Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Oqim hajmini rostlashni hisoblashdagi balansli va umumlash-
tirilgan usullar. 
Oqim hajm ini rostlash turidan q a t’i nazar suv 
om borining asosiy param etrlari (to 'liq hajm i, ishlatiladigan suv 
sarflari) va uning ishlash tartibi hisobli oqim va rejadagi suvdan 
foydalanishni taqqoslash va tahlil qilish bilan belgilanadi. Q o'lla- 
niladigan hisoblash usullari ikki guruhga bo'Iinadi:
1 .H a q iq iy tavqim oqim q ato rla r (balansli hiso blashlar) 
bo'yicha.
2. Matematik statistika va ehtimollik nazariyasidan foydalanishga 
asoslangan um um iylashgan usullar bo'yicha.
Birinchi guruhga kirgan suv xo'jaligi hisoblashlarida o 'tg an
davrda uzoq m uddat davom ida olib borilgan oqim ning taqvim
m iqdorlari qabul qilinadi. Hisoblash natijasida daryoning o 'tg an
davr uchun gidrologik rejimining xususiyatlari aniqlanadi. Shundan 
so'ng bu m iqdorlar kelajakdagi hisobli davrga o'zgartirilm asdan 
ko'chiriladi.
Ikkinchi guruhga kiruvchi suv xo'jaligi hisoblarida daryo oqimi 
tasodifiy jarayon deb qabul qilinadi, uni o'rgan ish va yechish 
uchun ehtim ollik nazariyasi va statistikaning m atem atik usullari 
qo'llaniladi.
S uv x o 'ja lig i h i s o b l a r id a u m u m l a s h g a n u s u l l a r d a n
foydalanganda bevosita kuzatishlarning taqvim qatori oqim ning 
statistik param etrlarini aniqlash uchun ishlatiladi. U lar asosida 
tuzilgan t a ’m inlanganlik egri chiziqlari oqim nin g ehtim oliy 
m iqdorlarini aniqlashga yordam beradi. Hosil bo'lgan m iqdorlar 
asosida oqim ni rostlashning asosiy param etrlari aniqlanadi.
Suv xo'jaligi hisoblashlarining ikkala guruhining har birining 
o'ziga xos yutuqlari va kamchiliklari mavjud.
O 'tgan davr (taqvim , q ato r bo'yicha)dagi hisoblash qulay 
bo'lib, uni oqim ni rostlashning har qanday turiga tatbiq etish 
m um kin. Kuzatish m uddatlari yetarli bo'lm aganda suv om borlari 
suvidan foydalanishning ta ’m inlanganligi aniq b o 'lm agan da bu 
usulni qo'llash m um kin em as.
198
/

---

D aryo oqim ining um um lashgan usulida hisoblash yuqorida 
ko'rsatilgan kam chiliklarga ega em as. Bu usulning kam chiligi — 
murakkab m atem atik hisoblarda oqim ning hosil bo'lishida muhim
ahamiyatga ega bo'lgan omillaming ta’siri ko'rinmay qoladi. Shuning 
uchun suv xo'jaligini loyihalash ishlarida hisoblashning ikkala 
usulining elem entlaridan foydalanish m aqsadga muvofiqdir.
U lar bir-birini to 'ld irib suv om borining hisobli p aram etr- 
larini va uning loyihada ko'rsatilgan ish tartibini belgilash imkonini 
tug'diradi.