Telekommunikasiya sistemləRİNDƏ Sİqnallarin formalaşmasi və ÇevriLMƏSİ

Şəkil 4.8. Bessel funksiyasının bazasında
BM siqnalın spektri

istifadə edərək, kiçik indekslərdə I₀(M)=1, I₁(M)=0, I_k(M)=0, əgər, k2 olarsa, onda (4.19) əsasən, BM üçün yekun belə bir ifadə alarıq:

U_BM(t) = U₀cos₀t +
. (4.23)
Qeyd edək ki, telekommunikasiyada M >> 1, halı çox böyük maraq doğurur. Belə halda BM-dən istifadə za­manı mo­dem­lərdə maneəyədavamlılıq çox yüksək olur, nəinki AM-də. Yəni,
F_BM  2FM, və ya F_TM  2F_d
burada F_d - TM tezlik deviasiyasıdır.
Faza modulyasiyası (FM). Burada, FM-li yük­­sək tezlik­li siqnalların alınmasında məsələnin qoyu­lu­şu belə olur: baş­lanğıj fazası _k dəyişən, tezliyi ₀ və U_k sabit amplitudlu
U_k = U_kjos(₀t + _k)
siqnala alçaq tezlikli U_ rəqsi ilə təsir etmək lazımdır ki, yeni rəqsin başlanğıj fazası alçaq tezlikli siqnala uyğun dəyişsin.
Yəni,
u = Ucos[₀t + (U_)]. (4.24)
Qeyd edək ki, (U_) alçaq tezlikli u gərginliyi ilə düz mütənasib dəyişməlidir. Əgər u_ = U_sint olarsa, onda
(U_) = ₀ + K_FMU_sint (4.25)
alınar.
Burada K_FM - FM-də mütənasiblik əmsalı; ₀ – yüksək­tezlikli siqnalın başlanğıj fazasıdır. Əgər,
K_FMU_ =  (4.26)
qəbul etsək, harada ki,  aljaq tezlikli modullayıjı siq­nalın təsiri altında fazanın dəyişməsinin maksimal qiy­mətidir. Burada, M_FM fazanın maksimal dəyişməsi olub FM indeksi adlanır:
M_FM = .
Axırınjı ifadələri (4.24)-də nəzərə alsaq, FM siqnalın yekun nətijəsini alarıq:
U_FM = Ucos(₀t + M_FMsint + ₀).
Adətən ₀ başlanğıj fazası sıfır götürülür. Bu za­man TM və FM yekun ifadələri demək olar ki, bir-bi­rindən fərqlənmirlər.
Əgər, baxdığımız TM bazasında ötürülən in­formasiya diskret olarsa, «0» və «1» siqnalı aparıjı siqnalın tezliyi ilə veriliş prosesi yerinə yetirilir. FM-də isə informasiya para­metri kimi ötürülən siqnalın fazasından istifadə olunur. Yə­ni, mə­lumat siq­nalının fazası ilə ötürülən informasiya idarə olunur. Şə­kil 4.9-da faza modul­yasiyası bazasında təşkil olunmuş diskret kanalın struktur sxemi verilmişdir.
Struktur sxem aşağıdakı idarəediji funksional blok­­lar­dan ibarətdir: G - generator; FM, FDM - faza mo­dul­­yatoru və demodulyatoru; ZS_V, ZS_q - verijinin və qə­bul­edijinin zo­-laq süzgəjləri; SM - səviyyəyə görə siqnal məhdudlayıjısı.
Sxemə əsasən modulyasiya və demodulyasiya pro­sesi FM və FDM yerinə yetirilir. Rabitə kanalına (RK) verilən siq­nalın spektri ZS_V məhdudlayır və nətijədə ÇKVS-də ya­ranan qarşılıqlı əlaqə təsirləri azalır. Qə­bul­da isə ZS_q-tezlik zolağını ayırır və faydalı siqnalı maneə­dən seçir. Sonra isə faydalı siq­nal b(t) güjlən­dirilir. Bu RK-da sönmə zamanı itmiş ener­cini bərpa edir. Güj­lən­diriji əlavə funksiya kimi siqnalı səviy­yəyə görə məhdudlayır. Nətijədə, FDM-nin girişinə eyni səviyyəli siqnallar daxil olur. FDM-də qəbul olun­muş siqnal fa­za­ya görə etalon siqnal U₀(t) ilə müqayisə edilir və za­man fazamodullanmış siqnalın həm tezliyi, həm də fa­zası ilə eyni olmalıdır. Qəbul edilən siqnal U_FM(t) aşa­ğıdakı kimi yazılır [19]:
U_FM(t)=Ucos(₀t + M_FMsint +₀), M_FM =K_FMU_ (4.28)
burada M_FM - fazanın maksimal dəyişməsi olub, modul­yasiya indeksi adlanır.
Qəbul prosesində U_FM(t) etalon siqnalın fazası ilə eyni olarsa, «1», əgər U_FM(t)-nin fazası etalon siqnalın fa­za­­sından 180 fərqlənərsə «0» qəbul olunur. Yəni 1   = 0; 0   = 180.
Yuxarıda FM alınması üsulu, faydalı siqnalın am­pli­tudasına təsiri və fazasının dəyişməsi ilə alınmış pro­sesə baxılmışdır. İndi isə sadə formada siqnalların rə­qəm­li emalı (SRE) üsulu ilə FM alınmasına baxaq.
Tutaq ki, faydalı siqnal aparıjı siqnalın fazasını təyin edir. Yəni (t) = Kb_f(t), onda FM siqnalı belə ifa­də oluna bilər:
b_fm(t) = Ujos[₀t + kb_f(t)], (4.29)
burada jos[₀t + kb_f(t)] - siqnalın tam fazası hesab edilir. FM-da siqnalın tam fazası belə yazılır:
(t) = ₀t + kb_f(t), (4.30)
burada siqnalın dairəvi tezliyi təyinatı üzrə başlanğıj fazanın sürət dəyişməsini xarakterizə edir. Ona görə də BM-da ani tezliyin qiyməti nəzərə alınır və aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
. (4.31)
Axırınjı ifadədən görünür ki, FM-da nəinki baş­lanğıj faza dəyişir, həmçinin siqnalın ani tezliyi də də­yişir. Amma, FM-ın ani tezliyini inteqrallamaq yolu ilə tam fazasında təyin etmək də olar:
. (4.32)
Bu ifadələrdən görünür ki, TM və FM bir-biri ilə çox qar­şılıqlı əlaqəlidir və bütün analoq və impuls modul­ya­si­yaları AM, TM və FM modulyasiyaların bazasında yerinə yetirilir.
Qeyd edək ki, abunəçi terminallarının yüksək sü­rətli telekommuni­ka­siya şəbəkələrinə və İnternetə qoşul­ması üçün BM-in əsasında realizə olunmuş nisbi faza və kvad­ratik amplitud modu­lya­siyası (KAM - QAM) bazasında hazır­lan­mış mo­dem­lərdən geniş is­tifadə olunur.