Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Konyalı İ.H.  (1960). Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, İstanbul, 1960 
2.
 
Beygu A. Ş. Erzurum  Tarihi, Anıtları,  Kitabeleri, İstanbul, 1936 
3.
 
Karamağaralı  H.  Erzurumdakı  Hatuniye  Medresesinin  Tarih  ve  Banisi  Hakkında 
Mülahazaralar. //Selçuklu Araştırmalar Dergisi: III, 1971 
4.
 
Yurttaş  H.,  Özkan  H.,  Köşklü  Z.,  Tali  Ş.,  Okuyucu  D.,  Geyik  G.,  Kındığılı  M.,  Yolların, 
Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum, Ərzurum, 2008 
5.
 
Ünal R. H. Les Monuments İslâmiques Anciens de la Ville d’Erzurum et de sa Region, Paris, 
1968 
6.
 
Ünal R.H. (1989). Çifte Minareli Medrese (I.Baskı).Ankara: Kültür  Bakanlığı, 1989 

245 
 
7.
 
Zeren  E.Ş.  Erzurum  Çifte  Minareli  ve  Yakutiye  Medreselerinin  Bazı  Çağdaş  ve  Benzer 
Anadolu  Yapılarında  Ön  Yüz  Taç  Kapı  Süslemeleri  İle  Karşılaştırılması  (Yayınlanmamış 
Doktura Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 1996 
8.
 
 Sözen M.  Anadolu  Medreseleri.   İstanbul, 1970 
9.
 
Tuncer O. C. (1986). Anadolu Selçuklu  Mimarisi   ve  Moğollar, Ankara, 1986 
10.
 
 Aslanapa O. Orta Çağın En Eski Yatılı İlim ve Kültür Messeseleri. Ankara,  Türk  Kültürü, 
1963 
11.
 
 Bayburtoğlu  Z.  Anadolu  Selçuklu  Devri  Büyük  Pogramlı  Yapılarında  Ön  Yüz  Düzeni, 
Vakıflar   Dergisi , S. XI, Ankara, 1976 
12.
 
 Karpuz  H.  Erzurum’da  Türk İslam  Yapıları. İstanbul, 1976 
13.
 
Özkan  H.  XI-XIII.  Yüzyılda  Anadolu  Türk  Mimarisinin  Oluşumunda  Doğu  Anadolunun 
Rolü  Atatürk  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  Sanat  Tarihi  Anabilim  Dalı  Doktura 
Tezi, Erzurum, 2000 
 
 
ABSTRACT 
Chelik Chengiz 
Madrasa two minarets of Erzurum 
 
         The first medresa samples built  by turks in Anatolia belong to the middle period of the XII 
century.  The  word  medresa  has  been  used  in  the  meaning  of  “education  hearth  ruled  with  the 
traditional  methods  in  Islamic  countries”.  Being  the  science  hearth  the  mesresas’  forming  and 
organizing by the help of state and being the education free with the help of foundation are the labor 
of  Saljuks.  Being  analogues  of  Nizamiyye  medresas  (459-1065)  begun  working  in  Baghdat  by 
Saljuks  we can also  denote the medresas built  in  the cities of Marv, Herat,  Isfahan,  Balkh,  Basra, 
Mosul,  Amuli,  Tarebistan.  First  of  all  in  the  IV-X  centuries  the  medresas  occured  in  Eastern 
territories  of  Islamic  territoies  as  Bukhara,  Nishapur,  Khorasan  are  confered  to  be  spresd  to  the 
other Islamic countries as Baghdat, Syria, Egypt, Tunis and Endulus. But in Anatolia medresas have 
been built  in  different  places  in  XII  century for the first  time in  Saljuks and  Beyliks  period being 
taken as a sample from Syria and Baghdat medresa.  
 
РЕЗЮМЕ 
Челик Чингиз 
Медресе два минарета Эрзурума 
            В  Анадолу  первые  медресе,  построенное  турками,  относится  к  XII  веку.  Слово 
медресе  в  исламских  странах  использовалось  как  учебное  заведение,  испольняющее 
традиционные  методы.  Будучи  очагом  науки,  медресе,  в  широком  смысле,  построены  и 
организованы  со  стороны  государства  и  были  бесплатными,  благодаря  Сельджукам. 
Начавшая  свою  деятельность  в  Багдаде  со  стророны  Сельджуков  Низамие  медресе  (459-
1065), имела подобные медресе, построенные в городах: Марва, Герат, Исфахан, Балх, Басра, 
Мосул, Амули, Таберистан. Начало выхода медресе в Исламском мире на Востоке в Бухаре, 
в  Нишапуре,  в  Хорасане  приходится  к    IV-X  векам.  Отсюда  медресе  распространились  в 
другие  исламские  страны  как  Багдад  (Ирак),  Сирия,  Египет,  Тунис  и  Эндулус.  В  Анадолу 
медресе в первый раз построены во времена Сельджуков и Княжеств и примером для таких 
медресе брались Сирийские и Багдадские, которые строились в разных местах. 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə 
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova 
 

246 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
NACİ EDİ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:726                                                                                            
SƏLCUQİLƏR DÖVLƏTİ DÖVRÜNDƏ ŞƏRQİ ANADOLU  
VƏ NAXÇIVAN MİNARƏLƏRİ 
 
Açar  sözlər:  Səlcuqlar,  minarə,  silindrik  forma,  oktaqonal  bünövrə,  kərpic  hörmə  və 
haşiyələmə, şərəfə 
Keywords:  Seljuk  minaret,  cylindrical  shape,  octagonal  base,  brickwork  and  decoration, 
sherefe 
İslam  memarlığında  binaların  əsas  əlaməti  və  ayrılmaz  hissəsi  olan  minarələrin  inkişafını 
öyrənərək və təhlil edərək, onların  şəklini  dəyişməsini və fərqləndirilməsini izləyə bilərik.  Bunun 
sayəsində  səlcuq  memarlığında  onların  xüsusi  üslub  inkişafını  və  ümumiyyətlə  islamaqədərki 
memarlığın bir çox elementlərinin gözəl uyğunlaşmasını görürük. Minarənin səciyyəvi tikili növü 
kimi  formalaşması  ilə  bağlı  çoxsaylı  tarixi  tədqiqatlarda  Faros  mayakı  haqqında  əfsanələr  və 
“minarə”  sözünün  etimologiyası  qeyd  olunur.  Bu  söz  ərəb  dilində  “manar”  -  “mayak”  sözündən 
yaranaraq,  şübhəsiz,  memarlıq  tikilisinin  ilkin  funksiyasının  tarixi  təfsirinə  ziddiyyət  təşkil  etmir. 
Belə  ki,  məscidlərdə,  mədrəsələrdə  və  müqəddəs  ocaqların  yanında  yüksək  və  mütənasib  formalı 
tikililər təkcə ibadətə çağırış məqsədinə xidmət etmirdi, bunlar həmçinin işıq və od mənbəyi idi və 
gecə vaxtlarında səyahət edənlərə istiqaməti və dayanacaq yerini nişan verirdi.  
Minarələrin “mayak” vəzifəsi daşımasının başlanğıcı islamaqədərki dövrdə İranda müşahidə 
olunur və Zərdüştilikdəki memarlıq və ayin abidələri ilə bağlıdır.  Yuxarıda deyilən fikirlərin sübutu 
kimi,  Mehdi  Makvandinin  “İran  minarələrinin  fonunda  erkən  İslamdan  Səlcuqlar  dövrünə  qədər 
minarələrin  təkamülünün  tədqiqi”  [1]  məqaləsində  göstərilən  faktlara  əsaslana  bilərik.  Müəllif  öz 
məqaləsində  göstərir  ki,  minarə  və  ya  minarədən  əvvəlki  tikili,  əgər  belə  demək  olarsa,  yeganə 
“dayaq” idi ki, səyyahlar üçün keçid (yol göstəricisi, nişan) əhəmiyyəti daşıyırdı. Nümunə olaraq, 
qədim  alov  qüllələrini  göstərə  bilərik:  məsələn,  Nurabadda,  Mamasani  əyalətində  Əjdaha  qülləsi 
(Mil-e Ezhdeha) Parfiya dövrünə aid olub, dördbucaqlı planda, 7 metr hündürlükdə və özülünün 4 
metrə  yaxın  enində daşdan tikilmiş məbəddir; Firuzabadda, Fars əyalətində Sasanilər dövrünə aid 
Zərdüşti  qülləsi,  33  metr  yüksəklikdə,  xarici  divarı  boyu  qüllənin  zirvəsinə  doğru  yüksələn 
spiralvari pilləkənə malikdir (şəkil 1).   
 
Şəkil 1. Nurabadda Əjdaha qülləsi, İran, Parfiya dövrü; Firuzabadın mərkəzində Zərdüşti qülləsi, 
Sasani dövrü, yüksəklikdən görünüşü və qüllənin özü. 
Bu  qədim  abidələrdən  aydın  olur  ki,  islamaqədərki  İran  ərazisində  minarələrin  sələfi 
dördbucaqlı planlı qüllələr olmuşdur, onların inşasında daş, gips, bəzən qaya mənşəli və gil kərpic 
istifadə  olunurdu,  həmçinin  qülləni  xarici  divarı  boyu  onu  çevrələyən,  sanki  binanın  mərkəzi 
oxunun ətrafında dolanan, yuxarıya doğru spiralşəkilli pilləkənə malik idi [1]. Sonralar bu pilləkən 
minarələrin daxilində yerləşdirilir, həmçinin simmetriyanın oxu üzrə spiral şəklində yuxarıya doğru 
qalxaraq, eyvana və ya dama aparır. Eyni zamanda, onların formasını göylərə doğru yönələn şaquli, 

247 
 
uzadılmış və darlaşdırılmış şəkillərinə görə xarakterizə etmək olar ki, bu da hər bir minarənin əsas 
əlamətinə çevrilmişdir.  
Sonrakı  dövrlərdə  İranda  islamın  bərqərar  olmasından  sonra,  bu  cür  tikililərin  ilkin 
funksiyaları  saxlanılmaqla,  onlar  minarələrə  çevrilməyə  başladı.  Əlbəttə  ki,  İslam  memarlığı 
tarixində  minarələrin  -  formasına,  həcminə  və  yüksəkliyinə,  xarici  və  daxili  işləmələrinə  görə 
fərqlənən  çox  sayda  müxtəlif  növləri  mövcuddur.  Şərqi  Anadolunun  və  Naxçıvanın  Səlcuq 
memarlığına  aid  minarələri  özünəməxsus  fərqli  xarakteristikalara  malikdir.  Təsadüfi  deyil  ki, 
verilmiş  material  coğrafi  baxımdan  İrandan  başlayır,  belə  ki,  Səlcuq  tipli  minarələrin  inkişafı  və 
transformasiyası məhz buradan qaynaqlanır.  
Baxmayaraq  ki,  İranın  minarə  -  qüllələri  başlanğıcda  şaquli  paralelepiped  formasında 
dördbucaqlı planlı idi (bu da müəyyən dərəcədə bir çox minarələrin postamentində öz əksini tapmışdır, 
məsələn, Siirtdə Came məscidinin minarəsinin bünövrəsində olduğu kimi), sonradan onlar ellin - Aralıq 
dənizi tipini qəbul etmişdir ki, bu özü də, şübhəsiz, İslam memarlığının təsiri altında olub, silindrik və 
dairəvi planlı idi [1]. Həmçinin, onlarda bir eyvan - şərəfə vardır ki, bu da minarənin ümumi həcmini və 
dekorativ  kərpic  naxışlarını  vizual  olaraq  “bölürdü”.  İranda  minarələrin  bu  tipi  səlcuq  türklərinin 
gəlişinə  qədər  qorunub  saxlanılmışdı,  daha  sonra  isə  onlar  tərəfindən  uyğunlaşdırılaraq,  Müsəlman 
Asiyasının  böyük  hissəsində  yayılmışdı,  bu  da  Məğrib  dövlətlərindəki  minarələrdən  köklü  surətdə 
fərqlənirdi.  
Öz  növbəsində,  Şərqi  Anadoluda  Səlcuq  minarələri  tədricən,  regional  ənənələrdən  asılı 
olaraq,  öz  həcminin  xarici  səthinin  təmtəraqlı  bəzəkləri  ilə  zənginləşdi,  bu  da  səlcuqların  fəth 
etdikləri  xalqların  memarlığındakı  bədii  üsullara  demokratik  münasibətini  bir  daha  təsdiq  edir. 
Həmçinin məlumdur ki, müəyyən əsrlərə qədər ibadət  yerlərində  - məscid və ya mədrəsələrdə bir 
minarə inşa olunmuşdur. Lakin məhz səlcuqlar simmetrik qoşa minarələr tikməyə başlamışlar, XII 
əsrdə  [2]  isə  bu,  inkişaf  etdirilmişdir,  bu  cür  minarələr  binaların  girişində  də  inşa  olunmuşdur. 
Hətta,  portalların  əsas  bədii  xüsusiyyəti  kimi  qeyd  olunaraq,  portalların  və  piştağların  (“çiyinlərə 
qoyulmuş  minarələr”)  bir  hissəsinə  çevrilmişdir.  Minarələr,  həmçinin,  məscidlərin  damında  da 
tikilirdi,  buna  çox  sayda  misallar  göstərə  bilərik,  məsələn,  Harputda  Came  məscidinin  damındakı 
minarə  bu  qəbildəndir.  Eyni  zamanda,  bünövrənin  planı,  dekorlaşdırma  və  naxış  işləmələrinin 
metodları dəyişilə bilərdi.  
Şərqi  Anadoluda  bir  neçə  minarə  nümunəsini  nəzərdən  keçirək.  Ani  şəhəri  ərazisində, 
Arpaçayın  sahilindəki  dağın  ətəklərində  inşa  olunmuş,  Şəddadilər  sülaləsinə  aid  Əmir  Əbül 
Mənüçöhr  məscidinin  minarəsi,  hər  şeydən  əvvəl,  özünün  memarlıq  həllinə  görə  maraq  doğurur. 
Məlumdur  ki,  bu,  1072-ci  ildə,  səlcuq  türkləri  tərəfindən  Şərqi  Anadoluda  tikilmiş  ilk  məsciddir. 
Binanın şimal-qərb küncündə hündür, səkkizguşəli minarə ucalır ki, şimal tərəfdən yüksəkdə onun 
üzərində kufi hərfləri ilə ərəbcə “Bismillah” sözü həkk olunmuşdur (şəkil 2).   
Şəkil  2.  Anidə  Əbül  Mənüçöhr 
məscidinin  minarəsi  (1072);  minarənin 
həcminin  üzərində  “Bismillah”  yazısı 
görünən  hissəsi  və  daş  sürahinin 
mukarnas qalıqları. 
Dairəvi  vintşəkilli  pilləkən  saat 
əqrəbinə  əks  istiqamətdə  mərkəzi  ox 
ətrafında  minarənin  zirvəsinə  qədər 
burulur. 
Yuxarıya 
doğru  getdikcə, 
interyer bir böyük pəncərə ilə, daha sonra 
bir  neçə  kiçik  pəncərələrlə  işıqlandırılır. 
Ola bilər ki, böyük pəncərə ikiqat idi, məscidin eyvanına çıxış kimi, buna doğru 99 pilləkən yerləşirdi, 
indi 93 pilləkən qalmışdır. Hazırda üst hissə tam açıqdır, əvvəllər burada eyvanı səkkizguşəli çardaqla 
haşiyələyən daş sürahi olmuşdur və onun qalıqlarından görünür ki, o, mukarnaslarla bəzənmişdir [3]. 
Minarənin  mövqeyi  məscidin  digər  hissələrinə  nisbətən  pis  uyğunlaşdırılmışdır  və  qapı  yerinin 
konstruksiyası  göstərir  ki,  o,  başlanğıcda  ayrıca  qoyulmuş  vəziyyətdə  olmuşdur  və  binanın  digər 
hissələrinin  tamamlanmasından  daha  əvvəl  tikilmişdir.  Yalnız  polixrom  daşlardan  ibarət  hörgü  (bu 

248 
 
regionun  əksər  binalarında  olduğu  kimi)  Anidəki  Əbül  Mənüçöhr  məscidinin  minarəsini  Şərqi 
Anadolunun başqa regionlarında inşa olunmuş digər tikililərdən fərqləndirir. Lakin oktaqonal plan və 
uzadılmış  oktaedr  forması  İran  və  Anadolu  minarələrinin  oktaqonal  bünövrəsi  ilə  (İsfahanda  Qar 
minarəsi, Battalqazıda Xal Fetih minarəsi), sonrakı dövrlərdə minarələrin silindrik forması ilə və çox 
zaman  minarələrin  zirvəsinin  səkkizguşəli  dam  örtüyü  ilə  tamamlanması  ilə  (Malatyada  Came 
məscidinin minarəsi), həmçinin mukarnaslarla “dayaq verilməsi” ilə  analogiya əmələ gətirir. 
Elazığ  əyalətində,  Harputda  Came  məscidinin  minarəsi  1156-cı  ildə,  Artuqlu    sülaləsindən 
olan  Fəxrəddin  Qaraaslan  tərəfindən  inşa  olunmuşdur.  Bu  tikili  simmetriyanın  mərkəzi  oxundan 
yana  əyildiyi  üçün  çox  zaman  Pizan  qülləsi  adlandırılır  və  məhz  Səlcuqilər  tərəfindən  ibadət 
binalarının  inşasına  və  memarlığına  daxil  edilmiş  “damda  qoyulan  minarələr”  qrupuna  aiddir. 
Minarənin  silindrik forması öz ölçülərinə görə, o qədər də hündür olmayan, konusşəkilli  günbəzə 
malik  qüllənin  əsas  həcmindən  fərqlənir  və  buna  nisbətən  daha  qabarıq  görünən  şərəfə  ilə 
tamamlanır.  Bu  da  Şərqi  Anadoludakı  minarələr  üçün  nadir  hadisə  hesab  olunur,  çünki,  əksər 
hallarda burada şərəfə minarələrin lap zirvəsində quraşdırılır, göründüyü kimi, ibadətə minarələrin 
damından  çağırış  olunurdu.  Lakin  ən  əhəmiyyətli  cəhət  dekorativ  kərpic  hörgüdür  ki,  bu  da 
minarənin  silindrini  üfqi  halda,  bir  neçə  qurşağa  bölür  və  bunlardan  hər  biri  kərpic  hörgünün 
səciyyəvi şəkilləri ilə fərqlənir və İrandakı səlcuqi minarələrinin hörgüsünü xatırladır (şəkil 3).  
 
 
Şəkil 3. Elazığ əyalətində Came məscidinin minarəsi və onun dekorları (1156). 
 
Yuxarıda göstərildiyi kimi, səlcuqlar İran tipli minarələrdən tez bir zamanda uzaqlaşsalar da, 
kərpic  hörməni  və  müəyyən  qədər  kərpiclə  naxış  işləmələrini  saxlamışlar.  Daha  sonrakı  dövrün 
səlcuqi  minarələri  adətən,  formasına  görə  sadə  və  lakonik  olsa  da,  bununla  belə,  dekorlarının 
möhtəşəmliyi ilə heyran edir.  
Buna aid bir neçə nümunələri qeyd edə bilərik: Şərqi Anadoluda, Ərzurumda Çift Minarəli 
Mədrəsə (1253/91-ci illər) və Yakutiye Mədrəsəsi (1310-cu il). Çift Minarəli Mədrəsədə hər biri 26 
metr  hündürlükdə  olan  qoşa  kərpic  minarələr  mədrəsənin  özünün  piştağının  üzərində  yüksəlir  və 
“çiyinlər  üzərində  minarə”  tipinə  aiddir.  Onların  silindrik  forması  on  altı  kannelürdən  təşkil 
olunmuşdur  (Naxçıvandakı  Qarabağlar  kəndindəki  türbənin  qülləsinə  analoji  olaraq),  bu  da 
qofreolunma  effekti  yaradır,  kannelürlər  isə  mozaika  və  kərpic  naxışlarla  bəzənmişdir,  onların 
üzərində  “Allah”,  “Məhəmməd”  və  Səlcuq  imperiyasının  dörd  məşhur  xəlifəsinin  adları  həkk 
olunmuşdur. Minarələrin bünövrəsi özünün formalarına görə diqqətəlayiqdir və İranda, Naxçıvanda 
və  Şərqi  Anadoluda  Səlcuqilər  dövrünün  bir  çox  ibadət  və  memorial  memarlıq  abidələrinin 
bünövrəsini xatırladır, bunların planında qüllənin bünövrəsi kvadrat quruluşlu olub, iki düz səthin 
bucaqlarında klinşəkilli kəsiklər özünü göstərir  (şəkil 4). 
 
Şəkil 4. Çift Minarəli Mədrəsənin minarələri, minarənin kannelüru və onun bünövrəsi. 

249 
 
Ərzurumda  Yakutiye  Mədrəsəsinin  minarəsi  səlcuq  üslubunda  minarələr  üçün  səciyyəvi 
olan  silindrik  formadadır.  Minarənin  yuxarısı  konus  şəklində  “papaq”la  tamamlanır  ki,  bunu  da 
Səlcuq  üslubunun  Osmanlı  üslubu  ilə  əvəz  olunmasının  müjdəçisi  sayılır.  Mədrəsə  1310-cu  ildə, 
İlhanilər sülaləsindən olan əmir Xoca Cəmaləddin tərəfindən inşa olunmuşdur və iki cüt minarəsi 
vardı  ki,  bu  da  binanın  piştağı  üzərində  duran  Çift  Minarəli  Mədrəsənin  minarələrindən  fərqli 
olaraq, müstəqil şəkildə yerdə dayanaraq, fasadın künclərini tamamlayır.  
Burada qeyd etmək istərdik ki, Yakutiye Mədrəsəsinin minarələrinin bünövrəsi planına görə 
bucaqları  klinşəkilli  kəsilmiş  kvadrat  kimi  görünür  ki,  bunu  yuxarıda  haqqında  danışdığımız  Çift 
Minarəli Mədrəsədə də müşahidə edirik. Lakin onlardan biri XVIII əsrdə baş vermiş zəlzələ zamanı 
dağılmışdır və onun  yerində silindrşəkilli qüllə ucaldılmışdır. Silindr formasının bütün  səthi boyu 
firuzəli və badımcanı rəngli minalanmış və minalanmamış kərpic plitələrdən ibarət həndəsi rapport 
verilir ki, bu da dekorativ həllinin gözəlliyi ilə heyran edir (şəkil 5). 
 
Şəkil  5.  Ərzurumda  Yakutiyə  Mədrəsəsinin  minarəsi  (1310);  bünövrəsi  və  dekorativ 
işləməsi. 
Naxçıvanda  minarə  inşasının  nümunəsi  kimi  yalnız  Qarabağlar  kəndindəki  memorial 
kompleksində  qalmış  cüt  minarələri  qeyd  edə  bilərik.  Tağla  birləşmiş  iki  minarənin  bünövrəsini 
gərilmiş  düzbucaqlı  prizmalar  təşkil  edir.  Bünövrənin  fasadı  naxışlı  hörgü  ilə  işlənmiş,  üçqatlı 
çatma  tağlarla  haşiyələnmişdir.  Hündür  olmayan  səkkizguşəli  həcm  minarələrin  əyri,  lekal 
kərpiclərdən yığılmış silindrşəkilli gövdəsinə keçid əmələ gətirir. Hörgünün şaquli bəndlərinə kiçik 
firuzə  rəngli  şirələnmiş  kərpiclər  qoyulmuşdur.  Hörgünün  şəkli  ərəbdilli  yazıların  geniş  kəmərinə 
keçir ki, bu da bir minarənin gövdəsindən başlayaraq, digərində bitir. Divarın üstündəki yazı dəqiq 
kufi yazı üslubunda yerinə yetirilmişdir, Möminə Xatun türbəsinin divarlarındakı haşiyə yazılarına 
uyğundur. Bişirilmiş gildən hazırlanan hərflər firuzəyi rəngli fonda yerləşdirilmişdir. Bu üsula Orta 
əsrlər  dövrünün  Azərbaycan  memarlığında  nisbətən  az  rast  gəlinir.  Minarələrin  üstü  çox 
dağılmışdır.  Minarələrin  daxilində  dar  dolama  pilləkənlər  var  ki,  bunlar  da  adi  plitkaşəkillli 
kərpicdən  hazırlanmışdır  (20x20x5  sm).  Minarələrin  hörgüsünün  müxtəlif  səviyyələrində  beş 
bürcün qalıqları qorunmuşdur, həmçinin, çoxsaylı divar qalıqları üzə çıxarılmışdır. Hazırda mövcud 
olan portalın yerində əvvəllər daha böyüyü olmuşdur, minarələrin arasındakı yerdə özünü göstərən 
hörgünün  fraqmentləri bunu təsdiq edir. 1940-cı  illərə aid  qazıntılar nəticəsində minarələrlə türbə 
arasında  üzə  çıxmış  zolaq  binanın  divarlarının  hörgüsü  ilə  minarələrin  hörgüsünün  eyni  vaxtda 
aparıldığı haqqında danışmağa imkan verir [4]. 
 
                  Şəkil 6. Naxçıvanda, Qarabağlar kəndində Qoday Xatun türbəsinin minarələri 
 

250 
 
Bütün  təqdim  olunan  minarələr  Şərqi  Anadolu  və  Naxçıvan  ərazisində  geniş  yayılmış 
minarə növlərinə aid nümunələrdir. Regiondan və dövrdən asılı olaraq, onlar forma, ölçü, dekor və 
kəmiyyət baxımından dəyişikliyə uğramışdır, lakin formalaşma prinsipi həmişə eyni qalmışdır. Bu 
cəhətlər Osmanlı imperiyasında minarələrin standart şəkillərinin meydana gəlməsinə  qədər davam 
etmişdir, yəni minarələr daha hündür olmuş, nazikləşmiş, yüksək konusşəkilli günbəzə malik olmuş 
və  tikilinin  həcmi  boyu  mütləq  olaraq  şərəfə  ilə  əhatə  olunmuşdur.  Azərbaycanın  ərazisində, 
regiondan  asılı  olaraq,  minarələr  müxtəlif  yollarla  inkişafını  davam  etdirmiş,  Azərbaycanın  çox 
üslublu memarlığını zənginləşdirmişdir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Mehdi  Makvandi  and  others.  Research  on  the  evolution  of  minaret  from  early  Islam  to 
Seljuk  period  looking  at  background  of  minaret  in  Iran.  Cumhuriyet  U niversitesi  Fen 
Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi (CFD), Cilt:36, No: 3 Ozel Sayı (2015) ISSN: 1300-1949 
2.
 
Fatema Al Sulaiti.The Style and Regional Differences of Seljuk Minarets in Persia. Ancient 
History Encyclopedia. 2013 
3.
 
Beyhan  Karamağarlı,  Ani  excavation  report  in  Kazı  Sunucları  Toplantısı,  volume  XIV, 
p.509-538,  Ankara,  1992.  Beyhan  Karamağarlı,  Ani  Ulu  Cami  (Manucehr  Camii),  in  9th 
International Congress of Turkish Art, Summary of Contributions, p323-338, Ankara, 1995.  
4.
 
 Усейнов М., Бретаницкий Л., Саламзаде А. История архитектуры Азербайджана.   
 
       ГИЛС, Москва, 1963 г. 
 
ABSTRACT 
Naci Edi 
 
The  article  traces  the  initial  functional  meaning  and  form  building  of  the  minarets  of  the 
Zoroastrian era before the rise of the Ottoman style in Asia Minor. There are specific examples of 
architectural  monuments  on  the  territory  of  Eastern  Anatolia  and  Nakhchivan,  which  demonstrate 
the unity of the building traditions and decorative finishing, which were subjected to some changes 
depending on the region or time period. 
 
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə 
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova 
 
 
 
 
 
 
 
 

251 
 
MÜNDƏRİCAT 
ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQ 
1.
 
Hüseyn Həşimli. İzzəddin  Həsənoğlunun  bir qəzəli haqqında..........................................3  
2.
 
Nəzakət  İsmayılova. Tofiq Mütəllibovun uşaq əsərlərinin ideya-bədii 
xüsusiyyətləri..................................................................................................................... 10 
3.
 
İman Cəfərov Akademik İsa Həbibbəylinin Naxçıvan sevgisində hüdudsuzluğun 
monumental təsdiqi.............................................................................................................15 
4.
 
Fariz Əhmədov. Cəlaləddin Rumi yaradıcılığında Şəms Təbrizi nümunəsi.....................19 
5.
 
Gülmira Hacıyeva. Əliqulu Qəmküsar yaradıcılığında maarifçilik 
məsələləri............................................................................................................................25 
6.
 
Mehparə Əhmədova. Yeniyetmələrin vətənə məhəbbət ruhunda tərbiyə edilməsində 
Məmməd Araz şeirlərinin rolu............................................................................................28 
7.