Qazintilari

 
Gipsin tam kimyəvi tərkibi 
 
Laylar
ın 
№№
-si 
 
Tam kimyəvi tərkibi, % 
 
Kristal  su 
 
Hi
qr
os
kopi
k 
su 
 
 
 
 
SiО
2 
 
 
 
Аl
2
О
3 
 
 
 
Fе
2
О
3 
 
 
 
CаО 
 
 
 
МgО 
 
 
 
СО
3
 
 
 
1.  1,05  16,10  14,72 10,38 2,21  18,46 3,15  31,97 
2. 0,35 16,92  7,10 6,89 2,11 26,40 2,40 37,15 
3. 0,21 18,90  4,32 2,06 1,01 30,07 0,64 42,27 
4. 0,22 18,82  3,82 1,32 1,20 30,02 1,10 42,23 
6. 0,15 19,61  3,40 1,00 0,50 30,02 1,07 42,23 
 
Gips layları üzrə CaSO
4
.2H
2
O-nun miqdarı 79,5-93,9 % təşkil edir. 
Beləliklə, 4, 5 və 6 saylı gips layları sahə standartının tələblərinə 
görə sadə və mürəkkəb portlandsement istehsalında əlavə kimi yararlıdır.  
Qeyd olunan laylar və  həmçinin 2 saylı layların gipsi müvafiq yandır-
madan sonra  suvaq gipsi üçün yararlıdır. 
1 saylı layda gipsin miqdarı az olduğuna görə  sənaye  əhəmiyyəti 
daşımır. 
2, 4, 5 və 6 saylı laylarda gipsin ümumi ehtiyatı 616056 ton təşkil edir. 
 
 
4.6.1.3. Qarğalıq yatağı 
 
Qarğalıq dəmiryol stansiyasından 500 m şimalda,  Şahtaxtı  dəmir-
yol stansiyasından isə 14 km cənub və cənub-şərqdə yerləşir.  
Yataq duzlu horizontda yerləşir. Gips layları 1 km məsafədə mergel 
və gillərin arasında izlənilir. Gipsə bu süxurların içərisində laycıqlar, 
yuva, linza, qarmaqarışıq kristallar və damarcıqlar şəklində rast gəlinir. 

 
210
Layşəkilli yatımlar perspektivli hesab olunur. 
V.V.Tixomirov tərəfindən aparılan geoloji-kəşfiyyat işləri nəticə-
sində kəsilişdə aşağıdan yuxarıya  4 lay aşkar edilmişdir. 
I lay - gillərin arasında lay şəklində rast gəlinir. Gips ağ, boz, bəzən 
isə  çəhrayı  rəngdə olub, əsas kütləsi xırdadənəli, qəndgörünüşlü, bəzən 
yağlı parıltılıdır.  Qalınlığı 95 sm-dən 120 sm-dək dəyişir. Orta qalınlığı 
116 sm. 
II lay - gillərin arasında lay şəklində rast gəlinir. Layın aşağı    və 
yuxarı hissələrində qalınlığı 15-35 sm olan təmiz gips müşahidə olunur. 
Layın qalınlığı 100-130 sm-dir (orta qalınlıq 120 sm).  
I və II layların arasında 5 metr qalınlığında gil qatı ayrılır. Burada 
15 sm qalınlığında gips laycıqları müşahidə olunur və istinad layı kimi 
maraq kəsb edir və istismar zamanı istifadə oluna bilər. II laydan 2,5 m 
yuxarıda III lay yerləşir. 
III lay ən qalın lay olub, müəyyən qədər gillidir. Layın qalınlığı 
130-175 sm arasında dəyişərək orta qalınlıq 140 sm-ə çatır. 
III və IV layların arasındakı məsafə 1,6-1,8 m təşkil edir.  
IV lay ən az izlənilən lay olub, qalınlığı 90-110 sm (orta qalınlıq 
100 sm) təşkil edir. 
Gips dənizin laqun hissəsində, dənizdən ayrılmış körfəzlərdə suyun 
fasiləsiz buxarlanması nəticəsində əmələ gəlmişdir. 
4 lay üzrə gipsin kimyəvi tərkibi aşağıdakı cədvəldə verilir. 
 
Cədvəl 27 
 
Gipsin kimyəvi tərkibi,  %-lə 
 
Layın №-si CаО 
SО
3
 
МgО Hidravlik 
su 
 
1.
 
 29,46
37,40 
2,50 
17,1 
2.
 
 29,15
37,50 
2,50 
17,2 
3.
 
 27,33
33,92 
3,13 
19,12 
4.
 
 28,92
37,19 
2,23 
19,32 
 
Qırılmaya qarşı müvəqqəti müqavimətin nəticələri aşağıdakı  cəd-
vəldə verilir. 
 

 
211
Cədvəl  28 
 
Qırılmaya qarşı müvəqqəti müqavimətin nəticələri (кq/sm
2
) 
 
Əlavə 3 
gündən sonra 
7 gündən sonra 
28 gündən sonra 
3% 20,1-21,2  18,9-20,0 
23,4-25,8 
4% 20,4-22,9  18,6-21,4  21,4-23,97 
5% 17,3-22,2  19,1-20,8 
21,5-26,7 
 
Sıxılmaya qarşı müvəqqəti müqavimətin nəticələri aşağıdakı  cəd-
vəldə verilir. 
 
Cədvəl 29 
 
Sıxılmaya qarşı müvəqqəti müqavimətin nəticələri (кq/sm
2
) 
 
Əlavə 
3 gündən sonra  7gündən sonra  28 gündən sonra 
3% 291-355 
385-411 484-530 
4% 320-353 
355-504 400-504 
5% 302-359 
369-410 440-479 
 
Sement zavodunda aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmiş-
dir ki, Qarğalıq yatağının gipsi standartın tələblərinə tam uygun gəlməsə 
də  portland və pussolan sementinin istehsalına əlavə kimi yararlıdır. 
Qarğalıq yatağına yaxın perspektivli sahələrə: 1) 3 m qalınlığında 
yüksək keyfiyyətli gips olan İsmayıllı; 2) Tazıuçan dağından  şərqdə 
qalınlığı 1 m-dən çox olan gəc (CаСО
4
.H
2
О-89,9%); 3) Xok kəndindən 2 
km cənub-qərbdə, Naxçıvan-Sədərək dəmiryol xəttindən 6,0-6,5 km 
məsafədə 1,3-1,5 m qalınlığında təmiz, tamamilə kristal, şəffaf gips; 4) 
Qarğalıq stansiyasından 5 km məsafədə, Gendərə sahəsində  1,0 m 
qalınlığında lay.
 
Axırıncı 2 sahə demək olar ki, istismar edilmişdir. 
Yatağın ümumi ehtiyatları 282722,6 ton təşkil edir. 
 
4.6.1.4. Gülüstan (Cuqa) gəc yatağı 
 
Yataq Naxçıvan  şəhərindən 50 km şərqdə, Ordubad-Sədərək dəmir-
yolundan şimalda, Culfa rayonunun Gülüstan kəndinin yaxınlığında yerləşir.  

 
212
Yatağın geoloji quruluşunda Üçüncü dövrün çöküntüləri iştirak 
edir. Həmin çöküntülər Dördüncü dövr yaşlı çöküntülərlə örtülüdür. Gəc 
layşəkilli yatım əmələ gətirir.  
1932-ci ildə N.Pirimov və M.E.Əfəndi tərəfindən 280x82 m sahədə 
tədqiqat işləri aparılmışdır. Həmin ərazidə gəcin qalınlığı 3 m təşkil edir. 
Gəc qalınlığı 3,5 m-ə çatan gilcə, qum və gil ilə örtülmüşdür. Onlar 
xırdadənəli, boz rəngli qumların altında yatır. Bütün bu süxurlar cənuba 
doğru, Araz çayı istiqamətində 14-15
0
 bucaq altında yatırlar.  
Gəcin kimyəvi tərkibində SiO
2 
-0,52%,  К
2
О -0,24%, CаО  -
32,84%,  SО
3
-47,05%, H
2
О+200
0 
-18,98% təşkil edir. 
Gəc açıq-sarı, sarımtıl-boz və tutqun-boz rəngdədir. Gəcin miqdarı 
98,37%-ə qədər, xüsusi çəkisi 1,2  t/m
3
-dir. 
Gülüstan (Cuqa) yatağındakı  gəcin yüksək keyfiyyətli olması  və 
dəmiryoluna yaxınlığı  yatağın istismar üçün əlverişli olduğunu göstərir.  
Gülüstan (Cuqa) yatağındakı  gəc tikinti işlərində suvaq materialı 
kimi, həmçinin kimya sənayesi və kənd təsərrüfatı üçün yararlıdır. 
15% istismar itkilərini nəzərə almaqla Gülüstan (Cuqa) gəc yatağı-
nın proqnoz resursları 35000 ton təşkil edir. 
 
4.7. Əhəng 
 
Azərbaycan Respublikası tikinti əhəngi istehsalı üçün yararlı kar-
bonatlı süxurlarla zəngindir. 
Təcrübi olaraq bütün mişar daşı  çıxarılan karbonatlı süxur yataq-
larının,  mərmər və mərmərləşmiş əhəngdaşı yataqlarının tullantılarından 
yandırmaqla tikinti əhəngi istehsal etmək mümkündür. Mişar daşı isteh-
sal olunan daş karxanalarında tullantı 50% və daha yüksək olduğundan, 
bütün məlum yataqların tullantıları tikinti əhəngi istehsalı üçün əsas 
xammal bazası ola bilər. 
Buna baxmayaraq respublikada bir neçə karbonatlı süxur yataqları 
müstəqil  əhəng istehsalı üçün öyrənilmişdir. Bu yataqların hamısı  əl-
verişli geoloji-iqtisadi şəraitdə yerləşməklə  Təbaşir və Abşeron yaşlı 
süxurlarla əlaqədardır. 
Əhəng istehsalına yararlı tikinti daşları üzrə  Т.М.Sеyidovun, 
N.М.Nəsirovun,  З.А.Аbbаsоvun,  А.İ.Salamоvun,  А.С.Qаsımovun, 
Q.М.Кrеntsеlin və digərlərinin böyük əməyi olmuşdur.  
Əhəng istehsalına yararlı karbonatlı süxurların tərkibində  CаCО
3
-
ün miqdarı 47%-dən az, MgCO
3
 5%-dən çox, hidravlik əhəng istehsalına 

 
213
yararlı əhəng istehsalına yararlı karbonatlı süxurların tərkibində CаCО
3
-
ün miqdarı 72%-dən, MgCO
3
 8%-dən az olmamalıdır. 
Naxçıvan MR-də əhəng istehsalına  yararlı bir yataq öyrənilmişdir. 
 
 
4.7.1. Salamməlik travertin yatağı 
 
Yataq Ordubad şəhərindən 15 km cənub-şərqdə, Salamməlik də-
miryol stansiyasından 0,8 km məsafədə yerləşir. 
1965-ci ildə T.M.Seyidov tərəfindən yataqda kəşfiyyat işləri aparıl-
mışdır. 
Yatağın geoloji quruluşunda Dördüncü dövrün sarımtıl-boz rəngli 
travertinlərə iştirak edir. Kəsilişin yuxarı hissəsində 2 m-ə qədər qalınlığı 
olan məsaməli, zəif bərkimiş və incəlaylı, aşağı hissədə isə çox möhkəm 
travertinlərə rast gəlinir. 
Faydalı qatın içərisində linza şəkilli, zəif sementləşmiş, qalınlığı 0,3-
0,5 m olan qum-çınqıl və qum laycıqları müşahidə olunur. Travertin örtü-
yünün qalınlığı 5,0 m, örtük süxurların qalınlığı isə 0,2-0,6 m təşkil edir. 
Travertinin orta kimyəvi tərkibi aşağıdakı kimidir:  SiО
2
-2,52%, 
Аl
2
О
3
-0,46%, Fе
2
О
3
-0,44%, CаО-53,35%,  МgО-0,65%,  СО
3
-0,20%, 
y.z.i.-42,50%. CaCO
3
-ün miqdarı 94,96% təşkil edir. 
Fiziki-mexaniki  tədqiqatların nəticəsi göstərir ki, travertinin həcm 
kütləsi 1690-2150 кq/m
3
, quru halda möhkəmlik həddi 59,3-168,0 
кqgüc/см
2
-dir. Yandırılmış travertinlərin texnoloji tədqiqatları göstərir 
ki, aktiv əhəngin miqdarı 90,4%, sönmə sürəti 7 dəqiqə, maksimal 
sönmə 98
0
C,  əhəng xəmirinin çıxımı 2,38 kq, sönməmiş  əhəng 
hissəciklərinin miqdarı 4,8% təşkil edir. 21-27-76 saylı “Tikinti əhəngi 
istehsalı üçün karbonatlı süxurlar” sahə standartının tələblərinə görə 
travertinlər az maqneziumlu, tez sönən və yüksək ekzotermikliyə malik I 
növ əhəng istehsalına yararlıdır. 
Tikinti əhəngi istehsalına yararlı travertinin A+B+C
1  
kateqoriyaları 
üzrə ehtiyatları 168 min ton təşkil edir. Şimal-şərq istiqamətdə ehtiyatın 
artırılmasına imkan vardır. 
Yatağın dağ-texniki  şəraiti  əlverişlidir. Yataq istismar olunur və 
onun 01.01.2009-cu il tarixə olan qalıq ehtiyatları A+B+C
1 
kateqoriyaları 
üzrə 145 min m
3
 təşkil edir. 
 
 

 
214
4.8. Qum-çınqıl qarışığı və tikinti qumu 
 
Qum-çınqıl qarışıqları yol tikintisi işlərində  və beton istehsalında 
aparıcı xammal növlərindən biri hesab olunur. Çınqıl və qumun əsas 
istehlakçısı  sənaye, mülki və yol tikintisi müəssisələridir. Qum-çınqıl 
qarışığının içərisində rast gəlinən iri qaymalar xırdalayıcı-çeşidləyici  
zavodlarda xırdalanır və alınmış  çınqıl dəmir yollarının tikintisində 
ballast kimi, müxtəlif markalı adi və xüsusi betonların istehsalında, 
dəmirbeton  və yol tikintisi işlərində istifadə olunur. 
Azərbaycanın qum və çınqıl yataqları əmələ gəlməsinə görə dəniz 
və kontinental mənşəlidir. 
Dəniz mənşəli qumlar və çaqıl-çınqıl çöküntüləri Xəzər dənizinin 
bütün sahili boyu - şimalda Samur çayından başlayaraq, cənubda Astara 
çayınadək geniş ərazidə inkişaf tapmışdır. Lakin aşağı keyfiyyətli oldu-
ğuna görə Dördüncü dövr yaşlı  dəniz mənşəli qum-çınqıl xammalı 
məhdud şəkildə istifadə olunur.  
Kontinental mənşəli terrigen qeyri-filiz faydalı qazıntılar Azərbay-
canda geniş inkişaf taparaq allüvial, delüvial-prolüvial, eol və flüvioqla-
sial növlərə bölünür. 
Allüvial çaqıl, çınqıl və qumlar dağ çaylarının aşağı axınlarında  
daha geniş yayılmışdır. Qeyd olunan çöküntülər  tikinti işlərində, dəmir 
yollarında ballast material kimi və avtomobil yollarının tikintisi məqsədi 
ilə istismar olunur. 
Naxçıvan MR-də onların sənaye  əhəmiyyətli yığımları Arpaçay, 
Naxçıvançay,  Əlincəçay, Gilançay, Ordubadçay, Gənzəçay  və s. 
çaylarda aşkar edilmişdir. Bunların böyük əksəriyyəti müasir çöküntülərə 
aiddir.  
Əksər çayların qum-çınqıl çöküntüləri 70% qayma, çaqıl və çınqıl-
dan təşkil olunmuşdur. Çınqılla birlikdə ümumi kütlənin tərkibində 15%-
dən 35%-dək qum müşahidə olunur. Qum-çınqıl qarışığı  adətən birlikdə 
istismar edilir. Çınqılın tərkibi onların daşındığı dağ sistemlərinin təşkil 
olunduğu süxurların tərkibindən asılıdır. Çınqıllar adətən möhkəm dağ 
süxurlarının - andezit, qranit, diabaz, kvarsit, sərt mineralların - kvars və 
s., bəzən isə daha zəif süxurların - əhəngdaşı, qumdaşı və s. iri hissəcik-
lərindən ibarət olur. Qum-çınqıl çöküntülərinin çatışmayan cəhəti onlar-
da çoxlu miqdarda qayma və yüksək miqdarda gil və lil hissəciklərinin 
iştirak etməsidir. Bu isə müvafiq zənginləşmə tələb edir. 

 
215
Qırıntı süxurlarını  təşkil edən hissəciklərin ölçüləri üzrə  qəbul 
edilmiş vahid təsnifat yoxdur. Bu bölmədə verilən təbii qum və  çınqıl 
yataqları adətən tikinti xammalı kimi baxıldığından 8736-85, 8268-82, 
10260-82 və 10268-80 saylı Dövlət Standartlarının tələblərinə uyğun 
qiymətləndirilir. Bu standartların tələblərinə görə ölçüləri 0,05-5,0 mm 
olan dağ süxurları  və mineralların qırıntıları quma, 5-70 mm ölçülü 
yuvarlaqlaşmış dağ süxurlarından təşkil olunmuş, sementlənməmiş 
qırıntı materiallar - çaqıl və  çınqıla, 70 mm-dən böyük qırıntılar isə 
qaymaya aid edilir.  
Yatım  şəraitinə görə qum-çınqıl qarışığı üfiqi yatımla layşəkilli  
yataqlar  əmələ gətirir. 
Hazırda Naxçıvan MR-də ümumi ehtiyatları 77387 min m
3
  təşkil 
edən 7 qum-çınqıl qarışığı yatağı  kəşf olunmuşdur. Onlar respublika 
ərazisində aparılan  mülki və sənaye tikintilərini tam təmin etməyə qadir-
dirlər. Bundan əlavə  bənd tikintisi işləri üçün ümumi ehtiyatları 14375 
min m
3
 olan 2 yatağın və ehtiyatı 12366 min m
3
 olan 1 qum yatağının 
kəşfiyyatı aparılmışdır.  
Qumlar tikinti işlərində betonun hazırlanmasında doldurucu kimi, 
şose yollarının tikintisində və təmirində, bəndlərin bərkidilməsində, sili-
kat kərpiclərin və  əhəngli-qumlu divar bloklarının istehsalında  əsas 
xammal kimi geniş istifadə olunur.  
Ən iri qum-çınqıl qarışığı yatağı Naxçıvançay hesab olunur və 
muxtar respublikada tikintiyə lazım olan qum-çınqıl materialının  əsas 
kütləsi həmin yataqdan daxil olur.  
8736-85 saylı Dövlət Standartının tələblərinə görə qumlar irilik 
modulu üzrə iridənəli  (>2,5 mm), ortadənəli (2,5-2,0 mm), xırdadənəli 
(2,0-1,5 mm) və çox kiçik dənəli (1,5-1,0 mm) növlərə bölünür. 
Eynicinsli və ya yaxın tərkibli müxtəlif hissəcikli qumlar müxtəlifdənəli  
adlanır. Tikinti qumu yatağı delüvial-prolüvial mənşəlidir.  
 
4.8.1. Ordubad yatağı 
 
Yataq Ordubad dəmiryol stansiyasından 0,4 km şimal-qərbdə, 
Ordubad şəhərindən 0,3-0,4 km cənubda, Ordubad və Kotam çaylarının 
mənsəbində yerləşir. 
Yataqda 1963-1964-cü illərdə B.Q.Belemenko tərəfindən kəşfiyyat 
işləri aparılmışdır.   

 
216
Yatağın geoloji quruluşunda qayma, çaqıl, çınqıl və qum-gil qarışı-
ğı ilə təmsil olunmuş allüvial-prolüvial çöküntülər iştirak edir.  
Faydalı qazıntının kəşf olunmuş qalınlığı 5,25-5,95 m, örtük süxur-
ların qalınlığı isə 0,1-0,2 m təşkil edir.  
Yatağın qayma-çınqıl qarışığının  qırıntı süxurları zəif çeşidlənərək 
həm şaquli, həm də üfqi vəziyyətdə növbələşmə  müşahidə olunmur və  
süxurlar zəif yuvarlaqlaşmışdır. 
Süxurların petroqrafik tərkibinə görə qranodiorit, porfirit, andezit, 
qabbro və andezit-porfiritlə təmsil olunmuş maqmatik süxurlar (87-94%) 
üstünlük təşkil edir. Çökmə süxurların miqdarı 1-4%-dir. 
5 mm-dən böyük hissəciklərin orta miqdarı yataq üzrə 65%, o cüm-
lədən 40 mm-dən böyük hissəciklər 43%, 200 mm-dən böyük qaymalar 
15% təşkil edir. Qumlar çox xırda və incədənəli olub, yüksək miqdarda - 
4,6%-dən 26%-dək, orta hesabla 15%  lilli-gilli hissəciklər saxlayır.  
Çaqıl-çınqıl qarışığı  aşağıdakı fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərlə  sə-
ciyyələnir: kopyorda zərbəyə qarşı müqavimət “PM”- 64-160 vahid, orta 
hesabla 96 vahid, fırlanan barabanda
 
sürtülmə -18-25%, orta hesabla 
23%, silindrdə  xırdalanma –8,8-15,8%, orta hesabla 10,9%. Natrium 
sulfatda 5 tsikl tədqiqatdan sonra ümumi çəkidə itki 3%-dən azdır.  
Texnoloji tədqiqatların nəticəsinə görə  çınqıl “200” markalı beton 
istehsalına yararlıdır. 
Çaqıl-çınqıl qarışığı çeşidlənmiş xammal kimi dəmir yollarında 
ballast örtüyünə yararlıdır. Qaymalar isə  xırdalandıqdan sonra dəmir 
yolları üçün ballast kimi istifadə olunan çınqıl istehsalında istifadə oluna 
bilər. Yastı hissəciklərin yüksək miqdarda olmasına baxmayaraq, qayma-
çaqıl materialından “200” markalı adi hidrotexniki və asfaltbeton isteh-
salında əlavə kimi istifadə etmək olar. 
Yatağın dağ-texniki şəraiti əlverişlidir. 
Yataq istismar olunur. Çaqıl-çınqıl qarışığının B+C
1
 kateqoriyaları 
üzrə qalıq ehtiyatları 2921 min m
3
 təşkil edir. 
 
4.8.2. Gənzəçay yatağı 
 
Ordubad  şəhərindən 0,5 km şərq-cənub-şərqdə, Gənzəçayın quru 
çaybasar hissəsində  yerləşir.  
Yataqda 1977-ci ildə T.M.Seyidov və O.İ.İsmayılov tərəfindən 
kəşfiyyat işləri aparılmışdır. 

 
217
Yataq 1,2 km
2
 sahəni əhatə edir və Gənzəçayın Araz çayına qovuş-
duğu yerdən başlayaraq  şimala doğru 50-80 m-dən 400-600 m-dək 
enində 4 km məsafədə uzanır.  
Oroqrafik cəhətdən yataq Zəngəzur silsiləsinin cənub-qərb hissəsi-
nin alçaq dağlıq və dağətəyi hissələrini əhatə edir.  
Yatağın geoloji quruluşunda allüvial-prolüvial çöküntülərlə  təmsil 
olunmuş Müasir dövr çöküntüləri iştirak edir.  
Faydalı qat qalınlığı 1,1-5,0 m-ə çatan qayma,  ayrı-ayrı iri qırıntı-
lar və çınqıl-qum qarışığından ibarətdir. 
Petroqrafik tərkibinə görə süxurlar intruziv, vulkanogen-çökmə və 
metomorfik süxurlardan ibarətdir.  
Süxurun 80%-dən çoxunu 70-20 mm-lik fraksiya təşkil edir. Gilli, 
lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 0,5-0,9%, suudma qabiliyyəti isə 
0,15%-dir.  
Yastı və iynəvari formaların miqdarı 14-15% təşkil edir. Xırdalan-
ma üzrə  çınqıllar “X-12”, şaxtayadavamlılığına görə  “Şax.-25” marka-
sına  uyğun gəlir.  
Betonda aparılan tədqiqatlar göstərir ki, hazırlanmış çınqıllar “300” 
markadan aşağı olmayan tikinti betonu istehsalı üçün yararlıdır.  
Qumlar ağır təbii qumlar qrupuna aid olub, irilik moduluna görə 
orta irilikli, yəni  2,0-2,5-ə uyğundur. Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin 
miqdarı 14-16% təşkil edir. 0,14 mm-dən kiçik hissəcikləri yumaqla  
irilik modulu 2,5 mm-dən böyük və bütün növ tikinti işləri üçün yararlı 
zənginləşdirilmiş iri qum almaq olar. 
Yatağın dağ-texniki şəraiti əlverişlidir. 
Yatağın B+C
1
 kateqoriyası üzrə ehtiyatları 5400 min m
3
 təşkil edir. 
 
4.8.3. Əylis yatağı 
 
Ordubad rayonu ərazisində Ordubad şəhərindən 1,0-2,0 km cənub-
qərbdə yerləşir. Yataqdan 1,0 km cənub-şərqdə Ordubad dəmiryol stan-
siyası yerləşir. Yataq Araz çayının sol sahilində, Ordubad və Əylis çayla-
rının mənsəbləri arasında yerləşərək, 46,3 ha sahəni əhatə edir. 
1985-1986-cı illərdə Azərbaycan Dəmir Yolları İdarəsinin Mühən-
dis Qurğularının və Sənaye Müəssisələrinin Yol Təsərrüfatlarının layihə-
ləşdirilməsi üzrə Dövlət İnstitutunun və Yollar Nazirliyinin texniki tap-
şırığı nəzərə alınaraq dəmir yollarında ballast örtüyünə yararlı çınqılların 

 
218
alınması üçün quraşdırılmış  xırdalayıcı-çeşidləyici  qurğunu xammalla 
təmin etmək məqsədilə yataqda kəşfiyyat işləri aparılmışdır. 
Yataq bölünməyən Müasir və Üst Dördüncü dövr yaşlı kompleks 
süxurlardan təşkil olunaraq, az və ya çox dərəcədə  bərabər paylanmış 
qayma və  çınqıllardan və qum hissəcikləri ilə birlikdə qeyri-bərabər 
paylanmış lil və gil hissəciklərindən təşkil olunmuş qayma-çaqıl-çınqıl- 
qum qarışığından ibarətdir. Qayma-çaqıl-çınqıl-qum qarışığı Araz çayı 
hövzəsinin sol sahilində geniş  ərazini əhatə edərək 10 km uzunluğunda 
şleyf  əmələ  gətirir. Bu şleyfdə  Gənzəçay, Ordubad və  Əylis yataqları 
yerləşir.  
Yatağın üst hissəsi 3-4 m qalınlığında  əsasən böyük miqdarda iri 
(0,5 m-dən böyük) qaymalardan təşkil olunmuşdur. Bu çöküntüləri təc-
rübi olaraq bir-birindən ayırmaq mümkün olmadığına görə qrunt sula-
rının səviyyəsinə qədər (10-20 m) kəşf olunmuş bütün qalınlıq  Dördün-
cü dövr sisteminin bölünməyən Üst və Müasir şöbələrinə aid edilmişdir. 
Faydalı qatın qalınlığı kəsilişlər üzrə 6 m-dən 20 m-dək dəyişərək  
orta hesabla 14,69 m təşkil edir.  
Gilcə ilə  təmsil olunan örtük süxurlar yatağın ancaq cənub hissə-
sində müşahidə olunur və qalınlığı 0,2 m-dən 1,1 m-dək dəyişir.  
Faydalı qat bütövlükdə 24100-80 saylı Dövlət Standartının tələblə-
rinə cavab verir və tikinti işləri üçün çay daşlarından çınqıl və qum 
istehsalı üçün yararlıdır. Qaymalar və çaqıl dəmir yollarında ballast 
örtüyü kimi 7392-85 saylı Dövlət standartının tələblərinə cavab verən 
yüksək keyfiyyətli çınqıl (S-20, S-20M, Z-75) istehsalı üçün yararlıdır. 
Bu çınqıllar həmçinin keyfiyyəti üzrə 10260-82 və 10268-80 saylı Döv-
lət Standartlarının tələblərinə cavab verir və  tikinti işlərinə yararlıdır.  
Qayma-çaqıl materialının (5 mm-dən yuxarı) miqdarı 67%, o 
cümlədən 60 mm-dən iri qaymalar 34% təşkil edir. 
Qumda lilli və gilli hissəciklərin miqdarı 4,6-20,0%, orta hesabla 
14,7%, 0,14 mm-dən kiçik hissəciklərin miqdarı isə 12-40% təşkil edir. 
Tikinti işlərində istifadə olunan xırda  çınqılların (5-10 mm) və yol 
tikintisində istifadə olunan 5-25 mm ölçülü çınqılların istifadədən əvvəl 
yuyulması tələb olunur.  
5-70 mm ölçülü  çınqıllar lil və gil hissəcikləri ilə yüksək dərəcədə 
çirkləndiyinə görə 8268-82 saylı Dövlət Standartının tələblərinə cavab 
vermir. 5 mm-dən kiçik qum hissəçikləri də lilli və gilli hissəciklərlə 
yüksək dərəcədə çirkləndiyindən təbii vəziyyətdə 8736-85 və 10268-80 

 
219
saylı Dövlət standartlarının tələblərinə cavab vermir. Buna görə  də 
qumlar istifadədən  əvvəl yuyulmalıdır. 
İstismar zamanı  çıxarılmış qumun bir hissəsi (46%) yol tikintisi 
işlərində, bir hissəsi isə  zənginləşdirilmədən digər tikinti işlərində isti-
fadə oluna bilər. 
Qayma-çaqıl-qum qarışığı böyük miqdarda qayma (60 mm-dən 
böyük) və lil və gil hissəcikləri ilə yüksək dərəcədə çirkləndiyindən 
dəmir yolları üçün ballast çınqılı (DÜİST 7394-85) kimi yararlı deyildir.  
Bütün qayma-çaqıl və qumlu çöküntülər və  ələnmiş qum dəmir və 
avtomobil yollarının tikintisində drenləşmə qruntu kimi istifadə oluna bilər.  
Yatağın hidrogeoloji şəraiti əlverişlidir, ehtiyata daxil olan qayma-
çaqıl-qum qatında su müşahidə olunmamışdır. Qrunt suları yatağın 
cənubunda 8,80-13,5 m dərinlikdə,  şimal sərhədində isə 11,40-16,90 m 
dərinlikdə yatır. Yatağın  şimal sərhədində qrunt suları 20 m dərinliyə 
qədər müşahidə olunmur.  
Gələcək karxanaya su axımı ancaq atmosfer çöküntülərinin hesa-
bına ola bilər, yatağın sərhədləri daxilində bu həcm 25,7 m
3
/saat təşkil 
edir. 
 Faydalı qazıntının karxana daxilində А+B+C
1
 kateqoriyaları üzrə 
ehtiyatları 6586 min m
3
 təşkil edir. Qayma-çaqıl materialının həcmi 5005 
min m
3
-dir. 
 
4.8.4. Azaçay yatağı