― pul va banklar
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
S.Fisher, R.Dornbush, R.Shmalenzilar ham pulning to‗rtta funksiyalarini
bajarishlarini e‘tirof etib, ularni quyidagi ketma – ketlikda amal qilishini ta‘kidlaydi: birinchisi – muomala vositasi va to‗lov vositasi, ikkinchisi – o‗lchov hisobi, uchinchisi – qiymatni saqlash vositasi, to‗rtinchisi – kechiktirilgan to‗lovlarni o‗lchovi 23 . K.Marks pulning funksiyalari konsepsiyasida uni uchta funksiyasi mavjudligini ta‘kidlaydi. U pulning funksiyalarini quyidagi ketma – ketlikda ifodalaydi. Birinchisi – qiymat o‗lchovi, ikkinchisi – muomala vositasi, uchinchisi – moliyaviy pul. K.Marksning pulning uchinchi funksiyasi ayrim iqtisodchilar tomonidan jamg‗arma vositasi, to‗lov vositasi va jahon puli kabi vazifalarini bajarishi mumkinligini ilgari suriladi 24 . Rossiyalik iqtisodchi olim, professor O.I.Lavrushin 25 , professor V.A.Shegorsova 26 , professor V.V.Ivanov va professor B.I.Sokolovlar 27 tahrirlari ostida chop etilgan Pul, kredit, banklar darsliklarning barchasida pul beshta funksiyani bajarishi e‘tirof etiladi. 19 Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp. 2013. pp. 94-104 20 Самуэльсон П. Экономика вводной курс. –М.: 1964. –С. 69. 21 Масалан: Харрис Л.Денежная теория. –М.: 1990. –С.75; Долан Э., Линдсей Д. Макроэкономика. – СПб.: 1994, – С. 7 – 8. 22 Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбел. Деньнги, банковское дело и денежно – кредитная политика. Пер. с. англ. к.э.н. А.А.Лукашевич, А.П.Маноцкова, к.ф.н. Е.Б.Ярцева, к.ф – м.н. М.Б.Ярцев. –М. – СПб., 1991. –С. 26. 23 Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. –М.: 1993. –С. 474 – 475. 24 Пезенти А. Очерки политической экономики капитализма: в 2 т.: пер. С итал. Т.1. – С. 472 – 473. 25 Деньги, кредит, банки: учебник/кол. авт.: под ред.засл.деят. науки РФ, д.э.н. проф. О.И.Лаврушина. – 5 – е изд., стер. –М.: КНОРУС, 2007. –С. 57. 26 Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов. Под.ред. проф. Щегорцова В.А. –М.:ЮНИТИ – ДАНА, 2005. –С. 14. 27 Деньги, кредит, банки: Учеб. – 2 – е изд., перераб. и доп./под ред. В.В.Иванова, Б.И.Соколова. –М.: ТК Велби, изд – во Проспект, 2008. –С. 26. O‗zbekistonlik iqtisodchi, professor Sh.Z.Abdullaeva pul to‗rtta funksiyani bajarishini, ular qiymat o‗lchovi, muomala vositasi, to‗lov vositasi va jamg‗arma vositasi funksiyalari ekanligini ta‘kidlaydi 28 . Professor O.Yu.Rashidov tahriri ostida chop etilgan Pul, kredit va banklar darsligida pul beshta, ya‘ni qiymat o‗lchovi, muomala vositasi, to‗lov vositasi, jamg‗arma vositasi va jahon puli vazifalarini bajarishini ta‘kidlanadi 29 . Ko‗rinib turibdiki, pulning funksiyalari haqida xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlarning fikrlari turlicha bo‗lib, birinchi guruh olimlar pulni beshta funksiyasi mavjudligini ta‘kidlashsa, ikkinchi guruh iqtisodchi olimlar uning to‗rtta funksiyani bajarishini e‘tirof etadi. Uchinchi guruh iqtisodchi olimlar, asosan anglo – amerikaliklar uni uchta funksiyani bajarishini bayon etadi. Hatto ayrim iqtisodiy adabiyotlarda pulni oltita funksiyani bajarishi qayd etilib, oltinchi funksiya sifatida baho masshtabi ekanligini isobtlashga urinishadi 30 . Iqtisodchi olimlar pulning funksiyalari haqida turlicha talqin etishiga quyidagilar sabab bo‗ladi. Bir guruh iqtisodchi olimlar, pulning funksiyasini zamonaviy sharoitda uning xossalaridan kelib chiqib bayon etadi, boshqa guruh olimlar esa turli mamlakat olimlarining pulni funksiyalari xususidagi fikrlariga tayangan holda unga talqin beradi. Yana boshqa guruh iqtisodchi olimlar esa pulning funksiyalarini ta‘riflashda uning tarixan vujudga kelishi bilan bog‗liq voqelik va nazariyalarga tayanadi. Pulning funksiyalari xususida fikr yuritganda uning asl (haqiqiy pul) qiymatiga ega bo‗lgan va asl qiymatiga ega bo‗lmaganligi (o‗rinbosar pullar) ga e‘tibor qaratish lozim. Chunki muomalada asl qiymatga ega bo‗lgan pullar to‗lov vositasini bajarganda ularda pulning barcha funksiyalari namoyon bo‗ladi va aksincha. Asl qiymatga ega bo‗lgan pullar sifatida qimmatbaho metallar oltin va kumushni, kredit pullarni va 100 foiz oltin bilan ta‘minlangan pullarni qayd etish mumkin. Asl qiymatga ega bo‗lmagan pullarga qog‗oz pullar, oltin asosiga ega bo‗lmagan kredit pullar kiradi. Haqiqatda ham qimmatbaho metallar to‗lov vositasini bajargan paytda ular pulning barcha funksiyalarini bajargan. Qimmatbaho metallar o‗rnini qog‗oz pullar egallagandan so‗ng, qog‗oz pullarning inflyasiyaga uchrashi natijasida ular pulning barcha funksiyalarini bajarmay qo‗ydi. Shuning uchun bo‗lsa kerak, yuqorida ko‗rib chiqilganidek, vaqt o‗tishi bilan pulning funksiyalari haqida turli qarashlar vujudga kela boshladi. Pulning funksiyalari xususidagi fikrlarga tayanib, pul to‗rtta, ya‘ni Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|