Heyət n darə ed lm



Yüklə 4,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/54
tarix05.03.2017
ölçüsü4,61 Mb.
#10133
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   54

1.  Xətti    təşkil  edilmiş  strukturda,  hansı  ki,  tez-tez  adlandırılır 

piramidalı,  bürokratik  –  ciddi  iyerarxiyalı  təşkil  olunmuş  məsuliyyət 

zonası və təkbaşına rəhbərliyə bölünərək xarakterizə olunurlar. 

Xətti    təşkil olunmuş struktur iki növə ayrılaraq fərqlənirlər: düz, 

səthi  və  yüksək  işçilərin  ümumi  sayında  iyerarxiyalı    səviyyədə  saya 

görə fərqlənirlər. 

Xətti təşkilati strukturun üstünlüyü: 

1)

  qarşılıqlı əlaqənin dəqiq sistemi; 



2)

  birbaşa əmrə sürətli reaksiya; 



 

 

 



69 

 

3)



  icraçıların fəaliyyətinin uyğunluğu; 

4)

  qəbul olunmuş qərarlarda operativlik; 



5)

  rəhbərin  qəbul  olunmuş  qərara  aydın  ifadə  olunan  mə-

suliyyəti. 

Bu tipdə təşkilati strukturun əsas problemi  – tabe olanların sayının 

məhdudluğu,  hansı  ki,  «qapanır»  bir  rəhbərə,  nəzarət  (sferanın)  məhdud 

diapazonu. Şöbələrdə (təşkilat) nəzarətin diapazonu əlaqələrin sayına görə 

müəyyən olunur.  darəçilik fəaliyyətinin səmərəliliyi    əlaqələrin növündən 

və sayından asılı olur, sayları isə həmişə artır, işçilərin sayının artması ilə 

rəhbərin fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə mürəkkəbləşdirir. 

Ə

laqələrin növləri: 



• tabe olanlar arasında birbaşa tək-tək; 

• tabe oanlar arasında çarpaz; 

• rəhbər və tabe olanla istənilən kombinasiyada birbaşa. 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 5.2. Əlaqələrin növü 



 

Ə

laqələrin  sayı  çox  olduqda  onlar  qeyri-formallaşdırılarsa  onda 



strukturun üzərində idarəetmənin səmərəliliyini saxlamaq üçün o qədər 

də  onda  çox  nəzarət  diapazonu  olmalıdır.  Ona  görə  də  fəaliyyətin 

mürəkkəb  növünün  həyata  keçirilməsində  çoxsaylı  işçilərdən  razılaş-

dırma,  dəqiqləşdirmə,  uzlaşdırma  rəhbər  tərəfindən  məsləhət,  qısa 

diapazonlu nəzarət və yüksək səviyyəli təşkilat strukturu tələb olunur. 

2. Funksional təşkilatı struktur funksiyaların paylanması Prinsipi 

üzrə  təşkilatdaxili  funksional  bölüşdürülməsi  və  funksiyaların    idarə 

 

Малиййя 


 

Идаряетмя   

 

Техноло-


эийа     

 

70 


edilməsi üzrə hərtərəfli struktur yaratmaq (şək. 5.3) 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

stehsalat    şöbələri 



 

Şə

kil 5.3.    Funksional təşkilat struktru 

 

Tez-tez    funksional təşkilat eyni vaxtda xətti ilə fəaliyyət göstə-



rir, bununla da icraçılar üçün ikitərəfli tabelik yaradılır. Funksional böl-

mələr  öz  səlahiyyəti  çərçivəsində  vahid  funksiyanın  həyata  keçiril-

məsinə  daxil  olanlara  necə  aşağıda  duran  bölmələrə,  eləcə  də  statusa 

görə    bərabər, lakin vahid sərəncam vermək hüququna malik olur. 

Funksional təşkilat strukturu: 

1) funksional istiqamət üzrə daha dərin tədqiq etmənin həlli; 

2)  funksiyaların  yerinə  yetiriməsinə  görə  cavabdeh  olan 

mütəxəssislərin yüksək səlahiyyətliliyi; 

3)  xətti    menecerlərin  funksional    rəhbərlər  tərəfindən  həll 

olunan vəzifənin bir hissəsindən    azad olması. 

Funksional  strukturun  variantlarından    biri  –  divizion  (depar-

tament),  hansı  ki,  məhsula,  regiona  (coğrafi),  istehlaka  (ümumi 

xüsusiyyətə malik olan istehlakçı qrupu) prinsiplərinə görə qurmaq olar. 

stər  təşkilatlarda,  istərsə  də  ondan  kənarda  situasiyanın  dəyiş-

məsində  innovasiyanın  və  çevikliyin  olmaması  əsasən  təhkim  edilmiş 

funksiyaların  həyata  keçirilməsinin  istiqamətləndirilməsi  funksional 

təşkilat strukturunun əsas probleminə aid etmək olar. 

Çeviklikdə  fərqlənən,  xarici  mühitin  tələblərinə  kifayət  qədər 

uyğun  operativ  dəyişməyi    bacaran  təşkilat  strukturu  xüsusi  diqqətə 

Президент (директор) 

Функсионал рящбяр 1 

Функсионал рящбяр 2 

Функсионал рящбяр 3 


 

 

 



71 

 

layiqdir.  Məhz  uyğunlaşan  təşkilat  quruluşu  iqtidarlıdır  xətti  və 



funksional strukturun  bütün  üstünlüklərindən  istifadə  edərək  bu  daima 

dəyişən dünyada müvəffəqiyyətlə fəaliyyətdə və inkişafdadır.   



3. Uyğunlaşan    təşkilat quruluşu – çevik quruluşlar (canlı orqa-

nizmin  analoqu  ilə)  mühitin  tələblərinə  uyğun  dəyişmək  qabi-

liyyətlidirlər. Məhz uyğunlaşan təşkilat quruluşu iqtidarlıdır ki, xətti və 

funksional strukturun  bütün  üstünlüklərindən  istifadə  edərək  bu  daima 

dəyişən dünyada müvəffəqiyyətlə fəaliyyətdə və inkişafdadır. 

Uyğunlaşan təşkilat strukturu aşağıdakı növlərə ayrılır: 

1)  layihəli  –  konkret  məsələnin  həlli  üçün  yaranan  müvəqqəti 

struktur. Bu strukturun məqsədi ondan ibarətdir ki, məsələni həll etmək 

üçün  bütün  mütəxəssisləri  bir  komanda  ətrafında  toplamaq,  layihəni 

keyfiyyətli  həyata  keçirmək  və  qısa  bir  müddətdə,  ondan  sonra  layihə 

strukturu ləğv edilir; 

2)  matrisalı  -    funksional-müvəqqəti-məqsədli  struktur.  Bu 

təşkilatın xüsusi növüdür, layihə növü üzrə bütünlükdə qurulmuş, uzun 

müddət    fəaliyyət  göstərən,  hansı  ki,  təşkilat  üçün  layihə  formasında 

daima mövcud olan xüsusiyyətdir. 

Təşkilatın    ayrı-ayrı fəaliyyət sferası üzrə idarəetmə şaquli üzrə 

qurulur, üfüqi üzrə idarəetmə layihəsi həyata keçirilir. 

Matrisa  quruluşu  üçün  (şək.  5.4.)  mütəxəssislər  arasında  əlaqə 

yaratmaq xarakterikdir, müəyyən məsələlər üzrə işin təşkili    təşkilatın 

mövqeindən asılı olmadan konkret bölmələrə daxil edilir. 

Təşkilatda    bölmələrə  daxil  edilən  işin  təşkilində  müəyyən  mə-

sələ üzrə mütəxəssislər arasında əlaqələrin yaranması    (şəkil 5.4.) mat-

risa quruluşu üçün xarakterikdir. 

Matrisli təşkilat strukturunun üstünlükləri: 

- proqramlı    bölmələrin yaranması və sürətlə funksional bölmələrdə 

təmasda olmalarının artması sayəsində rəhbərliyin fəaliyyəti fəallaşır; 

- təşkilatın kadr potensialından çevik istifadə edilməsi. 

Belə növdə quruluşdakı çatışmamazlıq strukturun özünün mürək-

kəbliyindən  ibarətdir,  böyük  sayda  şaquli  və  üfüqi    əlaqələrin  qo-

yulması ilə səbəb olmaqla, eləcə də vahid rəhbərliyin olmadığı situasi-

yasında təşkilatın    idarə edilməsinin mürəkkəbliyində. 

Texnologiya    (yun.  techne  –  sənət,  ustalıq,  bacarıq)  1)  istehsalat 

prosesində  hazır  məhsul  almaq  üçün  işlədilən  xammal,  material  vəya 

yarımfabrikatların emalı, hazırlanması, aqreqat halının xassələrinin forma-

sının dəyişdirilməsi metodlarının məcmusu, xammal, material və ya yarım-


 

72 


fabrikata müvafiq istehsal alətləri ilə təsir göstərmə üsulları haqqında elm. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Şə

kil 5.4. Matrisli təşkilat strukturu 

 

Texnoloci  tarixdə  bir  neçə  səviyyə  (sadə  və  qənaətli  üsul  ilə 

hazırlanma) fərqlənir, hansı ki, istehsalı keçmiş. 

Birinci səviyyə – texnologiyaya qədərki dövrdə hər bir məmulat 

hər bir məmulat nadir məmulat kimi yaranır. 

kinci  səviyyə  –  standartlaşma  və  mexanikləşmənin  tətbiqi  ilə 

ə

laqədar  olmuşdur.  O  ilk  dəfə  atıcılıq  silahının  istehsalından  başlamış  -   



muşketlər və ayrı-ayrı ünsürlərin bir-birini əvəz etməsi hesabına istehsalın 

ucuzlaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Nəticədə bu istehsalın ixtisaslaşdırıl-

masının inkişafına səbəb olubdur «düçarolma» necə ayrıca icraçılar, eləcə 

də həm bölmələr və firmalar, texnoloci prosesə daxil edilmişlər. 

Növbəti səviyyə konveyer quraşdırma xətti XX əsrdə baş vermişdir. 

Konveyer (ing. Conveyer; konvey –daşımaq) transportyor –ədədi 

səpələnən  və  s.  yükləri  müəssisə  daxilində  nəql  etmək  üçün  fasiləsiz 

işləyən  maşın…  Konveyer  təsərrüfatın  müxtəlif  sahələrində  yükləmə-

boşaltma  işlərinin  yerinə  yetirilməsi,  texnoloci  proseslərin  fasiləsiz-

liyinin təmini, axını istehsalda ardıcıl əməliyyatların icrası üçün tətbiq 

edilir.  lk konveyer xəttində fəhlənin özünün iş yeri olmur. Bu o vaxta 

qədər  davam  edilir  ki,  hərəkətdə  olan  konveyer  kəşf  olunur,  hansı  ki, 

hər bir icraçı fəhlə üçün ayıca iş yeri nəzərdə tutulur, onların yanından 

ə

mək predmetlərinin özü irəli gəlir. 



 

(Директор) 

Лайищяляр   

Ясас истещсал   

Щесаблама мяркязи   

Лайищяляр 1 

Лайищяляр 2 

Лайищяляр 3 

1. Лайищянин иш групу   

2. Лайищянин иш групу   

3. Лайищянин иш групу   


 

 

 



73 

 

Texnologiya              (yun techce – sənət, ustalıq, bacarıq) 

                                  1) istehsalat posesində hazır   

                                  məhsul almaq üçün işlədilən xamal, material və ya 

yarımfabrikatların  emalı,  hazırlanması,  aqreqat  halının  xassələrinin 

formasının, dəyişdirilməsi metodlarının məcmusu, xammal, material və 

ya  yarımfabrikata  müvafiq  istehsal  alətləri  ilə  təsir  göstərmə  üsulları 

haqqında elm. 

Texnolocilik tarixində bir neçə səviyyə (sadə və qənaətli üsul ilə 

hazırlanma) fərqlənir, hansı ki, istehsalı keçmiş. 

Birinci səviyyə – texnologiyaya qədərki dövrdə hər bir məlumat 

nadir məlumat    kimi yaranır. 

kinci  səviyyə  –  standartlaşma  və  mexanikləşmənin  tətbiqi  ilə 

ə

laqədar  olmuşdur.  O  ilk  dəfə  atıcılıq  silahının  istehsalından  başlamış  -   



muşketlər və ayrı-ayrı ünsürlərin bir-birini əvəz etməsi hesabına istehsalın 

ucuzlaşdırılması  nəzərdə  tutulubdur.  Nəticədə  də  bu  istehsalın  ixtisas-

laşdırılmasının inkişafına səbəb olubdur (düçarolma» necə ayrıca icraçılar, 

eləcə də    həm bölmələr və firmalar, texnoloci prosesə daxil edilmişlər. 

Növbəti səviyyə    konveyer quraşdırma xətti XX əsrdə baş vermişdir. 

Konveyer    (ing.  conveyer;  konvey  –  daşımaq),  transportyor  – 

ə

dədi  səpələnən  və  s.  yükləri  müəssisə  daxilində  nəql  etmək  üçün 



fasiləsiz  işləyən  maşın...  Konveyer    təsərrüfatın  müxtəlif  sahələrində 

yükləmə  –  boşaltma  işlərinin  yerinə  yetirilməsi,  texnoloci  proseslərin 

fasiləsizliyinin  təmini,  axınlı  istehsalda  ardıcıl  əməliyyatların  icrası 

üçün tətbiq edilir.  lk konveyer xəttində fəhlənin özünün iş yeri olmur. 

Bu o vaxta qədər davam edilir ki,    hərəkətdə olan konveyer kəşv olu-

nur,  hansı  ki,  hərəkətdə  olan    hər  bir  icraçı  fəhlə  üçün  ayrıca  iş  yeri 

nəzərdə tutulur, onların yanından əmək predmetlərinin özü irəli gedir. 

Konveyer  istehsalın  avtomatlaşdırılması  və  kompleks  mexanik-

ləşdirilməsi  üçün  əsas  vasitələrdən  biridir.  Genri  Fordun  tətbiq  etdiyi 

hərəkətdə  olan  konveyer  maşın  istehsalının  maya  dəyərini  on  dəfə 

azaltmağa imkan yaratmışdır. 

Bu gün hamıya məlum olan istehsalat və idarəetmə texnologiyası 

son  nəticə  nöqteyi-nəzərdən  üstünlük  təşkil  edən  icraçıların  birgə 

fəaliyyətinin  təşkilat  forması  (insanların  seçilmə  vasitəsilə  «qrup  rəh-

bəri», yaxud    «texnoloji» xüsusiyyət) təşkilatın xarakterinə əhəmiyyət-

li dərəcədə təsir göstərə bilər. 

Birgə  fəaliyyət,  yaxud  birgə  fəaliyyətin  oxşar  növünün  təşkilat 

forması sosial psixologiyada qrup    iştirakçılarının arasında qarşılıqlı əlaqə 



 

74 


üsulu  kimi  qəbul  edildiyi  məsələ,  yaxud  problem  başa  düşülür. 

L. .Umanskinin  təsnifatına  uyğun  baza  sayına  üç  növ  birgə  fəaliyyət 

növünü aid etmək olar:    bir də qarşılıqlı təsir, bir-birinin ardınca gələn və 

birgə- fərdi. 

1) Birgə-qarşılıqlı    təsir növü fəaliyyəti ümumi tapşırığın həllin-

də    iştirakçıların mütləq iştiraketmələri ilə xarakterizə olunur. Bununla 

da icraçıların bərabər əmək intensivliyi, necə bir qayda, təxminən eyni 

olur, xüsusilə onların fəaliyyəti rəhbərlik tərəfindən müəyyən olunur və 

bir  qayda  olaraq    dəyişkəndir.  Əməyin  səmərəliyi  qrupda    bərabər 

dərəcədə  iştirak  edənlərin  hər  birinin  töhfəsindən  asılıdır  (şək.  5.5.). 

Birgə  fəaliyyətin  təşkilinin  belə  variantının    illüstrasiyası  ağırlığın 

birgə yerdəyişməsinə xidmət edər. 

 

 

 



 

   


 

 

 



 

 

 

 

 

 



 

 

Şə

kil 5.5. Birgə-qarşılıqlı təsir fəaliyyət növü 

 

Birgə    ardıcıl    fəaliyyət  növü  birgə-qarşılıqlı  təsir  göstərmə 



müvəqqəti bölüşmədən, eləcə də qayda ilə hər kəs birinin işdə iştirakından 

fərqlənir (şək. 5.6.). Ardıcıllıqda nəzərdə    tutulur ki,    əvvəlcə işə bir nəfər 

iştirakçı    daxil  olur  –  ikincidə,  üçüncüdə  və  i.a.  xammalın  son  məhsula 

çevrilməsində hər bir iştiakçının xüsusiyyəti nəzərə alınır. 

Birgə – ardıcıl növ qarşılıqlı əlaqə – konveyer, prosesin iştirakçının 

fəaliyyətinin məhsulu    keçir digəriə, sonuncuda əmək predmeti olur. 

 

 

 



 

Şə

kil 5.6. Birgə ardıcıl fəaliyyət növü 



 

 

 

 



75 

 

Bu  cür,  məsələn,  taxtanın  hazırlanmasında  əvvəlcə  kimsə  ağacı 



mişarla  kəsir,  sonra  onu  fabrikə  gətirirlər,  kimsə  gövdəni  qol-budağından 

təmizləyir,  sonra  taxtanın  hansı  həcmdə  hazırlanmasını  hesablayır,   

mişarlama əməliyyatı aparılır, əlbətdə əməliyyatın sxemi olmalıdır. 

4)

  Birgə  fərdi fəaliyyət növü    əmək iştirakçıları arasında qarşılıqlı 



fəaliyyət onunla fərqlənir ki, minimumlaşır (şək. 5.7.) Hər bir icra 

edən  özünə  aid  olan    həcmdə  işi  icra  edir,  hər  birinin  fərdi  xü-

susiyyəti  və  peşə  pozisiyası  nəzərə  alınaraq,  fəaliyyəitn  spe-

sifikasına  uyğun  işi  icra  edir.  Şəxsi,  bilavasitə  qarşılıqlı  fəaliyyət 

praktiki  olaraq    olmur  və  qeyri-düz  formada  həyata  keçirilmir 

(məsələn, telefon vasitəsilə, kompüter və s.). Prosesin iştirakçıların 

hər  biri  əməyin  nəticəsini  müəyyən  olunmuş  yerdə,  qabaqcadan 

şə

rtlənən  qaydada  verir.  Müxtəlif  icraçıları  yalnız  ancaq  əmək 



predmeti birləşdirir, hər bir iştirakçı spesifik qaydada emal edir. Bu 

növ    fəaliyyətdən misallar – fərdi ağırlığı daşıma, yaxud müxtəif 

aspektlərdə  müxtəlif  mütəxəssislərin  bu  və  ya  digər  müxtəlif 

hadisənin təhlili. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Şə

kil 5.7. Fəaliyyətin fərdi-birgə növü 



 

Son vaxtlar    mütəxəssislər tərəfindən xüsusi birgə növ fəaliyyət, 



birgə  yaradıcılıq-fərqlənir

.

1



  Kollektiv  fəaliyyət  adlanan  belə  oxşar 

təşkilat elm sahəsində və incəsənətdə, harada elm və yaradıcı layihənin 

                                            

1

  Малиновский П.В. Идейно-теоретические и методологические основы 



организационно

-управленческих игр.// Управленческие    нововведения и 

игропрактика

.- М., 1990. 



 

76 


yaradıcılığı  nə  isə  tamamilə  eyni,  çox  vaxt  unikal,  hansı  ki,  mövcud 

qaydalarla  və  texnologiya  ilə  yaratmaq  qeyri-mümkn  idi  yaradılmışdır. 

Belə  kollektivlərdə  fəaliyyətin  xüsusi  növü  müştərək  yaradıcılıq,  birgə 

yaradıcılıq  yaranmaqdadır,  o  vaxt  ki,  prosesin  hər  bir  iştirakçısı  bərabər 

hüquqlu  yeniliyin  yaradıcısıdır.  Yaradıcılıq  qanunu  uçotun  aparılmasını 

tələb edir, hər birinin uçotunu tələb edir, hətta özünün «dəlinin» xəyalı, ona 

görə ki, ümumi müzakirə qazanında ən    absurd ideyadan kəşvlər meydana 

gələ bilər. Bu növ qarşılıqlı təsir prosesinin iştirakçılarının hər biinin xüsusi 

fəallığı  ilə  xarakterizə  edilir,  yəni:  kollektiv  fəaliyyətdə  iştirak  hesabına 

peşə  səriştəliyinin  yüksəldilməsi  planında  fəallığı.  Bir  tərəfdən  birgə-

yaradıcı növ ilə fəaliyyətin xüsusiliyi, xüsusiyyəti hər bir iştirakçıya imkan 

verir.  Müxtəlif  fəaliyyət    üsulunu  yoxlamaq,  sınamaq  imkanı  yaradır, 

digər mütəxəssislərlə və əmək sferası ilə işləmə üsulu ilə zənginləşir, digər 

tərəfdən – sinergetik (qarşılıqlı zənginləşmə) səmərə qrupun özünün güclü 

inkişaf  impulsu,  fəaliyyəti  yerinə  yetirir.  Lakin,  fəaliyyətin  bu  növündə 

«izlər» iştirakçıların fərdi töhfəsi prinsipcə. 

Belə kollektivlərin üzvləri tamamilə müxtəlif peşə mövqelərində 

işləmək imkanı əldə edirlər və qrupun qarşısında duran məsələdən asılı 

olaraq  müxtəlif  kollektiv  rolu  icra  edirlər.  Ona  görə  də  verilmiş  qrup   

adətən  yüksək  çevikliyə,  dəyişikliyə  və    təskibə  malikdir  və  daxili 

quruluşa  qarşıda  duran  vəzifədən  və  onların  yerinə  yetirilməsi 

şə

raitindən asılı olurlar. Belə ki, yaradıcı kollektiv işləyir, hansı ki, hər 



birinə özünü ifadəetmə imkanı verilir və bütünlükdə qrupun məqsədinə 

çatmaq – yeni, mədəni, dəyərli əsər, yaxud məhsul yaratmaq məqsədinə 

qrup bütünlükdə nail olur. 

 

Qarşılıqlı fəaliyyət növü        Birgə qarşılıqlı fəaliyyət situasiyasında 

                                                adamlar  üçün  kollektiv  məqsədə  yüksək 

istiqamətləndirmə  meyli  liderin  etibarını  qazanmaq,  sədaqətli  olmaq, 

qrupun əxlaq (norma və dəyərlər), eləcə də ənənəvi ədəb qruplarına isti-

qamətləndirmə  xarakterikdir.  Belə  növ  texnologiyalı  təşkilatın  iş-

tirakçıları üçün, qrupda yüksək sədaqətli olma xarakterikdir və ən ağır 

cəza  da  qrupan  qovulmaqdır.  Təşkilatın  işçiləri  üçün  birgə-ardıcıl  növ 

fəaliyyətdə  yüksək  texnoloji  intizamlı  olma,  təlimatda  və  digər  qay-

dalarda  ifadə  olunan  forma  və  qaydalara  və  digər  normativ  sənədlərə 

riayət  etmək  tələb  olunur.  Bu  cür  texnologiya  mürəkkəb  sənaye 

istehsalı emaledici sənaye üçün xarakterikdir. 

Birgə-fərdi fəaliyyət prosesinin iştirakçılarına yüksək təşəbbüskarlıq, 



 

 

 



77 

 

pessionarlıq, nəticəyə və fərdi fəaliyyətə    istiqamətləndirmə xarakterikdir. 



Eləcə də belə    mütəxəssislər öz şəxsi məqsəd və dəyərlərini, məqsədə nail 

olmaq, çatmaq üçün sərbəst məqsədə nailolmanın üsullarını və vasitələrini 

sərbəst işləməyə həvəsli olurlar və    təşkilatdaxili rəqabətə davamlı situasi-

yada öz bacarıqlarını göstərirlər. Belə növ texnologiya müasir elm tutumlu 

istehsal üçün hansı ki, müasir mürəkkəb    texnologiya olduqca yüksək ha-

zırlıq tələb edir. Bu cür texnologiyada işləyən əmək kollektivlərində müx-

təlif mütəxəssislərin arasında ümumi fəaliyyətin təşkili problemi baş verə 

bilər, öz işini çox yaxşı bilənlər, lakin bütünlükdə təşkilatın problemləri ilə 

deyil, daha çox özünün şəxsi fəaliyyətinin problemləri ilə məşğul olur. 

Xüsusi oriyentasiya – peşə inkişafına oriyentasiya necə qeyd ounur, 

birgə  yaradıcı  keyfiyyətin  iştirakçılarına  xasdır.  Birgə-fərdi  fəaliyyət 

iştirakçılarının  təşəbbüsündən,  kökündən  fərqlənir,  belə  təsadüf  peşənin 

ixtisas  çərçivəsində  dərinləşməsi  haqqında    o  qədər  də  söhbət  getmir, 

söhbət  sərhəd  vilayətlərində  insan  fəaliyyətinin  işi  haqqındadır.  Mütəxəs-

sislərdən  fərqli  olaraq  peşəkar  bacarıqlıdır  və  hətta  çalışır  ki,  öz  ixtisası 

çərçivəsindən  çıxsın  və  digər  mütəxəssislərin  alətlərindən  istifadə  edərək 

işlərin  o  da  nəinki  yeniliyi  tapmaqda    imkan  verir,  hətta  elmi  də  anla-

maqda öz anlama problemini dərinləşdirir. 

Beləliklə,  birgə-yaradıcı  növ  fəaliyyətin  iştirakçıları  müxtəlif 

sahələrin  mütəxəssisləri  ilə  əməkdaşlıq  etməyə  aydın  ifadə  olunan   

oriyentasiyaya malikdirlər, çevik dəyişən mövqe, eləcə də fərdi inkişafa 

oriyentasiya  mövcuddur.  Belə    fəaliyyət  növündə  işləyən  kollektivlər 

üçün əsas dəyər yeni biliyə nail olmaqdan ibarətdir, fərdi inkişaf üçün 

şə

raitin yaranmasıdır, hər bir iştirakçının hüququna hörmətdir. 



Birgə-qarşılıqlı  əlaqəli  növ  fəaliyyət  kollektivindən  fərqli  olaraq 

birgə yaradıcı növ təşkilatlarında problemi çoxluğun səsi ilə həll etmək 

mümkün deyil, çoxluğun diktaturası yolverilməzdir. 

  Problemlər    konsensusla  həll  olunmalıdır  və  yekun  həlli  məc-

buri  surətdə    azlığın  qanuni  marağının  həyata  keçirilməsi  imkanın 

saxlamalıdır, onların hüquqları heç bir vaxt pozulmamalıdır. 

Maliyyə  kimi,  neçə  təşkilatın  ünsürü  kimi,  əksər  halda  nəinki  pul, 

lakin və    digər resurslar, hansı ki, müəssisənin ixtiyarında mövcuddur, ya-

xud təşkilatın özünün fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün cəlb ediləcəkdir. 

Maliyyənin    üç əsas funksiyasını fərqləndirirlər: 

1) bölüşdürücü; 

2) stimullaşdırıcı; 

3) nəzarətedici. 


 

78 


Heyətin    idarə  edilməsi  nöqteyi-nəzərdən  resursları  təşkilinin 

mühüm  tərkib  hissəsi  « nsan  kapitalı»  inkişaf    prosesindədir.  Ame-

rikanın iqtisadçılarının işləri sayəsində, Nobel mükafatı laureatı Q.Şults 

(T.Schultz, 1971) və    Q.Bekker (1993, 1996, G.S.Becker, 1994) təşki-

latların  çoxu  müvəffəqiyyətlə  «insan  kapitalı»  ibtidai    məcazilik 

anlayışı və tamamilə ciddi başa düşürlər ki, onun altında hər bir işçidə 

bilik ehtiyatı, vərdiş və əmək motiviziyasiyası vardır. 

Son vaxtlar bizim ölkədə də bu problemə həsr olunan işlər peyda 

olmuş  (A. .Dobrınin,  S.A.Dyatlov,  V.A.Konov,  S.A.Kurqanskiy  1992;   

S.A.Dyatlov  1993;  M.M.Kritskiy  1991;  Q.M.Kuroşeva  1995).  Onların   

bir  cərgədə  əsas  anlayışların  şərhi,  tərifi  təqdim  olunur.  Belə  ki,   

S.A.Dyatlov  (1994)  nöqteyi-nəzərincə  insan  kapitalına  necə  bilik, 

ehtiyatı, vərdişləri, istedadı, qabiliyyəti, zehni və işçinin motivləri kimi 

baxmaq  olar,  hansı  ki,  onun  əmək  məhsuldarlığının  artımına  səbəb 

olmalıdır və bununla da həmin adamın gəlirinin artmasına təsir göstərir.   

ntellektual kapitalı ölçmək cəhdi olduqca məhsuldar cəhd kimi ən    iri 

skandinaviya  kompaniyasında  Skandia  (O.A.Kozlov  1997)  təşəbbüs 

olmuşdur.  ntellektual kapital AFS üzrə direktor (kompaniyanın nəhəng 

ş

öbəsi  L.Edvinson  növbəti  üç  prinsipdən)  1)  intellektual  fəalları  bir 



neçə  dəfə  kompaniyanın  balansında  əks    etdirilmiş  fəallardan  üstün-

dürlər:    2)  intellektual  kapitalı  xammaldan  ibarətdir,  ondan  maliyyə 

nəticəsi əldə olunur; 3) menecerlər iki növ intellektual kapitalını – insan 

və  struktur  fərqləndirilməlidirlər.  nsanınkı  onunla    qiymətlidir  ki,   

yeni ideyaların mənbəyidir. Lakin insan kapitalının çoxalması    (vasitə, 

seçmə,  hazırlama  və  s.)  faydasızdır,  əgər  o  tələb  olunmursa  səmərə-

sizdir. Bu isə struktur intellektual aktivlə təmin olunur, məsələn, infor-

masiya  sistemi  ilə,  bazarın  kanallarıın  bilməklə,  istehlakçılarla  müna-

sibətdə və əlbətdə rəhbərlik etməklə, qrup səviyyəsində yeniliyi həyata 

keçirməyə  cavabdehliklə.  Təcrübədə    belə  yanaşma  kömək  etmişdir, 

məsələn,  yeni  filialın  yaradılmasında  yerli  şəraitdən  asılı  olmadan 

ümumi  texnoloji  hissəni  ayırma  yolu  ilə  xərcləri  iki  dəfə  azaltmaq 

mümkün olmuşdur. 

Canadian  mperial  Bank  of  Commerce  (C BC)  nümayəndələri 

AFS təcrübəsini inkişaf etdirirlər. Onların interpretsiyasında intellektual 

kapital müştərilərin tələblərini qane etmək üçün (yəni həqiqətən «insan 

kapitalı») və korporasiyanın bazar tələbatını təmin etmək üçün təşkilat 

imkanları («struktur kapitalı») və ticarət markasının    üstününlükləri və 

kompaniyanın  adı  («müştərək  kapital»)  tələb  olunan  zəruri  fərdi 


 

 

 



79 

 

vərdişlərdən  ibarətdir.  Bu  modelə    uyğun,  intellektualı  kapital  təş-



kilatın üç tərkib hissəsi ilə ölçü qiymətləndirilə bilər. 


Yüklə 4,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin