Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

BIOLOGIK VA IJTIMOIY JARAYONLAR BIRLIGI
Odamlar boshqa barcha tirik mavjudotlar ichida turli-tuman juda 
nozik harakatlarini bajarish qobiliyati bilan ajralib turadi. Bu qobiliyat esa 
mehnat jarayonida rivojlanadi va mukammalashadi. Odam o‘zining 
yashashi uchun xomashyo vositalarini yaratishi, o‘zining talablarini 
qondirish maqsadida, tabiat ehseklaridan unumli foydalanish uchun 
tabiatni qayta shakllantiradi (o‘simliklaming yangi navlari, hayvonlaming 
yangi zotlarini yaratadilar, foydali qazilmalami izlab topadilar va hokazo). 
Odamlar sezgi a’zolari, asab tizimi va skelet mushaklari ishtirokida 
tabiatga ta’sir ko‘rsatib, o‘zining tabiatini o‘z organizmining tuzilish va 
funksiyasini, ayniqsa sezgi a ’zolari, asab tizimi va skelet mushaklari 
faoliyatini ham o‘zgartiradi.
Odam organizmi bilan hayvonlar organizmi orasidagi asosiy sifatiy 
farq qadimgi odamsimon maymunlar tanasidagi funksiyalami va 
tuzilishini filogenez o‘zgarishini o‘rganishda aniq ko‘rish mumkin.
Hayvonlardan odamlarga o‘tishda biz faqatgina odamlarga xos 
bo‘lgan yangi qonuniyatlarga duch kelamiz. Odamni faqatgina hayvon 
yaratilish - maxluq deb qarash mumkin emas, chunki gavda tuzilishi uning 
organizmining funksiyasi, axloqi va fikrlashi, jamoaviy mehnat qilish 
jarayonlaridagi 
faoliyati 
jamiyatning 
tarixiy 
rivojlanishi 
bilan 
ta’minlangan.
28

---

NERVLI VA GUMORALLI BOSHQARUVCHI MEXANIZMLAR
Gumoralli yoki suyuqliklar bilan boshqarish. Ko‘p hujayrali 
organizmlar hujayralari orasidagi o‘zaro aloqani birinchi eng qadimgi 
shakli - organizm suyuqliklariga tushuvchi moddalar almashinuvining 
mahsulotlari 
ishtirokidagi 
kimyoviy o‘zaro 
aloqasidir. 
Moddalar 
almashinuvining bunday mahsulotlarga yoki metabolitlariga oqsillarning 
parchalinishi mahsulotlari, karbonat angidrid gazi va boshqalar kiradi. Bu 
ta’siming suyuqliklar orqali berilishi, korrelyatsiyaning gumoralli 
mexanizmini yoki a’zolar orasidagi bog‘liqlikni ta’minlydi.
Suyuqliklar 
bilan 
bog‘lanish 
quyidagi 
xususiyatlari 
bilan 
xarakterlanadi. Birinchidan, gavdadagi qon yoki boshqa suyuqliklarga 
tushuychi kimyoviy moddalaming harakatlanishida aniq manzilgoh yo‘q; 
uning ta’siri ma’lum joy uchun chegaralanmagan, shu sababli bu kimyoviy 
modda barcha organ va to‘qimalarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
Ikkinchidan, kimyoviy moddalar nisbatan sekin tarqaladi. 
Nihoyat, 
uchinchidan, u juda kam miqdorda ta’sir ko‘rsatadi va odatda tez 
parchalanadi yoki organizmdan chiqariladi. Gumoral bog‘liqlik, odam, 
hayvonot va o‘simliklar dtmyosi uchun umumiydir.