O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

8.2. Oqar suvni kimyoviy usulda tozalash 
Agarda oqar suvda kislota va ishqorlar miqdori ko‘payib ketsa, uni 
neytrallash yoki me’yorga to‘g‘ri keltirish uchun (rN miqdori 6.5-8.5 
bo‘lishi shart) oqar suvni boshqa toza suv bilan almashlash lozim: 
ishqor miqdori ko‘p bo‘lsa, unga reagentlar qo‘shish natijasida 
tozalash, achchiq suvlarni neytral material yordamida filtrlash lozim, 
ishqorli suvlardan achchiq gazlarni o‘tkazish ham samara beradi. 
Suvni qayta foydalanishga tayyorlash. Buning uchun suv tarkibiga 
temir sulfit, gidrosulfit natriy, gidrozin, oltingugurt yoki alyuminiy 
upasini solib, undagi simob, xrom, mishyak kabi zaharli birikmalar 
ajratib olinadi. 
Ionlarni olib tashlash. Suvdagi og‘ir metallar reagent usul bilan 
tozalanadi. Simob, xrom, kadmiy, rux, qo‘rg‘oshin, mis va nikellar, 
suvga kalsiy gidrooksidi, karbonat, natriy sulfid va ferroxrom shlaklarni 
solish yordamida zararli ionlar suvdan ajratib olinadi. Mikro-
organizmlar mikroblar bilan o‘zaro aloqada bo‘lib, ularni emiradi va 
uglerod qo‘sh oksidiga, nitrat va sulfit ionlariga aylantiradi. Bu vaqtda 
ulardan mikroorganizmlar qatlami yoki bioqobiq sifatida foydalaniladi. 
Bu usulda suvni tozalash tabiiy oqar suvlar oqadigan joylarda 
qo‘llaniladi. 
Aerob tozalash. Bu usulda tozalashda suvdagi kislorodni mikroblar 
iste’mol qiladi, anaerob usulda tozalashda metantenkalarda kislorodsiz 
holatda suv tozalanadi, bu jarayonda atseton, karbon gazi, vodorod, 
metan va spirt hamda kislotalarni achitish usuli yordamida ish boradi. 
Oqar suvni issiqlik yordamida tozalash. Bu usulda suvni qizdirib, 
bug‘lantirish yordamida zararli birikmalardan holi qilinadi. Qizdirish 
yoki istishda korxonada mavjud bo‘lgan ko‘pgina qoldiqlar suv maxsus 

---

97 
kondensatlarga solingach, qizdiriladi. Oqar suvni qattiq qizdirish 
natijasida undan polistirolni ajratib olish mumkin, ammo bu ish juda 
qiyin va harakati yuqori texnologik jarayon hisoblanadi. 
Suvni ozonlar yordamida tozalash. Ozon kuchli bakterisid xossaga 
ega bo‘lgan o‘tkir oksidlovchi moddadir. 
Ozon (O
3
) – havo rang gaz, noxush hid chiqaradi, suvda yaxshi 
eriydi. Ozon mikroblarga kuchli ta’sir qiladi, ularni parchalaydi va 
ularning tuzilishini buzadi, ozon suvni o‘z xususiyatlaridan kelib chiqib 
juda tez zararsizlantiradi.
Suvga aralashgandan so‘ng o‘zidan hech qanday hid chiqarmaydi, 
uni rangsizlantirib, tabiiy va sun’iy hidlarni yo‘qotadi. 
Ozon qo‘shilayotgan suvda pH ko‘rsatkichining boshqaligi, 
loyqaligi, harorati kabi xususiyatlarning ahamiyati yo‘q. 
Ozonni sanoat korxonalarida ishlab chiqish mumkin. Buning uchun 
korxonada maxsus azotlar bo‘lsa kifoya. Ozonning xlordan ustunligi – 
u zararli birikmalar hosil qilmaydi va juda qisqa vaqtda ko‘p miqdorda 
suvni tozalab berishga imkoni bor. 
Ultrabinafsha nurlar bilan tozalash. Oqar suvlarni ultrabinafsha 
nurlar bilan tozalashda bakteriyalar, mikroorganizmlarga bakterisid 
sifatida ta’sir qiladi. Ultrabinafsha nurlar mikroorganizmlarning 
hujayra protoplazma oksidini parchalaydi, bu vaqtda hujayrada modda 
almashinuv jarayonlari izdan chiqadi. Bu usul bilan bir necha soniya 
ichida suvni zararsizlantirish mumkin. Bu usul bilan suvni 
zararsizlantirishning o‘ziga xos talablari bor. Bu usul suv toza va tiniq 
bo‘lganda samara beradi, suv loyqa yoki bo‘yalgan bo‘lsa, 
ultrabinafsha nurlarning ta’siri yo‘qoladi. 
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, har bir sanoat korxonasida o‘z 
imkonidan kelib chiqib, suvning zararsizlantirish miqdori, ko‘p-ozligi, 
mutaxassislar qaysi usulni foydali va arzon deb bilishlari to‘g‘risidagi 
xulosadan kelib chiqib tozalash usulini tanlaydilar.