Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.az.wikipedia.org www.sience.gov.az azertag.az 20
|
İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.adam.az www.az.wikipedia.org 291 Mədəniyyət.Maarif.Təhsil 70 illiyi Möhsün Nağısoylu 1946 SENTY ABR Möhsün Zellabdin oğlu Nağısoylu (Nağıyev) 1946-cı il sentyabr aynın 1-də Şərur rayonunun Xok kəndində anadan olmuşdur. Orta təhsilini bitirdikdən sonra 1963-cü ildə indiki BDU-nun şərqşünaslıq fakültəsinin İran filologi- yası şöbəsinə daxil olmuş, 1971-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş- dir.
1972-ci ildən Azərbaycan Mil- li Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda çalı- şır. 1976-1980-ci illərdə kiçik elmi işçi, 1981-1988-ci illərdə baş elmi işçi vəzifələrində çalışmış, 1988-1992-ci illərdə mənbəşünaslıq və elm tarixi şöbəsinin müdiri olmuşdur. 1993-cü ildən Farsdilli əlyazmaların tədqiqi şöbəsinin müdiridir. 1967-1970, 1972-1975 və 1982-1986-cı illərdə Əfqanıstanda fars dili tərcüməçisi kimi çalışmışdır. Hazırladığı elmi təsvirlər fars- dilli əlyazmalar kataloqunun 1, 2 və 3-cü cildlərinə daxil edilmiş- dir. M.Z.Nağısoylu 1979-cu ildə “XVI əsr Azərbaycan tərcümə əsəri “Şühədanamə” (poleoqrafiya, orfoqra- fiya və tərcümə məsələləri)” mövzusun- da namizədlik, 1994-cü ildə “XV-XVI əsrlər Azərbaycan tərcümə abidələri (tekstoloji tədqiqi və dil xüsusiyyətləri)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Onun “Orta əsrlərdə Azərbaycanda tərcümə sənəti”
(Bakı, 2000),
“M.Füzulinin “Hədiqətüs-süəda” əsəri” (Bakı, 1993; 2002), “XVI əsr Azərbaycan tərcümə abidəsi “Şühədanamə” (Bakı, 2003),
“Şirazinin “Gülşəni-raz” tərcüməsi” (Bakı, 2004), “Əhmədinin “Əsrarnamə” tərcüməsi” (Bakı, 2005), “Həzininin “Hədisi-ərbəin” tərcüməsi” (Bakı, 2008) kitabları milli Azərbaycan elminin inkşafında mühüm rol oyna- mış, elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Elmi araşdır- maları əsasən orta yüzilliklərdə fars dilindən Azərbaycan türkcəsinə edilmiş tərcümə əlyazmalarının mətnşünaslıq və dilçilik baxımından tədqiqinə həsr olunmuşdur. Abituriyentlər üçün
“Azərbaycan dili” (1999), “Ədəbiyyat” (2000), “Azərbaycan dili və ədəbiyyat” (2003) dərs vəsaitlərinin də müəllifi, M.Nəsirinin “Lisanüt-teyr” (2000), “Şeyx Səfi təzkirəsi” (2006) əsərlərini tərtib və çap edənlərdən biridir. Bir sıra beynəlxalq elmi konf- ranslarda elmi məruzələrlə çıxış et- mişdir. Məqalələri Tehran, Kabil, Sankt-Peterburq, İrəvan, Qazan, An- kara, Konya şəhərlərində nəşr olu- nan elmi toplularda çapdan çıxmışdır. Tərtibçisi olduğu “Nizami. İncilər” kitabı Türkiyədə, “Farsca əlyazmalar kataloqu” kitabı isə İranda nəşr olun- muşdur. Azərbaycan tərcümə tarixi problemlərinə və yazılı abidələrə dair 28 kitab və monoqrafiyanın müəllifi, tərtibçisi və tərcüməçisi, 200-dən çox elmi və elmi-kütləvi məqalənin müəllifidir. 4 namizədlik dissertasiyası- na rəhbərlik etmişdir. AMEA-nın akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu nəzdindəki ixtisaslaşdırılmış müdafiə şurasının, eləcə də Əlyazmalar İnstitutu nəzdində yaradılan birdəfəlik müdafiə şurasının üzvüdür. 1996-2002-ci illərdə Qafqaz Universitetində “Azərbaycan dili” və “Türk İslam ədəbiyyatı tarixi” fənlərini tədris etmişdir. 2005-ci ildən Sumqayıt Dövlət Universitetinin xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının professorudur.
292 Riyaziyyat.Fizika.Astronomiya 95 illiyi Hacıbəy Sultanov 1921-2008 SENTY ABR Hacıbəy Fərəculla oğlu Sultanov 1921-ci il sentyabr ayının 20-də Bakı- nın Şağan kəndində anadan olmuşdur. 1942-ci ildə Azərbaycan Dövlət Univer- sitetinin (indiki BDU) fizika-riyaziyyat fakültəsini bitirmişdir. Universiteti bitirdikdən sonra İkin- ci Dünya müharibəsində iştirak etmək üçün cəbhəyə yollanmışdır. Berlinin alınmasına qədər şan- lı döyüş yolu keçən Hacıbəy Sulta- nov “Vətən müharibəsi” ordeni və “İgidliyə görə”, “Qafqazın müdafiəsinə görə”, “1941-1945-ci illərdə Almani- ya üzərində qələbəyə görə”, “Praqanın azad edilməsinə görə” medalları ilə təltif olunmuşdur. 1946-cı ildə ordudan tərxis edildikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universiteti- nin Astronomiya kabinetində işə qəbul olunaraq elmi tədqiqatlara başlamışdır. 1947-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının (indiki AMEA) aspi- rantı kimi M.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinə ezam edilmişdir. Aspiranturanı bitirdikdən sonra Aka- demiyanın Fizika və Riyaziyyat İnstitu- tunda işləməyə başlayan Hacıbəy Sul- tanov 1953-cü ildən burada yaradılmış Astrofizika sektoruna rəhbərlik etmiş- dir.
1959-cu ildə həmin sektorun əsasında Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası təşkil edilmiş, Hacıbəy Sultanov 1981-ci ilədək onun direktoru olmuşdur. 1981- ci ildən ömrünün sonunadək Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında şöbə mü- diri vəzifəsində işləmişdir. 1976-1981-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti vəzifəsinə seçilmişdir. Hacıbəy Sultanov 1951-ci ildə fizika-riyaziyyat elmləri namizədi elmi dərəcəsi almış, 1967-ci ildə isə Moskva Dövlət Universiteti nəzdindəki Ştern- berq adına Astronomiya İnstitutunun Elmi Şurasında doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1972-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmiş- dir.
Hacıbəy Sultanov Beynəlxalq Astro- nomiya İttifaqının, Avropa Astronomiya Cəmiyyətinin, SSRİ Elmlər Akademi- yası nəzdində Ümumittifaq Astrono- miya və Geodeziya Cəmiyyəti Mərkəzi Şurasının üzvü və onun Azərbaycan bölməsinin sədri olmuşdur. Müasir dövrdə Azərbaycanda astro- nomiya sahəsində tədqiqatların yenidən qurulması Hacıbəy Sultanovun adı ilə bağlıdır. Alimin bilavasitə rəhbərliyi və iştirakı ilə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının işi formalaşdırılmış, o dövr üçün müasir olan teleskopların alınıb quraşdırılması və astronomiya sahəsində yüksəkixtisaslı kadr hazırlığı həyata keçirilmişdir. Onun elmi fəaliyyətinin əsas sahələri səma mexanikası və Günəş sisteminin kosmoqoniyası ilə bağlı idi. Asteroidlərin mənşəyinə dair riyazi nəzəriyyənin qurulması istiqamətində orijinal işlər yerinə yetirmişdir. Hacıbəy Sultanovun elmi fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilmişdir. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezi- dentinin Fərmanına əsasən Azərbaycan elminin inkişafındakı xidmətlərinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. Hacıbəy Sultanov 2008-ci il mart ayının 5-də vəfat etmişdir.
293 Kimya.Biologiya.Tibb 90 illiyi Adilə Namazova 1926 SENTY ABR Adilə Əvəz qızı Namazova 1926-cı il sentyabr ayının 9-da Ağdam rayonu- nun Seyidli kəndində anadan olmuşdur. 1934-1944-cü illərdə Ağdam rayonu orta məktəbində təhsil almışdır. Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1944-cü ildə Azərbaycan Tibb İnstitutuna (indiki ADTU) pediatriya fakültəsinə daxil ol- muşdur. İnstitutu bitirdikdən sonra 1949- 1953-cü illərdə Ağdam rayonu uşaq məsləhətxanasında müdir vəzifəsində çalışmışdır. 1954-1957-ci illərdə Mosk- va Həkimləri Təkmilləşdirmə Mərkəzi İnstitutunun aspiranturasında təhsil al- mışdır.
Moskvada təhsil aldığı illərdə məşhur akademik G.N.Speranskinin klinikasın- da alim kimi formalaşmış, namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1960- cı ildə dünya şöhrətli alim, akademik B.V.Petrovskinin klinikasında o dövrə qədər hələ də qaranlıq qalan və tam ümidsiz hesab olunan anadangəlmə ürək qüsurlarının tədqiqatına başlamış, ilk dəfə olaraq uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurlarının düzgün topik diaqnozunu dəqiqləşdirərək ürək üzərində cərrahi əməliyyatın aparılması göstərişini və əks-göstərişini təyin etmişdir. 1960- 1965-ci illərdə Moskva şəhərində SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının doktoran- turasında təhsil alan Adilə Namazova 1965-ci ildə I Moskva Tibb İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə et- miş və bununla da pediatriya üzrə tibb elmləri doktoru olan ilk azərbaycanlı qadın kimi tarixə düşmüşdür. ATİ-nin Uşaq xəstəlikləri kafedra- sında assistent (1958-1960), müalicə profilaktika fakültəsi Uşaq xəstəlikləri kafedrasının müdiri (1966-1969), Hospital-pediatriya kafedrasının müdi- ri (1969) olmuşdur. SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü (1971), Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi Elmi- Tibbi Şurasının sədri (1971-1992), Azərbaycan Respublikası uşaq həkimləri cəmiyyətinin sədri (1972), Azərbaycan EA (indiki AMEA) həqiqi üzvü (1983), SSRİ Xalq Deputatı (1989-mart), iki dəfə SSRİ Ali Sovetinin üzvü, (2002), Azərbaycan Uşaq Fondunun həmsədri (2005), Rusiya Pediatrlar İttifaqının Elmi-Təcrübi “Pediatriçeskaya Farmo- kologiya” jurnalının redaksiya şurasının üzvü (2006) seçilmişdir. Adilə Namazova Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublika Tibb İşçiləri Həmkarlar Komitəsinin Fəxri fərmanı (1974), “SSRİ Səhiyyə əlaçısı” (1975), Azərbaycan SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı (1976), “Əməkdar elm xadimi” fəxri adı (1981), Azərbaycan SSR Dövlət müka- fatı laureatı (1982), Azərbaycan Res- publikası “Bilik” cəmiyyətinin Fəxri fərmanı və medalı (1983) ilə təltif olun- muşdur. 1995-ci ildə Azərbaycan Respublika- sı Səhiyyə Nazirliyinin Fəxri fərmanı, 1996-cı ildə isə səhiyyənin inkişafın- dakı nailiyyətlərinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunmuşdur. Adilə Namazova 2000-ci ildə ADTU-da Etika proqramının tərtibinə görə Albert Şveyserin-SOROS qrantına layiq görülmüş, 2002-ci ildə isə “Ziyalı Azərbaycan Qadını Simvolu” diplomu ilə təltif olunmuşdur. Bu gün də akademik Adilə Nama- zova əvvəllər olduğu kimi, yorulmadan elmi axtarışlar aparır, gənc pediatrlar nəslinin yetişməsi üçün bütün səyini və bacarığını sərf edir. Ə d ə b i y y a t Uşaqlarda bronxit və pnevmoniyanın klinika və müalicəsinə müasir baxışlar/A.Ə.Namazova, T.Q.Tağızadə.- Naxçıvan: Qeyrət, 2003.- 54 s.. Adilə ömrü... /M. Süley- manoğlu.- Bakı: Günəş, 2006.-148 s. Ana haqqı-Tanrı haqqı: [ensiklopedik məlumat] / tərtibçi-müəllif. T. Zeyna- lova, rеd. S. Nəzərli, ön söz. Z. Quliyeva.- Bаkı: İsmayıl NPM, 2003. S. 7-11. Namazova Adilə //Azərbaycanın görkəmli təbibləri /Şövkət Hüsey- nova; Red. M. Əmirova; Rəyçi və elmi red. N. Əliyev.- Bakı: İşıq, 1994.-S. 38-44. İncə bədəndə böyük ürək daşıyan akademik: Azərbaycan səhiyyəsinin korifeyi, görkəmli elm xadimi, qayğıkeş insan: akademik Adilə Nama- zova /Təhminə//Azad Azərbaycan .-2015.- 22 iyul.- S. 7 Ağdama akademik baxış:/V.Tofiqli //525-ci qəzet .-2013.- 13 sent- yabr.- S.4 9 Akademik 294 Kimya.Biologiya.Tibb 105 illiyi Ələkbər Quliyev 1911-1983 SENTY ABR Ələkbər Məmməd oğlu Quliyev 1911-ci il sentyabr ayının 27-də Tif- lis şəhərində anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1930-cu ildə Gəncə şəhərinə gələrək Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutuna qəbul ol- muşdur. 1937-ci ilədək Botanika ka- fedrasında assistent kimi çalışmış, bir müddətdən sonra baş müəllim vəzifəsinə keçirilmişdir. 1941-ci ildə akademik A.A.Qrossqeymin rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək biologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi və dosent elmi adı al- mışdır. 1938-ci ildə Gəncə şəhərindəki H.Zərdabi adına Dövlət Pedaqoji İnsti- tutunda kafedra müdiri vəzifəsinə seçil- mişdir. Həmin illərdə pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, o, Azərbaycan Elmi-Tədqiqat İpəkçilik İnstitutunda tutçuluq şöbəsinə də rəhbərlik etmişdir. Tanınmış alim Kənd Təsərrüfatı İns- titutunda Botanika kafedrasının müdi- ri (1941-1955), AKTİ-nin aqronomluq fakültəsinin dekanı (1946), həmin ins- titutun elmi işlər üzrə direktor müavini (1955-1959), Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunun rektoru (1960), Azərbaycan SSR-in Kənd Təsərrüfatı naziri (1961- 1962), Azərbaycan SSR Elmlər Aka- demiyası (indiki AMEA) Genetika və Seleksiya İnstitutunun direktoru (1962- 1970) vəzifəsində çalışmışdır. 1950-ci ildə SSRİ EA-nın V.L.Komarov adına Botanika İnstitutunda “Azərbaycanda bal və toz verən bitkilərin öyrənilməsi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək biologiya elmləri dok- toru alimlik dərəcəsinə, 1952-ci ildə isə SSRİ AAK-ın qərarı ilə professor elmi rütbəsinə layiq görülmüşdür. Elmi fəaliyyəti çoxsahəli olmuş- dur. Onun yaradıcılığını şərti olaraq üç sahəyə bölmək olar. Həmin sahələrdən biri yem bitkilərinin öyrənilməsi olmuş- dur. Akademik Ə.Quliyev bu istiqamətdə apardığı elmi işlərin nəticələrini beş monoqrafiyada və yüzdən çox elmi məqalədə çap etdirmişdir. Arıçılıq sahəsində apardığı tədqiqat işləri keçmiş SSRİ-də Ə.Quliyevi görkəmli alimlər sırasında məşhurlaşdırmışdır. Xüsusilə, uzun illər ərzində apardığı tədqiqatların nəticəsi olan “Bal və toz verən bitkilərin öyrənilmə məsələləri” monoqrafiyası ona böyük şöhrət gətirmişdir. Ölkənin otlaq və çəmənliklərində zərərli və zəhərli bitkilərin müəyyən edilməsində və otlaqların yaxşılaşdırılması sahəsində geniş tədqiqatlar aparmışdır. Ə.Quliyev bu xidmətlərinə görə Ümumittifaq Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının üzvü seçil- mişdir. Elmi fəaliyyətinin ikinci hissəsi çiçəkli bitkilərin təkamülünə aid bəzi məsələlərin öyrənilməsinə həsr edil- mişdir. O, müəyyən etmişdir ki, çiçəyin nektar orqanının forması və nektar verməsi bir-birindən kəskin fərqlənir. Ə.Quliyevin elmi fəaliyyətinin üçün- cü istiqaməti Azərbaycanın əsas kənd təsərrüfatı bitkilərinin biologiyasına, genetik xüsusiyyətlərinin və seleksiya məsələlərinin öyrənilməsinə həsr edil- mişdir. Bu sahədə apardığı qiymətli tədqiqat işlərinin nəticəsində alim on- larca yeni bitki sortu yaratmışdır ki, onlardan ASXL-1 yonca, Azərbaycan-3 qarğıdalı və Ağdaş-3 pambıq sortları res- publikamızın kənd təsərrüfatının davam- lı inkişafında mühüm rol oynamışdır. Ə.Quliyevin xidmətləri dövlət
tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, o, bir çox mükafatlarla, orden və medal- larla təltif olunmuş, “Əməkdar ixtiraçı” fəxri adına layiq görülmüşdür. 1960-cı ildə ona “Əməkdar elm xadimi” adı ve- rilmişdir. 1962-ci ildə Azərbaycan EA-nın (AMEA) müxbir üzvü, 1967-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilmişdir. Uzun illər Ge- netika və Seleksiya İnstitutunun elmi məcmuəsinin, AKTİ, Gəncə Pedaqoji İns- titutunun elmi yazarları məcmuələrinin redaktoru, redaktor müavini, Azərbaycan EA-nın Xəbərlər bölməsində redaksiya heyətinin üzvü, Azərbaycan Genetiklər və Seleksiyaçılar Cəmiyyətinin Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur. Onun yerli və xarici mətbuatda 250-yə qədər elmi əsəri, o cümlədən 14 kitabı, 11 monoq- rafiyası çap edilmişdir. Akademik Ələkbər Quliyev 1983-cü ildə vəfat etmişdir. Ə d ə b i y y a t Azərbaycan yaylaqla- rının zəhərli və zərərli bitkiləri və onlarda mübarizə tədbirləri /Ə.Quliyev, V.Quliyev.- Bakı: Azərnəşr, 1961.- 183 s. Azərbaycanın balverən bitkiləri və kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının art- masında bal arılarının rolu /Ə.Quliyev.- Bakı: Elm, 1979.-202 s. Azərbaycanın yay otlaqları və onları yaxşılaşdırma yolları /Ə.Quliyev, V.Quliyev.- Bakı: Azərnəşr, 1962.- 164 s. Yonca /Ə.Quliyev, S.Hüseynov.- Bakı: Azərnəşr, 1986.- 76 s. AMEA-da akademik Ələkbər Quliyevin 100 illiyi qeyd edilmişdir //Elm.-2012.- 30 yanvar. Quliyev Ələkbər Məmməd oğlu //Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1979.- C.III.- S.266. www.anl.az 27 Akademik 295 Ə d ə b i y y a t Cabbarov, F. H.Z.Tağıyevin qız məktəbinin tarixindən /F.Cabbarov; elmi red. N.Vəlixanlı; Azərb. Milli Elmlər Akad., Milli Azərb. Tarixi Muzeyi.- Bakı: Ziya, 2011.-390 s. Müsəlman Şərqində ilk dünyəvi qız məktəbinin yaradılmasının 110 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi Simpoziumun məruzələri: Bakı, 06-07- 2011 /AMEA, Milli Azərb. Tarixi Muzeyi; məsul red. N.Vəlixanlı; tərt. F.Cabbarov.- Bakı: [Ziya], 2012.- 166 s. Bayramqızı, Ə. İlk dünyəvi qız məktəbinin yaradıl- masından 110 il ötür /Ə.Bayramqızı //Xalq qəzeti.- 2011.- 23 oktyabr.- S.6. Rzalı, R. Görkəmli mesenat Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə müsəlman aləmində ilk dünyəvi qız məktəbi 110 il öncə Bakıda açıldı /R.Rzalı //Azərbaycan.- 2011.- 23 noyabr.- S.7. Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|