Toshkent – 2019 №1 Laboratoriya ishi Oqsilning sho`rlanishi

Transpiratsiya intensivligini aniqlash yo`li: novdaning umumiy sathining 200 sm<sup>2</sup> ga teng deb va novda sathidan 20 sutkada 15 g suv bug`langan, deb faraz qilsak, bir sutkada 24 soatga, 20 sutkada esa (20x24) 480 soatga teng bo`ladi. Agar 480 soat ichida 15 g bug`langan bo`lsa, bir soatda 0.003 g suv bug`langan bo`ladi.
Tajriba natijalari quyidagi jadvalga yoziladi:

O`simliklar nomi

variantlar

Tajriba qo`yishda

Tajriba tugaganda

Novdali idishning

Idishga solingan

Novdali idishning vazni (g)

Umumiy bug`lantirilgan

Idish ichida qolgan

Shimilgan suv

A\T nisbat

Tajriba qancha davom etishi

1 soat bug`lantirilgan

Novdaning umumiy sathi (sm)

Transpirantsiya intensivligi

Halqa-lan- gan

Halqa-lan- magan

BLITS- О‘YIN

№	Savollar	Yakka javob	Tо‘g‘ri javob	Sizning harakatingiz
1.	Kechqurun suv bug‘lanishi			Ildiz tukchalari
2.	Kunduzi suv bug‘lanishi			Erigan moddalarni bir tekisda taqsimlanishi
3.	Suv shimuvchi hujayralar			О‘zlashtirilgan suv miqdorining bug‘latilgan suv miqdoriga nisbati
4.	Diffuziya			Shimishga nisbatan bug‘latish yuqori
5.	Suv muvozanati			Suvni yuqoriga kо‘taruvchi tо‘qima
6.	Ksilema			Ildiz bosimi, shimish kuchi
7.	Suvning yuqoriga kо‘tarilishiga sabab			Nisbatan pastroq

№ 10 Laboratoriya ishi

Yorug‘lik ta’sirida kraxmal hosil bо‘lishini aniqlash
Qorong‘i joyda turgan о‘simlik, shakl tushirilgan qora qog‘oz, shisha qolpoq. 300 yoki 500 vattli elektr lampa, spirt, NCl kislota, oq bо‘r, yо‘d eritmasi, quyosh nuri tushib turishi kerak.
Fotosintez protsessida dastlab uglevodlar hisobga kraxmal va har xil organik birikmalar hosil bо‘ladi. Bu moddalar о‘simliklarning nafas olishi vaqtida va boshqa proyesslarning borishida sarflanadi. Shulardan kraxmal hosil bо‘lishini aniqlaymiz.
Buning uchun tajriba о‘tkaziladigan о‘simlik bir-ikki kun qorong‘i joyda saqlanadi. Qorong‘ida о‘simlik barglaridagi kraxmal parchalanib, oddiy shakarlarga aylanadi. Buni aniqlash uchun о‘simlik barglaridan olib, issiq suvga botiriladi va spirtga solib, rangsizlantiriladi. Oqargan bargga yod eritmasi ta’sir ettirilganda uning usti qizarib qolsa, bu hodisa kraxmal parchalanib ketganiligini bildiradi yorug‘da kraxmal xosil bо‘lishini aniqlash uchun quydagicha tajriba otkaziladi.
Qorong‘i joyda qо‘yilgan о‘simlik barglaridan bandi bilan uzib olib, suvli stakanga solib qо‘yiladi. Barg plastinkasi birorta shakl yasalgan qora qog‘oz bilan yopiladi. Sо‘ngra stakanning ustiga qalpoq kiydirib, kuchli yorug‘lik tushib turadigan joyda 1-2 soat saqlanadi. Fotosintez protsessi normal borishi xamda barg kо‘p miqdorda karbonat angidrit bilan taminlanib turishi uchun marmar yoki oq bо‘r solingan idishga kislota quyib, shisha qalpoq ichiga qо‘yiladi. Oradan 1-2 soat vaqt о‘tgach barg qalpoq ichidan olinib, qora qog‘ozdan bо‘shatiladi va darxol qaynab turgan suvga, sо‘ngra spirtga botirib rangsizlantiradi sо‘ngra bargni likopchaga yoyib, ustiga yо‘d eritmasi tomiziladi. Agar yorug‘lik ta’sirida kraxmal hosil bо‘lgan .

BLITS- О‘YIN

№	Savollar	Yakka javob	Tо‘g‘ri javob	Sizning harakatingiz
1.	Tajriba sifatida о‘simliklarni qaysi qismlari olinadi			SO2 yutilib O2 chiqariladi
2.	Xemotrof			Tayyor ozuqa bilan ozuqlanuvchi
3.	Getrotrof			Nur ta’sirida organik birikmalar xosil qiladi
4.	Pigmentlar			Yosh novdalar va barg plastinkasi
5.	Fotosintez potsessida gazlardan			Yorug‘liq hisobidan organik moddalar xosil qiluvchi
6.	Fotosintez			Xlorofillar, karatinoitlar fikobilinlar
7.	Fototroflar			Barg plastinkasi

№ 11 Laboratoriya ishi

Barg pigmentlari va ularning xususiyatlari
Asbob va reaktivlar: yashil barg, probirkali shtativ, spirt, benzin, kristal holdagi ishqor, 20% li HCl kislota, spirt lampa, Cu(CH₃COO)₂ yoki Zn(CH₃COO)_2.
Fotosintez prosessi xlorofill ishtirokida boradi, uning vositasida yorug’lik nuri yutiladi. Xlorofill yutgan sprktr nurlarining energiyasi suv molekulasini parchalashda ishtirok etadi. Suv tarkibidan ajralgan vodorod atomlari hisobiga karbonat angidrid organic moddalargacha qaytariladi. Xlorofill tomonidan yutilgan yorug’lik energiyasi hisobiga fotoliz prosessi borishi bilan birga energiyaga boy ATF molekulalari to’planadi. Kelajakda ular energiyasi fotosintezning qorong’ilik fazasida organic moddalarning sintezlanishida sarflanadi.
Quyosh energiyasining yutilishida ishtirok etadigan xlorofill pigmentlari a (C₅₅H₇₂O₅N₄Mg) va b (C₅₅H₇₀O₆N₄Mg) shaklda bo’ladi. Bulardan tashqari, suvo’tlarda d (C₅₅H₇₁O₆N₄Mg) va ximiyaviy formulasi aniqlanmagan c xlorofill turlari va oltingugurt bakteriyalarida bakterioxlorofill deb atalgan yashil pigmentlar mavjud. Xlorofilldan boshqa zarg’aldoq ksantofill va sariq karotin pigmentlari xloroplast tarkibida bo’ladi.
Pigmentlarning xususiyatlari bilan tanishish uchun quyidagi ishlar bajariladi.
1. Bargdagi pigmentlar spirt eritmasiga o’tkaziladi. Buning uchun biror o’simlikning quruq yoki ho’l bargi maydalaniladi. Maydalangan bargga qum qo’shiladi va atalashma eziladi. Ezilgan massaga 10ml etil spirt qo’shiladi va spirt to’q yashil rangga bo’yalguncha bu aralashma ezilaveradi. Pigmentli spirt eritmasi filtr yordamida toza quruq probirkaga yoli kolbaga filtrlanadi.
2. Pigmentlar Kraus usulida bir-biridan ajratiladi. Filtratdagi yashil rangli spirt eritmasi tarkibida ikkita yashil xlorofill (a va b), ikkita sariq pigment (karotin va ksantofill) bo’ladi. Bargdan olingan pigmentlarning biri spirtda, ikkinchisi benzinda oson eriydi. Shundan foydalanib, pigmentlarni bir-biridan ajratib olish uchun asosan spirt va benzin ishlatiladi.
Quruq toza probirkaga 2-3 ml filtrat solib, unga 3-5 ml benzin qo’shib chayqatiladi. Bir necha minutdan keyin eritma ikki qavatli bo’lib qoladi. Ustki qavatda benzin, pastda spirt to’planadi. Xlorofill spirtga nisbatan benzinda yahshiroq eriganligi uchun yuqori qavatda to’planadi. Eritma yashil rangga bo’yaladi. Bu qavatga xlorofilldan tashqari, benzinda tez eriydigan karotin pigmenti ham o’tadi. Spirt qavatida esa sariq pigment (ksantofill) yig’iladi. Agar spirt va benzin qavatlari bir-biridan qiyinlik bilan ajraladigan bo’lsa, probirkaga 1-2 tomchi suv qo’shib qayta chayqatiladi.
3. Feofitin hosil bo’lishi va vodorod atomining metal bilan qayta o’rin almashinishi aniqlanqdi. Buning uchun filtratdan 2-3 ml olib, unga 20% HCl kislotadan 4 tomchi qo’shiladi. Bunda filtrat yashil rangdan qo’ng’ir rangga kiradi. Bu reaksiya vaqtida xlorofill tarkibidagi magniy metali ajralib, kislotadagi vodorod bilan o’rin almashinadi va feofitin hosil bo’ladi: →