Osman Nuri Topbaş 5 mn ön söz nəbilər silsiləsi dərs

“Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün 
bir-birini  əvəz etməsində (bir-birinin ardınca gəlib-getməsində)  ağıl 
sahibləri üçün (Allahın varlığını, qüdrətini, kamalını və əzəmətini sübut 
edən açıq)  dəlillər vardır. O kəslər ki, ayaq üstə olanda da, oturan-
da da, uzananda da Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması 
haqqında düşünər (və deyərlər): “Ey Rəbbimiz! Sən bunları boş yerə 
yaratmamışsan! Sən pak və müqəddəssən! Bizi cəhənnəm odunun 
əzabından (Özün) qoru!”
 (Ali-İmran surəsi, 190-191); (İbn Hibban, II, 386)
Bu etibarla möminlərin Allah qorxusu ilə tökdükləri göz yaşları, fani 
gecələrin qiymət biçilməz zinətləri, qəbir qaranlıqlarının ulduzları, cənnət 
bağçalarının gül ətri verən  şəbnəmləridir. Haqq Təala, Qurani-Kərimin 
hikmət və sirləri qarşısında duyğulanmayan ürəkdən və yaşarmayan 
gözdən hamımızı mühafizə etsin!
Həzrət Mövlana (qüddisə sirruh) belə buyurur:
“Qurani-Kərim, peyğəmbərlərin hal və xüsusiyyətləridir. Qurani-
Kərimi xüşu ilə oxuyub tətbiq edərkən, özünü peyğəmbərlər və vəlilər ilə 
görüşmüş say! Peyğəmbər qissələrini oxuduqca bədən qəfəsi, can quşuna 
dar gəlməyə başlar!”
“Biz, bu bədən qəfəsindən ancaq bu vasitə ilə qurtardıq. O qəfəsdən 
qurtarmaq üçün, bu yoldan, yəni Tövhid yolundan başqa çarə yoxdur!”
Ya Rəbbi qəlblərimizi Quran nurundan və Həbibinin məhəbbətindən 
ayırma! Amin!…

139
MN
TƏKRAR ÜÇÜN SUALLAR
1.  İsrail oğullarına nə üçün tez-tez peyğəmbər göndərilmişdir? Onları 
dinə və peyğəmbərlərinə bağlılıqları baxımından dəyərləndirin.
2. Talutun 
əsgərləri, Calutun ordusu ilə savaşa başlarkən etdikləri duada 
istədikləri üç şey nədir?
3. Həzrət Davudun (əleyhissəlam) gününü, ibadət,  ədalət, nəsihət və 
şəxsi işləri üçün dördə ayırdığını bilirik. Biz də vaxtımızı dörd qismə 
ayırsaq bu zamanı necə dəyərləndirərik?
4. Allah 
Təala, Həzrət Davudu necə imtahan etmişdir?
5.  Şeytan, Əshabı-Səbti necə aldatmışdır?
6. Bir 
rəvayətə görə Əshabı-Səbtdən, Allahın əmrlərinə itaət etməyənlərin 
yanında, özləri ilahi əmrə itaət etdikləri halda digərlərinin üsyanına səs 
çıxarmayanlar da həlak edilmişdi. Bunun səbəbləri nələrdir?
7. Bu 
gün 
əldə olan Zəburun əsl Zəbur olmadığını haradan anlayırıq?
8. Qurani-Kərim oxumanın sünnət, dinləmənin isə fərz olmasının hikməti 
nə ola bilər?
9. Allahın kəlamını duyğulu və ahəngli bir səslə oxumanın, dinləyənlərdə 
necə təsir doğuracağını dəyərləndirin.
10. Qurani-Kərim, özündən böyük ölçüdə istifadə ediləcək  şəkildə necə 
oxunmalıdır?
A. Aşağıdakı sualları cavablandırın

140
MN
1. Həzrət Davuda (əleyhissəlam) kitab olaraq ……… endirilmişdir.
2. Həm səltənət, həm də nübüvvət verilən ilk şəxs ……… 
əleyhissəlamdır.
3. Davud (əleyhissəlam) hökmdar olmasına baxmayaraq ……… 
düzəldərək öz əl əməyi ilə dolanacağını təmin etmişdir.
4.  Bir gün oruc tutub, bir gün tutmamaq demək olan ………, Həzrət 
Davuddan (əleyhissəlam) Ümməti-Mühəmmədə qalan bir ibadət 
xatirəsidir.
B. Aşağıdakı boşluqları doldurun

141
MN
1.  İnsanın, yer və göy arasındakı 
hər  şeyin zikr etdiyi Allah 
Təalayı, layiqincə  təsbih 
(zikr) edə bilməsi üçün aşa-
ğıdakılardan hansı lazım gəl-
məz?
A. Nəfsini təzkiyə yolu ilə qəlbi 
incəliyə qovuşması.
B. Allahın kəlamını yüksək səs-
lə oxuması.
C. Könlünün, hər an Allahın zik-
ri ilə dolu olması.
D. Qəlbinin Quran nuru ilə dolu 
olması.
2. Aşağıdakılardan hansı, könlü 
Quran ilə dolu olan və onu 
çox oxuyan şəxslərin xis-
lətlərindən biri deyildir?
A. Quranı, heç kəsin özündən 
daha gözəl oxuya bilməyə-
cəyini düşünərək oxumaq.
B. Daim  Haqq  Təalaya qulluq 
şüuru içində yaşamaq.
C. Özlərinə verilən nemətləri, 
axirət həyatını qazanmaq 
üçün bir sərmayə kimi gör-
mək.
D. Kainatdakı hadisələri təfək-
kür edib, bunlara hikmət və 
ibrət pəncərəsindən baxmaq.
3. “(İsrail övladının) peyğəmbəri 
onlara dedi: Allah Talutu si-
zə padşah göndərdi. Onlar 
isə: Biz hökmdarlığa daha 
layiq ikən və ona var-dövlət 
verilmədiyi halda, o, necə bi-
zə padşah ola bilər?” – deyə 
cavab verdilər. (Peyğəmbər 
onlara) dedi: Allah sizdən ötrü 
onu (bəyənib) seçmiş, elm 
və  bədəncə (qüvvəcə) ona 
üstünlük vermişdir. Allah Öz 
mülkünü (səltənətini) istədiyinə 
verər. Allah (Öz lütfü və kərəmi 
ilə) genişdir, (Allah hər  şeyi) 
biləndir!” 
(Bəqərə surəsi, 247)
 
ayəsindən hərəkət edərək, 
aşağıdakı  bəndlərdən hansı 
bir cəmiyyəti idarə edəcək 
liderdə olması lazım gələn 
xüsusiyyətlərdən biri dey-
ildir?
A. Hər kəs tərəfindən bilinən və
mənimsənən nəsildən gəl-
mək.
B. Yaxşı təlimli, bilikli və bəsirətli 
bir şəxs olmaq.
C. Bədən və ruh baxımından 
sağlıqlı olmaq.
D. Sücaət, cəsarət kimi mənəvi 
güclərə sahib olmaq.
C. Aşağıdakı Sualların doğru cavablarını işarə edin

142
MN
4. Aşağıdakılardan hansı  Həz-
rət Davudun (əleyhissəlam) 
gündəlik həyatında, etdiyi iş-
lərdən biri deyildir?
A. İbadətlə məşğul olmaq.
B. Mədrəsələrdə müəllimlik et-
mək.
C. Hüquqi  məsələləri qərara 
bağlamaq.
D. Xalqa  vəz və nəsihət etmək.
5. Aşağıdakılardan hansı Həzrət 
Davudun (əleyhissəlam), Ca-
lutu öldürmə hadisəsindən çı-
xara biləcəyimiz ibrətlərdən 
biri deyildir?
A. Döyüşdə Allah heç bir zaman 
özünə inananların məğlub 
olmasına icazə verməz.
B. Allah  istərsə, nə  qədər zəif 
olursa-olsun, bir qulunu da-
ha güclü olana qarşı qalib 
gəldirər.
C. Allahın düşməni olan za-
lımlar, nə qədər güclü görü-
nürlərsə-görünsünlər, Onun 
iradəsi qarşısında tam bir 
acizlik içindədirlər.
D. Bir  mömin,  Allaha  sığınmalı 
və yalnız Ondan kömək is-
təməli,  əlindən gələni et-
dikdən sonra Allaha təvəkkül 
etməlidir.
6. Aşağıdakılardan hansı Allah 
Təalanın Həzrət Davuda 
(əleyhissəlam) verdiyi nemət-
lərdən biri deyildir?
A. Əlinə aldığı dəmiri qızıla çe-
virməsi.
B. Dağların və quşların toplu 
olaraq onunla birlikdə zikr 
etməsi.
C. Səltənətini qüvvətləndirib ona 
gözəl və hikmətli danışmağı 
öyrətməsi.
D. Düşməndən qorunmaq üçün 
zireh düzəltməyi öyrətməsi.

143
MN
7. Aşağıdakılardan hansı Pey-
ğəmbər  Əfəndimizin: “Heç 
kim öz qazancından daha 
xeyirli bir ruzi yeməmişdir. 
Allahın peyğəmbəri Davud 
(əleyhissəlam) da öz əli ilə 
qazandığını yeyərdi.” 
(Buxari, 
Büyu 15; Ənbiya 37)
  Hədisindən 
çıxaracağımız bir nəticə dey-
ildir?
A. Halal  qazancın  ən gözəli, 
hər kəsin öz əl  əməyi ilə 
qazandığıdır.
B. İslam başqalarının hesabı-
na dolanmağı xoş qarşıla-
mamışdır.
C. Heç əmək xərcləmədən var-
lıq sahibi olunsa da, şəxsin 
öz qazancını yeməsi, daha 
fəzilətlidir.
D. Bir  insanın, bədəni ilə ça-
lışaraq  əldə etdiyi qazanc, 
masa başında çalışaraq qa-
zandığından daha fəzilətlidir.
8. Aşağıdakılardan hansı, bu-
günkü Zəburun əslinin itdiyi-
nin bir işarəsi (dəlili) sayıl-
maz?
A. Antropomorfik tanrı inancı-
nı, yəni tanrının insani xü-
susiyyətləri olduğunu qəbul 
etməsi.
B. Nazil  olduğu ilk günlərdə 
heç kimsə  tərəfindən qeydə
alınmaması.
C. İçində yalnız  şer  şəklində 
hikmətli sözlərin olması.
D. Həzrət Davudun vəfatından 
təqribən beş yüz il sonra ya-
zılması.

144
MN
9.  “Onlar Quran oxuyarlar, (lakin 
oxuduqları) boğazlarından aşa-
ğıya keçməz!” 
(Buxari, Fəzailül-
Quran, 36)
  Aşağıdakılardan 
hansı, bu Hədisi-Şərifdən çı-
xaracağımız nəticələrdən biri 
ola bilməz?
A. Quranı oxuyan şəxsin, oxu-
duğunu  ən azından özü-
nünün də eşitməsi fərzdir.
B. Quran oxunarkən, onun mə-
nası üstündə incədən-incəyə 
təfəkkür etmək (düşünmək) 
lazımdır.
C. Quranı oxuduqdan sonra, 
öyrəndiklərimizi tətbiq etmək 
də bizim vəzifəmizdir.
D. Quranı yalnız oxumaq bəs 
etməz, oxuduqlarımızın bizi 
təsirləndirməsi lazımdır.
10. Şeytanın aldatdığı  Əshabi-
Səbt, üç ayrı qrupa ayrılmışdı. 
Aşağıdakılardan hansı bu 
qrupdan biri deyildir?
A. Allahın  əmrinə uymayıb ba-
lıq tutmağa davam edənlər.
B. Özləri ovlamayanlar və ov-
layanlara qarşı da səs çıxar-
tmayanlar.
C. Özləri ovlamayanlar, la-
kin ovlayanları  xəbərdarlıq 
edənlər.
D. Allahım  əmrinə uymadıqları 
üçün Mədyəni tərk edənlər.
11. Kainat  və onun içindəki hər 
zərrə, müəzzəm bir tarazlıq qa-
nununa tabedir. İnsanın ruhu 
və  bədənində  də ilahi ölçü 
və tarazlıqlar vardır. Bu ölçü 
və tarazlıqları mühafizə et-
mək istəyən insan, öz fitri xü-
susiyyətlərinə uyğun  əsasları 
toplayan Qurani-Kərimin feyz 
və bərəkətindən istifadə etmə-
yə məcburdur.
Aşağıdakılardan hansı bu 
paraqrafdan çıxarıla biləcək 
nəticələrdən biri deyildir?
A. 
Quran, insana bu həyatı 
necə yaşayacağı baxımdan 
rəhbərlik edir.
B. Allaha 
ibadət etməkdə 
və  Qurani-Kərimə  uy-
maqla məsul olan yalnız 
müsəlmanlardır. Digər in-
sanlar, onun əsaslarından 
məsul deyildir.
C. Həyatını Quranın əsaslarına 
görə qurmayan insan, hüzur 
tapa bilməz.
D. Bir  elektronik  əşyanı icad 
edən elm adamı, onun is-
tifadə etməsini necə  ən 
yaxşı bilirsə; insanı yaradan 
Allah Təala da, onun ən 
gözəl necə yaşayacağını 
bildirmişdir.

145
MN
12. “Möminlər yalnız o kəslərdir 
ki, Allah adı  çəkiləndə (Onun 
heybət və  əzəmətindən) ürək-
ləri qorxudan titrəyər, Allahın 
ayələri oxunduğu zaman həmin 
ayələr onların imanlarını daha 
da artırar, onlar ancaq öz 
Rəbbinə  təvəkkül edər.” 
(Ənfal 
surəsi, 2)
  ayəsində, səmimi bir 
mömində olması lazım gələn 
vəsflər göz önünə alındıqda
aşağıdakılardan hansı yanlış-
dır?
A. Quran oxunarkən onu din-
ləyən mömin, duyğulanaraq 
qəlbi titrəyə bilməlidir.
B. 
Oxunan Quran üzərində 
təfəkkür edən mömin, Al-
lahın sifətlərini dərk edə 
bilməli və imanı artmalıdır.
C. Bir  insanın mömin olub-
olmadığını anlamaq üçün, 
Quran oxunarkən qəlbinin 
titrəyib ürpəşmədiyinə  və 
Allaha təvəkkül edibetmə-
diyinə baxmaq kifayətdir.
D. Quranı oxuyan, dinləyən 
və onun üzərində  təfəkkür 
edib Quran mədəniyyəti ilə 
yoğrulan bir insan, Rəbbini 
layiqi ilə tanıyır və  hər mə-
sələdə Ona təvəkkül edir.
 

146
MN
CAVABLAR
1.Zəbur
2.Davud
3.Zireh
4.Səvmi-Davud
1.B
2.A
3.A
4.B
5.A
6.A
7.D
8.C
9.A
10.D
11.B
12.C
 
B. Boşluqları doldurma suallarının cavabları
C. Test suallarının Cavabları

147
MN

149
MN
Müəzzəm dünya sərvət və səltənətini
Qəlbindən uzaq saxlayan
HƏZRƏT SÜLEYMAN
(
əleyhissəlam
)
Süleyman (əleyhissəlam), bugünkü Fələstin  ərazisində yerləşən 
Qəzzə bölgəsində doğulmuşdur. Atası Davud (əleyhissəlam) vəfat edəndə 
o, 12-13 yaşlarında idi.
Süleyman (əleyhissəlam), hətta uşaqlığında belə yüksək bir anlayışa 
sahib, zəki bir kimsə idi. Rəsulullahdan (səllallahu əleyhi və səlləm) belə 
bir hadisə nəql edilir:
“…Vaxtı ilə iki qadın və yanlarında iki kiçik oğlan uşağı var idi. Yol-
da gedərkən qurd gəlib qadınlardan böyük olanının uşağını götürüb 
apardı. Bunu görən böyük qadın, yoldaşı olan kiçik qadına:
–Qurd, sənin uşağını apardı, dedi.
Kiçik qadın (haqlı olaraq):
–Xeyr, sənin uşağını apardı, dedi.
Nəhayət bu iki qadın ixtilafa düşdü və aralarında bir hökm 
verməsi üçün Həzrət Davudun (əleyhissəlam) yanına getdilər. Davud 
(əleyhissəlam), əllərindəki uşağın böyük qadına aid olduğuna hökm 
verdi. Kiçik qadın verilən hökmə razı olmadıqda onlar, Həzrət Dav-
udun oğlu Həzrət Süleymanın yanına (əleyhissəlam) getdilər. Ona, 
Həzrət Davudun (əleyhissəlam) verdiyi hökmü söylədilər. Süleyman 
(əleyhissəlam) da:

150
MN

151
MN
–Mənə bir bıçaq gətirin! Uşağı iki yerə bölüb aranızda paylaşdırım! 
–dedi.
Bu vəziyyətdə kiçik qadın:
–Aman, belə etməyin! Allahın rəhməti üzərinizə olsun! Uşaq bu 
qadınındır! –dedi.
Bu cavabdan həqiqəti başa düşən Süleyman (əleyhissəlam), 
uşağın kiçik qadına aid olduğuna hökm etdi.” 
(Buxari, Ənbiya, 40)
Çünki analıq  şəfqəti, övladını itirmək bahasına da olsa övladının 
ölməsinə əsla razı gəlməzdi.
 
Həzrət Süleymanın (əleyhissəlam) fərasəti ilə əlaqəli başqa bir hadisə 
də belədir:
Bir gecə, bir qoyun sürüsü bir tarlanı xarab etmişdi. Tarla sahibləri, 
gəlib Həzrət Davuda (əleyhissəlam), şikayət etdilər. Məhv olan tarla, qiymət 
baxımından qoyun sürüsünə bərabər idi. Buna görə Davud (əleyhissəlam), 
qoyunların tarla sahibinə verilməsinə hökm etdi. O əsnada Süleyman 
(əleyhissəlam), kiçik yaşda olmasına baxmayaraq:
“–Atacan, bir yol daha var. Qoyunları tarla sahibinə borc olaraq 
verək; tarla sahibi qoyunların südündən və yunundan faydalansın. Bu 
arada tarlanın baxımını edib, zərərini əvəz etsin. Tarla əvvəlki vəziyyətinə 
gəlincəyə qədər qoyunlar özündə qalsın. İşləri yoluna düşəndə də, sürünü 
əsl sahibinə qaytarsın!” –dedi.
Davud (əleyhissəlam) bu təklifi çox bəyəndi və elə hökm etdi. Bu
hadisə ayəti-kərimədə belə ifadə edilir:
“(Ya Rəsulum!) Davudu və Süleymanı da (yad et)! O zaman ki, onlar 
bir tayfanın qoyunlarının girib xarab etdiyi bir əkin sahəsi haqqında 
hökm verirdilər və Biz də onların hökmünə  şahid idik.” 
(Ənbiya surəsi, 
78)
“Biz onu (məsələnin hökmünü) dərhal Süleymana anlatdıq. Və 
onların hər birinə hökm (hikmət, peyğəmbərlik) və elm (şəriəti dərindən 
bilmək) verdik…” 
(Ənbiya surəsi, 79)
Davud (əleyhissəlam), çox fərasət sahibi olması və Haqqa könüldən 
bağlılığı səbəbdən Həzrət Süleymanı on doqquz oğlu arasından öz yerinə 
xəlifə seçdi. Lakin İsrail oğulları, bu təyinatın əksinə çıxdılar:

152
MN
–Süleyman hələ uşaq sayılır; aramızda ondan daha üstün və böyük 
olanları var! –dedilər.
Bunun cavabında Davud (əleyhissəlam), Allahdan gələn  əmrə görə 
alimlərin hüzurunda bir imtahan təşkil etdi. Oğlu Süleymana:
–Doğruluğu digər üzvlərin doğruluğuna, xarablığı isə digər üzvlərin 
xarablığına səbəb olan şey nədir?-deyə soruşdu.
Süleyman (əleyhissəlam):
–Qəlbdir,-dedi.
Oradakılar bu cavabı çox bəyəndilər.
Daha sonra Davud (əleyhissəlam), hökmdarlığa keçmək istəyənlərin 
əsalarının üstünə öz adlarını yazdı  və  əsaları bir otaqda bağlı saxladı. 
Aradan bir müddət keçdikdən sonra yalnız Həzrət Süleymanın əsasının 
yaşıllaşıb yarpaqladığını gördülər. Allahın bu lütfünə Davud (əleyhissəlam) 
həmd etdi. Beləcə İsrail oğulları, sevinərək Həzrət Süleymanı xəlifə qəbul 
etdilər.
Xilafət məsələsini Allahın lütfü ilə  həll edən Davud (əleyhissəlam), 
oğlu Həzrət Süleymana bu nəsihətləri etdi:
* Ey oğlum! Zarafat etməkdən çəkin, çünki onun faydası azdır və 
peşmanlıq gətirir.
* Hirslənməkdən çəkin, çünki hirslənmək sahibini bəsitləşdirir. 
Hirsləndiyin zamanda da olduğun yeri tərk et!
* Səviyyəsiz və bayağı adamlarla dostluq etmə!
* İnsanlardan bir şey gözləmə. Allahın sənə verməyib başqalarına eh-
san etdiyi nemətlərə göz dikmək, sənin üçün fağırlıqdır!
* Nəfsini və dilini doğruluğa alışdır.
* Bu günün, dünənindən daha xeyirli olması üçün çalış!
* Sən təqvaya sarıl, çünki təqva şəxsi yüksəldir.
* Allah Təalanın rəhmətindən ümid kəsmə! Çünki Onun rəhməti, hər 
şeyi bürüyür.
Həzrət Davudun (əleyhissəlam) vəfatından sonra Süleyman (əley-
hissəlam) hökmdar oldu:

153
MN
“Biz Davuda Süleymanı bəxş etdik. Nə gözəl bəndə! O, daim Al-
laha sığınan bir kimsə idi. (Onun rizasını qazanmaq diləyirdi).” 
(Sad surəsi, 
30)
Həzrət Süleymana (əleyhissəlam) bir çox nemət və səlahiyyətlər ver-
ildi:
“Biz Davuda və Süleymana elm (insanlar arasında mübahisəli 
məsələləri həll edib ədalətli hökm çıxartmaq, quşların dilini bilmək və i. a.) 
verdik. Onlar dedilər: Bizi öz mömin bəndələrinin çoxundan üstün 
tutan Allaha həmd olsun!” 
(Nəml surəsi, 15)
Həzrət Süleyman, quşların dilini və təsbihatını anlayırdı:
“Süleyman Davuda (peyğəmbərlikdə, elmdə  və mülkdə)  vərəsə 
oldu və dedi: Ey insanlar! Bizə quş dili öyrədildi və (peyğəmbərlərə, 
padşahlara nəsib olan) hər şeydən verildi. Bu, həqiqətən açıq-aşkar bir 
lütfdür!”
 (Nəml surəsi, 16)
İnsanlar, cinlər, heyvanlar və rüzgarlar onun səlahiyyəti altında idi. 
Onun əmrinə itaət edirdilər.
“Əmrilə bərəkət verdiyimiz yerə (Şama) doğru şiddətlə əsən küləyi 
də Süleymana Biz ram etdik. Biz hər şeyi bilənik!” 
(Ənbiya surəsi, 81)
“Süleymana da küləyi ram etdik. O (külək)  səhərdən günortaya 
qədər bir aylıq yol, günortadan axşama qədər də bir aylıq yol gedirdi 
(bir gündə iki aylıq məsafəni qət edirdi). Onun üçün mis mədənini sel 
kimi əridib axıtdıq. (Davud dəmiri əlində yumşaldıb istədiyini düzəltdiyi 
kimi, Süleyman da misdən istədiyini düzəldirdi). Cinlərin bir qismi 
Rəbbinin izni ilə onun yanında işləyirdi. Onlardan hər kəs (Süleymana 
itaət etməyib) əmrimizdən çıxırdısa, ona cəhənnəm odunun əzabından 
daddırırdıq.” 
(Səba surəsi, 12)
“Onun (Süleyman) üçün nə istəsə – məbədlər (uca qəsrlər), 
heykəllər, (min nəfərdən ibarət qonağın və qoşunun birlikdə oturub yeyə 
biləcəyi) böyük hovuzlara bənzər çanaqlar və yerindən tərpənməyən 
iri qazanlar düzəldirdilər. Siz, ey Davud ailəsi! (Allaha) şükranlıqla 
itaət edin! (Bu nemətə şükür edin!) Bəndələrimdən (nemətlərimə) şükür 
edəni azdır!” 
(Səba surəsi, 13)
Ayədə deyilən “təmasil” (heykəllər) kəlməsi, mis, torpaq, cam və buna 
bənzər maddələrdən düzəldilmiş canlı və cansız varlıqları göstərən heykəl 
və ya rəsm olaraq şərh edilmişdir. Buradan Həzrət Süleymanın şəriətində 

154
MN
surət, rəsm və heykəl kimi canlı və cansız varlıqların şəklini çəkməyin caiz 
olduğu da anlaşılabilir. Əgər buna cəvaz (dini icazə) verilmiş isə, bunun 
səbəbi, insanların o dövrdə bütlərə tapma təhlükəsinin olmamasındandır.
Həzrət Süleymanın at sevgisi
“(Bir gün) axşamüstü ona cins (bir ayağını  dırnağı üstünə qoyub, 
üç ayağı üstündə duran), çapar atlar göstərildiyi zaman O dedi: Mən 
gözəlliyi  (bu atları)  Rəbbimin zikrindən (Tövratdan) dolayı sevirəm 
(çünki Allahın dinini qüvvətləndirmək üçün bir cihad vasitəsi kimi onların 
tərifi Tövratda mövcuddur). Nəhayət, (o atlar Süleymanın gözündən) 
qeyb olub gizləndi. (Süleyman dedi:) “Onları (atları) mənə qaytarın!” 
(Atlar qaytarılıb gətirildikdən sonra) onların qıçlarını  və boyunlarını 
sığallamağa başladı.” 
(Sad surəsi, 31-33)
Fəxrəddin Razinin təfsirinə görə,  İslamda olduğu kimi Həzrət 
Süleymanın şəriətində də savaş üçün at bəsləyib yetişdirməyə əhəmiyyət 
verilirdi. Bir gün Həzrət Süleyman atlara baxmağa getmişdi. Üç ayağı ilə 
yerə basan və bir ayağının dırnağını da yerə dəydirmiş vəziyyətdə duran 
sıra-sıra atları görüncə:

155
MN
“Mən sırf Rəbbimin adını anmaq, Onun rızasını qazanmaq və Onun 
adını yaymaq üçün dünya malını sevdim; nəfsim üçün istəmədim!”-
demişdi.
Sonra məhtərlərə, atları qaçırmalarını  əmr etmiş, sürətli qaçan at-
lar gözdən itincəyə  qədər onları seyr etmiş  və ardından at baxıcılarına: 
“Onları mənə gətirin!”-deyə əmr etmiş və gətirilən atları oxşatmışdı.
Ayəti-kərimədən başa düşülür ki, atlar, duruş  və gedişlərindəki 
gözəlliklə, ilahi bir qüdrətin təzahürünü nümayiş etdirir. Bu səbəbdən Sü-
leyman (əleyhissəlam) da Rəbbinin gözəl təzahürünü onlarda müşahidə 
etmişdi.
At, tarix boyunca cəngavərlərin qəhrəmanlıq, zəfər, fəth və  nəciblik 
müjdəçisi olmuşdur. At, Qurani-Kərimdə Allah Təalanın, adına and içdiyi 
müstəsna yaradılmışlardandır:
“And olsun (cihad zamanı) tövşüyə-tövşüyə qaçan atlara; And ol-
sun  (dırnaqları ilə daşdan)  qığılcım qoparan atlara; And olsun sübh 
çağı hücum edən atlara; And olsun o vaxt (və ya: o yerdə)  toz-du-
man qopardan atlara; Sonra da onunla (tozanaqla) dəstəyə (düşmən 
dəstəsinə) təpinən atlara!…”
 (Adiyat surəsi, 1-5)
Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) də at yetişdirməyin əhəmiyyətini 
belə anlatmışdır:
“Kim Allaha həqiqətən inanaraq və Onun vədinə könüldən 
bağlanaraq Onun yolunda cihad etmək üçün at bəslərsə, o atın yediyi, 
içdiyi və bədənindən atdıqları qiyamət günündə o kimsənin savabları