Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx

230 
rəqləyirdi. Sonralar, artıq onun kitabxanasının daimi üzvünə 
cevriləndən sonra o kitabın S.Rüstəmxanlının “Ömür kitabı“ ol-
duğunu bildim, kitabla tanışlıqdan sonra isə çox şeyi dərk etdim. 
Atam uzaq keçmişdə qalan uşaqlığını, itirdiyi gəncliyini tapmış-
dı bu kitabda. O, oxuduğu xatirələrin qanadında dünəninə dönə 
bilirdi. Bilirdim ki, onun müəllifi də atam üçün qopub ayrıldığı 
kəndin dağının, daşının bir parçası qədər əziz və sevimlidir. 
S.Rüstəmxanlı “Ömür kitabı“ ilə “oxucu yaddaşının son dərəcə 
həssas nöqtələrinə üz tutur”du. Ruhumuzun təzələnməyə ehtiyacı 
olduğu bir dövrdə bu missiyanı reallaşdırmaq  əsl hünər idi. 
S.Rüstəmxanlı C.Yusifli ücün bu məqamda daha maraqlı, daha 
dəyərlidir. Təsadüfidirmi, tənqidçi əsərin “Şairin portreti“ adlanan 
hissəsində daha çox “Ömür kitabı”nın məhvərində fırlanır. Şairin 
portretini onun şeirlərində deyil, “Ömür kitabı”nın  şeiriyyətində 
görükdürməyə çalışır. “Ömür kitabı” bizə “Anamın kitabı” qədər 
doğmadır, gərəklidir. Amma bu kitab C.Yusifli ücün bir də ona 
görə layiqlidir ki, orada vətənin, xalqın keçmişi, dünəni haqqında 
həqiqət var, səmimiyyət var: “Sabir bu kitaba ruhundan keçən 
taleyin yaddaşını köçürüb, ona görə  də bu kitab həm tarix dir, 
həm də tarix haqda sözdür. ...Vicdanlı tarix yazmaq üçün ”Ömür 
kitabı”nı oxumaq gərəkdir.” 
 
* * * 
C.Yusiflinin kitablarını oxuyanda mənə elə gəlir ki, o, əslin-
də tədqiq etdiyi predmeti o məqsədlə seçir ki, ondakı dəyərlərə 
istinadən dəyərsizliyə daha açıq meydan oxuya bilsin. O, 
yaxşını üzə  çıxarmağı meyar edərkən  ədəbi prosesdəki naqis 
meyllərin antitezasını yaratmış olur. Hələ bundan öncə çap 
olunmuş “Azərbaycan poeziyasında  Əli Kərim mərhələsi” 
kitabında oxucu sözü gedən şairlə yanaşı, bütöv bir adlar sırası 
ilə üz-üzə durur: Füzuli, M.Müşfiq, S.Vurgun, R.Rza, N.Hik-
mət, V.Mayakovski və.b. Yox, bu incələmələr Ə.Kərimi yalnız 
öz dövrü ədəbi mühiti içində öyrənmək, yaxud onlar arasındakı 
anoloji yanaşmaları üzə  çıxarmaqdan ötrü edilmir. Müəllif bu 
şairləri də kitabın qəhrəmanlarına çevirir. Onların  ədəbiyya-

---

231 
tımızdakı tutduqları mövqelərini müəyyənləşdirir, poetik 
düşüncənin inkişafındakı rollarına dəyər verir. Bu dəyərdə, bu 
münasibətdə Füzuli, S.Vurğun, R.Rza və.b.-na qarşı son vaxt-
lar ədəbi prosesimizdə hakim olan nihilist meyllərə bir üsyan, 
etiraz da tüğyan edir. 
Əslində, bütün bu “mərkəzdənqaçma” tendensiyaları araş-
dırılması vacib olan bir qütbü nişan verir: ümumən Azərbaycan 
ədəbiyyatını sistemli səkildə  tədqiq etmək.  Ənənəvi stereotip 
formada yox, yeni rakursdan, yeni düşüncə tərzi ilə, yeni bucaq 
altında. Müəllifin fikirlərinə diqqət edək: “Ədəbiyyat tarixini 
araşdırmağın mövcud ənənələri çərçivəsindən kənara çıxan ki-
mi,  ədəbi mətnlərin içindəki poetik enerjini ənənəvi araşdır-
maya uyğun gəlməyən başqa bir bucaq altında öyrənməyə 
başlayan kimi min illərin “daşlaşmış obrazları“ hərəkətə gəlir, 
keçmişlə bu günün münasibətləri, gizli əlaqələri, bəzən çarpaz, 
bəzən də paralel gedən xətləri, onların rəngi, səsi və  nəfəsi 
aydın təsəvvür və parlaq obraz formasında görünür”. C.Yusifli-
nin missiyası yalnız təqib qıldığı predmeti araşdırmaqla ona 
görə bitmir ki, o, keçmişlə bu günün münasibətlərini bilir, gizli 
əlaqələri üzə  çıxarır, “bəzən çarpaz, bəzən də paralel gedən 
xəttlər” ondan yan keçmir.  
Hər şair potensial tarixdir, keçmişdir, özündə dünənin bağlarını 
yaşadan və onu qırılmağa qoymayan yaradıcıdır. C.Yusifli 
S.Rüstəmxanlıda ilk növbədə bu potensialı duyur və yanılmır da. 
S.Rüstəmxanlının yaradıcılığı  ədəbiyyatda dərk olunmuş milli 
tarix, milli yaddaş hadisəsidir. Burada həm keçmiş, həm də bu 
gün vəhdət halındadır, proses kimi canlıdır. Onun mətnlərində 
xalqımızın tərcümeyi-halı, dilimizin, ruhumuzun mənşəyi, tarixi-
miz və taleyimiz sərgilənir. Təbii ki, bu yaradıcılığın, xalqa bağlı 
poeziyanın kökü var, rişələndiyi qaynaq var. C.Yusifli bu kökü, 
bu qaynağı axtararkən oriyentiri düzgün müəyyənləşdirir, ədəbiy-
yatımızın Rüstəmxanlı Sabirindən  əvvəl yetirdiyi M.Ə.Sabirinə 
üz tutur. Yalnız ona görə ki, S.Rüstəmxanlı poetikası üçün 
xarakterik olan “yaddaşın son dərəcə həssas nöqtələrinə üz tutmaq 
“xususiyyəti Sabir şerindən su içir.  

---

 
232 
Tənqidçi M.Ə.Sabirə daha geniş kontekstdə yanaşır, onu ən 
yeni  ədəbiyyatın başlanğıc nöqtəsi, dünənlə bu günün şeirini, 
poeziyasını birləşdirən körpü sayır: “Sabirin yaradıcılığı ona 
qədərki, və  qəribədir, həm də ondan sonrakı  ədəbi prosesin 
gedişatını  ən müxtəlif rakurslarda daxili və gizlin təhlildən 
keçirir və bununla da özündən sonrakı  ədəbi prosesin inkişaf 
meyllərini müəyyənləşdirir”. M.Ə.Sabir o şairlərdəndir ki, haq-
qında nə danışırıqsa, necə danışırıqsa milli təyini işlətmədən 
ötüşə bilmirik, milli sözü onu xararterizə edən başlıca meyara 
dönür. Onu öz xələfi S.Rüstəmxanlı ilə birləşdirən də ilk növ-
bədə bu məqam, onların milli düşüncə daşıyıcıları olmalarıdır. 
 
* * * 
Dövr, zaman dəyişdikcə ona münasbət, yanaşma meyarları 
da dəyişməyə məruz qalır. Ədəbiyyat tariximiz, bu tarixi yara-
dan sənatkarlar da həmçinin, dəyişən zamanla bərabər tədqiq 
predmetinə çevrilirlər.  Əsas missiyamızı  dəyişən tarix və za-
man keçidində dəyərləri itirməmək, irs–varis münasibətlərində 
harmoniyanı qorumaqdır. Bu gün C.Yusifli öz yaradıcılığı ilə 
həmin ali məqsədə xidmət edir, yeni ovqat və statusda özünü-
ifaya, estetik özünüdərkə çalışan tənqidimiz üçün layiqli mate-
rial verir. Yalniz yeni tənqid hadisəsi olduğuna görə deyil, həm 
də  “ədəbiyyatda yaşamağın formulu”nu tapmaq üçün bu tən-
qidə üz tutmağa dəyər.