Abdullah Ərdəbili
- Cəmaləddin Muhəmməd ibn Əbdülqəni Ərdəbili
- Əbü’l-Qasım Hibətullah ibn Abdullah ibn Əhməd ibn Cə’fər əl-Kəmmuni Ərdəbili
- İshaq ibn Əhməd Ərdəbili
- Cəmaləddin Abdullah ibn Muhəmməd Həsən ibn Xıdır əl-Gürani Ərdəbili
- Əllamə Tacəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Abdullah ibn Əbu Bəkr Ərdəbili
- Əbü’l-Fəzl Mahmud ibn Əhməd ibn Muhəmməd Ərdəbili
- İbrahim ibn Cəbrayıl Ərdəbili
- Vəfa ibn İbrahim Ərdəbili
- İsmayıl ibn Əhməd ibn Muhəmməd əl-Bədri Ərdəbili
- Tacü’s-Səidi Mir Əbü’l-Fəth Muhəmməd ibn Əmin əs-Səidi Ərdəbili
|
Şeyx Fəxrəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Yunis ibn Mahmud Əhəri Təsəvvüf əhlinə mənsub mühəddis idi. İbnü’l-Fuvati onun yaşadığı dövrün böyük təsəvvüf alimlərindən biri olduğu qeyd etmişdir. Alim h. 664-cü ildə (1266) Marağaya gəlmiş və bu şəhərdə yaşamışdır. O, daim sükut edir 587 , sadəcə ondan nəsə soruşulanda cavab verirdi 588
. Ölüm tarixi qeyd olunmamışdır.
Mühəddis və təsəvvüf əhlinə mənsub şeyx idi. Şeyx İmadəddin Fəzlullah alim, zahid və saleh insan idi. O, Əhərdəki məşhur təsəvvüfçü şeyxlərin nəslindən idi. Ömər ibn Əbü’l-Hüseyn əl-Əştəridən hədis dərsləri almışdı. Onun Əhərin Babi-Kaşan səmtində möhkəm divarlarla əhatə olunmuş zaviyəsi var idi. İbnü’l-Fuvati h. 659-cu ildə (1261) bu zaviyəni gördüyünü qeyd etmişdir. Şeyx İmadəddin Fəzlullah Əhəri həcc üçün yola çıxmış, Bağdada, oradan da Məkkəyə getmişdir. Həcc ziyarətindən sonra bir müddət Məkkədə qalmış və hədis dərsləri vermişdi. Onun dərslərini dinləmiş tələbələr arasında mühəddis Rüknəddin Əbü’l-Qasım Əbdürrəhman əl-Məkki də olmuşdur 589 . Ölüm
tarixi qeyd olunmamışdır. XII-XIII əsrlərdə yaşamışdır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və fütüvvət şeyxi idi. h. 580-ci ilin şaban ayında (noyabr 1184) dünyaya gəlmişdi. Azərbaycan Atabəylərinin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın tanınmış alim, zahid və abidlərindən biri olan şeyx Şihabəddin Mahmud Azərbaycan mədrəsələrində təhsil alandan sonra təhsilini davam etdirmək üçün təqribən h. 606-cı ildə (1209) Bağdada getmişdi. Bağdadda azərbaycanlı şeyx
587 Bu bir növ susma orucu olmalıdır. Şeyx Fəxrəddin Əli Əhəri hədis alimi olduğu üçün dilin insanın başına bəla olan iki əsas bədən üzvündən biri olduğu haqqındakı çoxsayılı hədisləri sözsüz ki, yaxşı bilirdi. 588
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 263. 589
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 806-807. Rüknəddin Şücasi ilə tanış olub ona intisab etmiş, müridi olmuşdu. Şeyx Şihabəddin Mahmudun ‚Eşqnamə‛ adlı əsəri olduğu bilinir. Şeyx Şihabəddin Mahmud Əhəri h. 665-ci ildə (1267) vəfat etmiş və Əhərdəki öz xanəgahında dəfn edilmişdi. Bu gün qəbrinin mövcud olduğu məqbərə, məscid və xanəgah təqribən XIII əsrin axırlarında inşa edilmiş, sonrakı əsrlərdə bir neçə dəfə əsaslı təmir edilmişdi.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. İraqın tanınmış alimlərindən dərs almış, təhsilini başa vurandan sonra Qahirəyə getmişdi. əl-Əşrəf mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Həmçinin Misirdə qaziəsgər 590 idi. H. 807-ci ilin ramazan ayında (mart 1405) Qahirədə vəfat etmişdi 591
. Əbu Zur’ə Əbdülvəhhab ibn Muhəmməd ibn Əyyub Ərdəbili Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Çox ibadət edən, zahid bir şəxs idi. İranın Fars vilayətində h. 415-ci il rəcəb ayının 5-i (11 sentyabr 1024) vəfat etmişdi 592
.
Təsəvvüf şeyxi və tarixçi idi. Mosulda anadan olmuş və bu şəhərdə böyümşüdü. Daha sonra Suriyaya gedərək burada məskunlaşmış və h. 570-ci ildə (1175) Dəməşqdə vəfat etmişdi. Atabəy Nurəddin Mahmud Zəngi 593
(1146-1174) şeyx Müinəddin Ömər Ərdəbiliyə dərin hörmət və ehtiram bəsləyir, onu himayə edirdi. Müinəddin Ömər Ərdəbili Muhəmməd peyğəmbərin (م) dövündəki İslam tarixinə dair ‚Vəsilətü’l- Mütəəbbidin fi Sirəti Seyyidi’l-Mürsəlin‛ adlı əsərin müəllifi idi 594 .
Qazi İmadəddin Əhməd ibn İsmayıl Ərdəbili
590 Qaziəsgər və ya qaziüləsgər-hərbi işlər üzrə hakim. 591 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VII, s. 736-737. 592 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 68. 593 İmadəddin Zənginin Mosulda qurduğu Zəngilər dövləti (1127-1234) onun ölümünən (1146) sonra oğulları arasında bölüştürülmüşdü. I Seyfəddin Ğazi və Qütbədin Məvdud Mosul atabəyi, Nurəddin Mahmud isə Hələb atabəyi olmuşdu. 594 BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. II, s. 454; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 573. Qazi İmadəddin Əhməd Ərdəbil şəhərinin qazilərinin nəslindən idi. Onun mənsub olduğu ailə raşid xəlifələrdən Ömər ibn Xəttab (ا) və Əli ibn Əbu Talibin (ا) öz dəsti- xəttləri ilə yazdıqları məktublara sahib idi və nəsildən nəslə ötürərək bu məktubları mühafizə edirdilər. Qazi İmadəddin Əhməd, Şihabəddin Sührəvərdi 595 və mühəddis Əbü’l-Xeyr Qəzvininin (1118-1194) tələbəsi olmuşdu. O, Əbü’l-Xeyr Qəzvinidən Muhyəddin Hüseyn Bəğəvinin (öl. 1122) ‚Şərhü’s-Sünnə‛ adlı çoxcildli hədis külliyatını dinləmişdi 596
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Elmi ilə yanaşı fəziləti və salehliyi ilə də məşhur olmuşdu. Misirdə Sürqatmışiyyə mədrəsəsində müəllim işləmiş, daha sonra Canıbəkiyyə mədrəsəsinə müdərris təyin olunmuşdu. Cəmaləddin Abdullah vəfatına qədər bu mədrəsədə dərs vermişdi. Alim h. 869-cu ilin şaban ayında (aprel 1465) vəfat etmişdi. Vəfatından sonra Canıbəkiyyə mədrəsəsi müdərrisliyinə onun yetişdirdiyi alimlərdən şeyx Xeyrəddin əl-Şunişi təyin olunmuşdu 597 .
Cəmaləddin Muhəmməd ibn Əbdülqəni Ərdəbili Öz dövrünün məşhur filoloq və ədəbiyyatşünaslarından biri idi. Qənizadə ər-Rumi adı ilə tanınan alim həmçinin hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və müfəssir idi. ‚ər-Rumi‛ nisbəsi ilə tanınması onun Anadoluda yaşadığı ehtimalını gücləndirir. Cəmaləddin Muhəmməd Ərdəbili h. 980-1036-cı (1572-1627) illərdə yaşamışdır. Alim ‚Haşiyə ələ Ənvari’t-Tənzil li’l-Bəyzavi‛, ‚Ənvar fi’l-Fiqhü’ş-Şafi’i‛, ‚Şərhü’l-Unmuzəc fi’n-Nəhv‛ adlı əsərlərin müəllifi idi. Bu sonuncu əsəri Əbu’l-Qasım Carullah Zəməxşərinin ərəb filologiyasına dair ‚Unmuzəc fi’n-Nəhv‛ əsərinə yazmış şərh idi 598 . Türkiyənin əlyazma 595
Buradakı şəxsin şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdi (öl. 1234) yoxsa ‚məqtul‛ ləqəbli filosof Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi (1155-1191) olduğunu dəqiqləşdirmək mümkün olmamışdır. Ehtimal ki, söhbət şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdidən gedir. 596
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 656-657. 597
Şəmsəddin Əbü’l-Xeyr Muhəmməd ibn Əbdürrəhman əs-SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’ fi Üləmai’l-Qərnü’t-Tasi’, C. II, s. 463, Əmman 1992. 598 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 417; ZİRİKLİ, Ə’lam, C. VI, s. 298; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 270. Katib Çələbi və ona istinadən Xeyrəddin Zirikli Cəmaləddin Ərdəbilinin h. 647-ci ildə (1249) vəfat etdiyini qeyd etmişdirlər. Fikrimizcə Katib Çələbi yanılmışdır, burada Ömər Rza Kəhhalənin verdiyi məlumat daha doğrudur. əsər kitabxanalarında Cəmaləddin Ərdəbilinin ‚Şərhu Unmuzəc fi’n-Nəhv‛inin yüzlərlə nüsxəsi mövcuddur. Paris milli kitabxanasında isə əsərin dörd nüsxəsi saxlanılır 599
. Bu da əsərin uzun müddət mədrəsələrdə dərslik kimi oxudulduğunu göstərir. Qazi Kəmaləddin Musa ibn Abdullah ibn Mahmud ibn İsmayıl Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. O, Mosulda seyyid Rüknəddinin tələbəsi olmuş, ondan fiqh elmini öyrənmişdi. İbnü’l-Fuvati onun h. 714-cü (1315) ildə Sultaniyyədəki əl-Qazaniyyə mədrəsəsinin müdərrisi olduğunu yazmışdır. Müəllif həmçinin qeyd edir ki, o, qazi Kəmaləddin Ərdəbilidə vəzir Rəşidəddin Qəzvininin ‚Cəmiü’t-Təvarix‛ adlı əsərini görmüş və bu əsərlə ilk dəfə belə tanış olmuşdu 600 . Qazi Kəmaləddin Ərdəbilinin ölüm tarixi məlum deyil. XIII-XIV əsrlərdə yaşamışdır. Şeyx Sənanəddin Ərdəbili Təsəvvüf əhlindən xəlvətiyyə təriqətinə mənsub şeyx idi. Təsəvvüf yoluna mürşidi şeyx Çələbi Xəlifə 601
vasitəsi ilə qədəm qoymuşdu. İstanbuldakı ilk xəlvətiyyə xanəgahı olan Qoca Mustafa paşa xanəgahında irşad, mənəvi tərbiyə və ibadətlə məşğul olmuşdu. Çələbi Xəlifə bu xanəgahın ilk şeyxi olmuşdur. Şeyx Sənanəddin Ərdəbili zahid və abid insan idi. H. 951-ci ildə (öl. 1554) qaldığı zaviyədə vəfat etmişdi 602 . O, sufilərin rəqs və səma mərasimlərinə dair ‚Risalə fi Dövranü’s-sufiyyə‛ adlı əsəri ərəb dilindən türkcəyə tərcümə etmişdir. Bu tərcümənin bir nüsxəsi Qahirədə, Misir milli kitabxanası türkcə əlyazmalar bölməsində saxlanılır.
Çünki onun təfsirinə şərh yazdığı qazi Nasirəddin Bəyzavi 1289-cu ildə vəfat etmişdi. 1249-cu ildə ölmüş bir şəxsin özündən 40 il sonra vəfat edəcək alimin əsərinə şərh yazması mümkün deyil. Bundan başqa, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Cəmaləddin Ərdəbili həmçinin ‚Qazizadə‛ soyadı ilə tanınmışdır. Bu cür soyadlarına daha çox Osmanlı imperatorluğundakı alim və bürokratlarda rast gəlinir. 599
Mac Guckin DE SLANE, Catalogue des Manuscrits Arabes, s. 650, 652, Paris 1883-1895. 600
BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 601
Çələbi Xəlifə və Camal əl-Xəlvəti kimi adlarla tanınmış şeyx Hamidəddin Muhəmməd Ağsarayi (öl. 1494) Xəlvətiyyə təriqətinin tanınmış şeyxlərindən idi. 602 TAŞKÖPRÜZADƏ, Şəqaiqü’n-Numaniyyə, s. 317. Yaşadığı dövrdə şafi’i məzhəbinin tanınmış fəqihlərindən biri idi. Qəzvin mədrəsələrində hədis və fiqh dərsləri almışdı. Qəzvində fəqih Əbu Zur’ə Abdullah ibn Hüseyn ibn Əhməd, qazi Əbdülcabbar ibn Əhməd 603
kimi alimlərdən dərs almışdı 604
. Əbü’l-Qasım Hibətullah Ərdəbilinin ölüm tarixi məlum deyil. X-XI əsrlərdə yaşamışdır.
Hənəfi məzhəbinə mənsub mütəkəllim idi. Sultan IV Muradın hakimiyyəti dövründə (1623-1640) Osmanlı imperatorluğunun tanınmış kəlam alimlərindən biri idi. O, İbn Nuceym kimi məşhur olmuş kəlam alimi Zeynəddin ibn İbrahim əl-Misrinin (1562) ‚əl- İşbah və’n-Nəzair‛ adlı əsəninə şərh mahiyətində yazılmış ‚Risalə ələ’l-İşbah və’n- Nəzair‛ adlı əsərin müəllifi idi. İshaq Ərdəbili h. 1055-ci ildə (1645) vəfat etmişdir 605 .
Şeyx Əlaəddin Əli ibn Qasım Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub qari idi. Fələstinin əl-Xəlil şəhərində yaşamışdı. Kəmaləddin ibn Əbi Şərifin tələbəsi olmuşdu. O, Qur’ani-Kərimin tərtillə oxunması, qiraətdə təcvid qaydalarına riayət edilməsində öz dövrünün mahir qarilərindən idi. Bundan başqa ərəb dilinin qrammatikası, fəraiz, fiqh və riyaziyyat sahələrində də dərin biliyə malik idi. İmam Şatibinin qiraət məktəbinin davamçılarından biri hesab olunurdu. Alim h. 896-cı ilin rəbiələvvəl ayında (yanvar 1491) əl-Xəlildə vəfat etmişdi 606
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub müfəssir və mütəkəllim idi. Güran 607
qəsəbəsində dünyaya gəldiyi üçün həmçinin əl-Gürani nisbəsi ilə tanınırdı. Kəlam sahəsindəki dərin elmi
603
Qazi İmadəddin Əbdülcabbar Əbü’l-Həsən ibn Əhməd Əstərabadi (öl. 1024) mö’təzilə məzhəbinin tanınmış alimlərindən biri idi. 604 RAFİ’İ, Tədvin, C. IV, s. 134. 605 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 339. 606 SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. III, s. 97. 607 Ərəbcə *ٕانًٞ+, farscada isə * گ ٕانٝ + formasında yazılan bu yer adını Güran, Kuran və ya azərbaycan türkcəsinə uyğun şəkildə Goran kimi oxumaq mümkündür. Güran adı ilə iki yaşayış məntəqəsi bilinir. Bunlardan biri İranın İsfərayin şəhəri ətrafındakı, digəri isə yenə də İrandakı Şəhrizur yaxınlığındakı kənddir. Lakin məlum olduğu kimi Azərbaycanda da, Goranboy rayonunda, Goran adlı yaşayış məntəqəsi var. Cəmaləddin Abdullah Ərdəbilinin Goranda anadan olması da mümkündür. əl-Gürani nisbəsi ilə məşhur olan başqa bir alim mövlana Şəmsəddin Əhməd ibn İsmayıl Güranidir (öl. 1488). Osmanlı tarixində qısaca Molla Gürani kimi tanınan kürd mənşəli bu alim
biliyi və fəziləti ilə şöhrət tapmışdı. Dəməşqdə Səidü’s-Süəda xanəgahının şeyxliyinə təyin olunmuş, burada tələbələrə təfsir dərsləri vermiş, əl-Məzhəriyyə təfsirini oxutmuşdu. Alim h. 894-cü (1489) ildə Suriyada vəfat etmişdi 608
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Ərdəbildə doğulub böymüşdü. Daha sonra Təbrizə gedərək bu şəhərin mədrəsələrində təhsil almışdı. Təhsil almaq məqsədiylə İranın Şəhrizur şəhərinə gedərək bir müddət burada yaşamışdı. Daha sonra Azərbaycana qayıdaraq Marağa və Sultaniyyədəki mədrəsələrdə təhsil almış, buradakı alimlərdən müxtəlif elm sahələrinə dair bilikləri öyrənmişdi. O, Qütbəddin Mahmud Şirazi və Şəmsəddin ibnü’l-Müəzzindən hədis, Rüknəddin əl-Hədisidən ərəb filologiyası və fiqh, Nizaməddin ət-Tusidən xitabət və bəyan, seyyid Burhanəddin Übeydullahdan hikmət və məntiq, Əlaəddin Ne’man əl-Xarəzmidən xilaf, Kəmaləddin Həsən İsfəhanidən hesab, həndəsə və astronomiya, Səlahəddin Musadan cəbr, şeyxüzzaman Siracəddin Həmzə Ərdəbilidən fiqh dərsləri almışdı. Həmçinin şeyx Fəxrəddin Carullah əl- Cəndəraninin yanında Muhyəddin Hüseyn Bəğəvinin (öl. 1122) hədis elmlərinə dair ‚Şərhü’s-Sünnə‛ və ‚əl-Məsabih‛ adlı əsərlərini oxumuşdu 609 . Səlahəddin Səfədi Tacəddin Əli Ərdəbilinin şeyx Rüknəddin Sücasi, şeyx Qütbəddin Əbhəri, şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdi kimi azərbaycanlı fütuvvət ərbabının əsərlərini oxuduğunu və onların mənəvi irsinin davamçısı olduğunu qeyd etmişdir 610
. Tacəddin Əli Ərdəbili təhsilini başa vurduqdan sonra Bağdada getmişdi. Bir müddət Bağdadda qaldıqdan sonra həcc ziyarəti üçün Hicaza səyahət etmişdi. Həcc ziyarətindən sonra h. 722-ci ildə (1322) Misirə gedərək Qahirədə əl-Hüsamiyyə-Toruntayi 611 mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Yaşadığı dövrdə Misir Məmlüklü dövlətində fiqh, fiqh üsulu,
sultan Fateh II Mehmedin (1451-1481) şahzadəlik illərində müəllimi və tərbiyəçisi olmuşdu. Müasir dövrdə isə İranda yaşayan əlillahiləri ‚goran‛ adlandırırılar. Lakin bunun əl-Gürani nisbəsi ilə bir əlaqəsi ola biləcəyi ehtimalı yoxdur. 608
Cəlaləddin Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkr SÜYUTİ, Nəzmü’l-İqyan fi İ’yanü’l-Əyan, s. 99, Beyrut 2001. 609
Səlahəddin Xəlil ibn Aybək SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr və Ə’vanü’n-Nəsr, C. III, 407-408, Dəməşq 1998. 610
Yenə orada. 611
Hüsaməddin Toruntay-Misir Məmlüklü sultanı Mənsur Seyfəddin Qələvunun (1279-1290) hakimiyyəti dövründə səltənət naibi olmuşdu. Türk mənşəli bu dövlət xadimi öz adı ilə tanınan mədrəsəni də həmin dövrdə inşa etdirmişdi.
təfsir, hədis və ərəb filologiyası üzrə qabaqcıl alimlərindən biri kimi tanınmışdı. Bundan başqa o, tibb, cədəl, riyaziyyat, həndəsə və məntiq elmlərində də dərin biliyə malik idi. Əl-Hüsamiyyə mədrəsəsində onun dərslərində çox sayıda tələbə iştirak edirdi. Tacəddin Əli Ərdəbili müxtəlif elm sahələrinə dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunlardan biri də İbn Hacib Düveyninin əsərinə yazdığı ‚Şərhu-Kafiyyə‛ 612
adlı şərhdir. Onun qələmə aldığı bir digər əsər ‚Haşiyə ələ Şərhü’l-Haviü’s-Səğir‛ 613 adlanır. ‚Müxtəsər Ulumü’l-Hədis li İbnü’s-Səlah‛ də Tacəddin Əli Ərdəbilinin qələmindən çıxmış hədis elmlərinə dair əsərdir. O, həmçinin riyaziyyata dair ‚Təzkirə fi’l-Hisab‛ adlı əsərin də müəllifi idi. Alim h. 746-cı ilin ramazan ayında (yanvar 1346) Qahirədə vəfat etmişdi 614 .
Əbü’l-Fəzl Mahmud ibn Əhməd ibn Muhəmməd Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Bağdadda Nizamiyyə mədrəsəsndə təhsil almışdı. Təhsilini başa vurandan sonra Bağdadda qalmış və Kəmaliyyə mədrəsəsində müdərris olmuşdu. Tədrislə məşğul olduğu dövrdə Bağdadda əl-Qəsr camesində təşkil olunan elmi diskussiyalarda iştirak edirdi. Əbü’l-Fəzl Mahmud Ərdəbili h. 625-ci (1228) ildə Bağdadda evinin həyətindəki quyuya yıxılaraq ölmüşdü 615 .
İbrahim ibn Cəbrayıl Ərdəbili Mühəddis idi. Qəzvində təhsil almış, Əli ibn Muhəmməd ibn Məhruyə Qəzvini və Əbü’l-Həsən Əli ibn Muhəmməd ibn Quttandan (öl. 1231) hədis dinləmişdi 616
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIII əsrdə yaşamışdır.
612 Bu əsərin tam adı belədir ‚Məbsutü’l-Əhkam fi Təshih ma Yətə’lləq bi’l-Kəlm və’l-Kəlam min Şərhu-Kafiyyə İbnü’l-Hacib‛. 613
əl-Haviü’s-Səğir-Şeyx Nəcməddin Əbdülğəffar Qəzvininin (öl. 1266) şafi’i fiqhinə dair qələmə aldığı əsərdir. 614
Təqiyəddin Əhməd ibn Əli əl-MƏQRİZİ, Kitabu’s-Süluk fi Mərifəti-Düvəl və’l-Müluk, C. II, s. 122, Beyrut 1997; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 466; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. III, 407-408; BAĞDADLI İsmayıl Paşa, İzahü’l-Məknun fi’z-Zeyli ələ Kəşfü’z-Zünun, (Nşr. M. R. Kilisli-Yaltkaya Ş), C. II, s. 269, İstanbul 1945. 615
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 73; Tacəddin Əbdülvəhhab ibn Əli əs-SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, (Nşr. M. ət-Tənnahi-əl-Hülv Ə), C. VIII, s. 203, Qahirə 1976. 616 RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 112. Mühəddis idi. Qəzvin və Tustər şəhərlərində təhsil almış, Xəlil ibn Əbdülcabbar və Əbu Sə’d Əhməd ibn Əbdülvacid ibn Əhməd Kirmanidən hədis dinləmişdi 617 . Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
XIV əsrdə Şam vilayətində yaşamış fəqih idi. İsmayıl Ərdəbili dua və zikrlərə dair ‚Ənisü’l-Qülub və Qayətü’l-Mətlub‛ adlı əsərin müəllifi idi. Ölüm tarixi bilinmir. H. 863-cü ildə (1362) həyatda olmuşdu 618
.
XV əsrdə Osmanlı imperatorluğunda yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub əxlaq nəzəriyyəçisi, mütəkəllim və riyaziyyatçılardan idi. Türk riyaziyyatçı və astronom Səlahəddin Musa Qazizadə Ruminin (öl. 1437) tələbəsi olmuşdu. Mir Əbü’l-Fəth Ərdəbili bir sıra əsərlərin müəllifi idi. ‚Haşiyə ələ Şərhu li’r-Risalətü’l-Əzudiyyə fi Adabü’l-Bəhs‛, ‚Haşiyə ələ Şərhu li’Əşkalü’t-Tə’sis fi’l-Həndəsə‛, ‚Haşiyə ələ Kuçək‛, ‚Risalə fi Məqulati’l-Əşr‛, ‚Haşiyə ələ Şərhü’t-Təbrizi‛, ‚Haşiyə ələ Qismü’l-Məntiq‛ Muhəmməd əs-Səidi Ərdəbilinin qələmindən çıxmış əsərlərdir. Qazizadə Rumi Şəmsəddin Muhəmməd ibn Əşrəf əs-Səmərqəndinin ‚Əşkalü’t-Tə’sis fi’l-Həndəsə‛ adlı əsərinə şərh yazmış, Mir Əbü’l-Fəth Ərdəbili də bu şərhə haşiyə yazmışdır. ‚Haşiyə ələ Şərhu li’r-Risalətü’l-Əzudiyyə fi Adabü’l-Bəhs‛ isə tanınmış azərbaycanlı alim mövlana Muhyəddin Muhəmməd Qarabağinin (öl. 1535) Əzudəddin əl-İcinin əsərinə yazdığı şərhə yazılmış haşiyədir. Bu əsərin nüsxələrindən biri AMEAƏİ-nun fondunda mövcuddur 619
. Türkiyənin əlyazma əsər kitabxanalarında bir neçə nüsxəsi mövcud olan ‚Haşiyə ələ Qismü’l-Məntiq‛ Sə’dəddin Təftazaninin (öl. 1390) ‚Təhzibü’l-Məntiq və’l-Kəlam‛ və Cəlaləddin Dəvvaninin (öl. 1502) buna yazdığı ‚Şərhu Təhzibü’l-Məntiq‛ adlı əsərindəki məntiq elminə dair qismlərə yazılmış haşiyədir 620
. Onun məntiqə dair məşhur əsərlərindən biri də ‚Haşiyə ələ Risalətü’l-
617 RAFİ’İ, Tədvin, C. IV, s. 198. 618 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 359. 619 ŞƏRİFOV, Əbdülqəni Əfəndi..., s. 138-139. 620 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 142. Hənəfiyyə‛dir. Bu əsərin Türkiyə əlyazma əsər kitabxanalarında yüzlərlə nüsxəsi var. Bu da həmin əsərin uzun müddət mədrəsələrdə dərslik kimi istifadə olunduğunu göstərir. ‚Haşiyə li’r-Risalətü’l-Əzudiyyə fi Adabü’l-Bəhs‛in əlyazma nüsxələrindən biri Paris milli kitabxanasında saxlanılır 621 . Alimin ölüm tarixi məlum deyil. H. 875-ci ildə (1470) həyatda olduğu bilinir. 1502-ci ildə vəfat etmiş Cəlaləddin Dəvvaninin əsərinə haşiyə yazdığına görə ölüm tarixini XV əsrin sonu-XVI əsrin əvvəllərinə təsadüf etmiş olmalıdır.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|