Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi
- Harap Yeni Sala Kalesi Menzili
- Akyazılı Sultan’ın hikayesi
- Akyazılı Sultan menkıbesi
|
Sarı Saltık Ahmed Yesevî-Hacı Bektaş-ı Veli ekseninde zikredilen bütün Diyar-ı Rum menkıbelerinde Sarı Saltuk’tan bir bahis mutlaka geçmektedir. Bu nedenle Seyahatname’nin birçok bölümünde Sarı Saltık’a dair rivayetlere rastlamak 4 EVLIYA ÇELEBI, Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. V, Hzr. S. Ali KAHRAMAN, Istanbul 2010, s. 84-85. Hacı Bektaş-ı Veli’nin Anadoluya gelişi ve faaliyetleri için bakınız; AŞIK PAŞAZADE, Osmanoğulları’nın Tarihi, Hzr. K. YAVUZ- M. A. Yekta SA- RAÇ, Istanbul 2003, s. 571.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 357
mümkündür. Istanbul esnafından bahsederken Bozacı esnafı kısmında, Ye- sevî, Hacı Bektaş-ı Veli ve Saru Saltık ekseninde Bozacılık ile Saru Saltuk arasında ilişki kurulan bir menkıbeyi nakleder. Bozacı esnafı; Dükkan cümle 300, neferat 1005, ilk defa bozayı bulan Salsal Tatar idi. Sonra Malik Eşter, Salsal’ı Akkirman Kalesi’nde ok ile katledip Malik Eşter de Salsal yarasından Kırım’a gelip Eskiyurd adlı mahalde öldü. Kabri Yenisalacak’tadır, ama bozacılar; pirimiz Sarı Saltuk Sultan’dır, derler haşa. Bu zat yüce seyyidlerden bir ulu sultan idi. Bu hakirin atası Türk-i Türkan Hoca Ahmed Yesevî hazretlerinin halifesidir ki mübarek isimleri Muhammed Buhari’dir ki soylu ve asil temiz soydandır. Ancak Türklerin piri Hoca Ahmed Yesevî hazretleri, Hacı Bektaş-ı Veli-i Horasani hazretlerini irşad edip Anado- lu’ya, Selçuklulara gönderdik de, Huda’nın hikmeti, Anadolu’ya Osmancık asrında gelip Orhan Gazi’yle gaza edip Yeniçeri askerini tertip eyledi. Daha sonra atamız Türkistan piri Muhammed Hanefi oğlu Hoca Ahmed Yesevî, Hacı Bektaş-ı Veli’ye yardım için Muhammed Buhari’ye, Horasan erenlerin- den 700 adam verip, “Var imdi Saltuk Muhammed’im Bektaş’ım, seni Rum’a gönderiyorum. Leh diyarında sapık inançlı olan Sarı Saltuk’un suretine girip o mel’unu ve Dobruca’da bir ejder böceği bu tahta kılıç ile öldürüp Make- donya, Dobruca ve yedi krallık yerde nam u nişan sahibi ol” diye Muhammed Saltuk-ı Buhari’yi Hacı Bektaş’a gönderdi. O da Saltuk Muhammed Buha- ri’yi Rum’a gönderip Dobruca kafiristanında70 nefer aşıklarıyla seyahat edip Keliğra mağaralarında ejderi katledip 40.000 kafir ve Dobruca kralı Pravadi Kalesi’nde imana geldiler. Sonra Saltuk Muhammed Buhari, kıyafet değiştirip Leh memleketinde Sarı Saltuk adında papazı katleyleyip papazın mabedinde Sarı Saltuk adıy- la karar edip pes-perdeden Leh memleketinde oturan Lipka kavmi Tatarını bütün Müslüman edip sonra Saltuk Buhari, Leh diyarından çıkıp ta Daniska iskelesi ki Bahr-i Muhit kenarında bir bender büyük şehirdir, o şehri fethe- dip Lipka Tatarı’ndan 150.000 ümmet-i Muhammed’i orada iskan etti. Sonra yine 200.000 Lipka kavmiyle çıkıp Yesevî ve Bektaşi sancağıyla ta Moskov diyarında (---) şehrine kadar kılıç vurup Moskov diyarında 600.000 Heşdek Tatarlarını Islam ile şereflendirdi. Hala Moskov’daH eşdek kavmi ve Leh’te Lipka Müslümanlarından çok kavim yoktur. Saltuk Muhammed Buhari, Allah yolunda böyle bir mücahit sultan idi. Bozacılara pir olmak neden düşer. Bozacıların uydurmasıdır. Lakin bu boza-
358 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî cılar Islam ordusunda gayet lazımlı kavimdir, ama şarap gibi damlası haram değildir, ancak sarhoşluğu haramdır demişler. “Bütün sarhoş edici şeyler ha- ramdır.” sözüne dahildir, ancak Müslüman gazilere beden kuvveti ve sıcaklık verip açlığı giderir. Çok içeni asla köpek dalamaz, zira çok boza içmekten do- layı istiska ve nikriz hastalığına tutulan adam koltuk değneğine muhtaçhale geldiğinden, daima elinde değnek olur, köpek dalamadığının sebebi odur 5 .
Ilk defa Dobruca kralı Pıravadi sahibi Dobra Kral yapısıdır. Sonra Sultan Sarı Saltık Bay Maskov memleketindeki Heşdek kavmini ve Leh memleketin- de butun Lipka kavmini Islam ile şereflendirip ancak Saltık adında bir papazı Islama getiremez. Sonunda Sarı Saltık’ı, Seyyid Muhammed Buhari katl edip onun esvapların giyip “Ben Saltık’am” deyip nice yıl Leh kafiri diyarında o kıyafetiyle seyahat ederek gelip bu Yeni Salacık Kalesi’ni feth edip Lipka kav- miyle Seyyid Muhammed Buhari yani Sarı Saltık Bay bu kalede Bektaşi kö- çekleriyle ilk defa burada vatan ederler. Baba şehri içinde yatmaktadır. Büyük evliyalar menkıbeleri içinde hemen kırk forma toplanmış menkıbeleri var. Bu kaleye onlardan sonra Bulgar, Sırp ve Boğdan yerleşir. Daha sonra 889 [1484] tarihinde Sultan Bayezid-i Veli feth edip öyle viran kalmıştır 6 . Abdal Musa Yesevî fukarasındandır. Hacı Bektaş ile Rum’ gelmiş, birçok kerameti gö- rülmüştür. Şakayık-ı Numaniye ve Tacu’t-Tevarih’e göre Abdal Musa ile Ge- yikli Baba çağdaştırlar. Bektaşi geleneğinde mevcut on iki posttan on birincisi Ayakçı Şah Abdal Musa Postudur. Yine Bektaşi geleneğinde Kaygusuz Sultan’ın mürşidi olarak da Abdal Musa gösterilmektedir. Tarihî gerçeklik bakımından bu mümkün olmasa da bu gelenekte önemli yerleri bulunan hem Hacı Bektaş hem de Kaygusuz ile ilişkilendirilmiş olması Abdal Musa’yı da Bektaşi gele- nekte önemli bir yere taşımaktadır. Abdal Musa’nın hayat hikâyesi, Hatun Ana’nın müridi olması dolayısı ile hem Hacı Bektaş ile hem de Bursa’da Geyikli Baba ile kesişir. Âşık Paşaza- de’ye göre Bektaşilerin giydiği elif börkü de Abdal Musa ile ilgilidir. Musa, ye- niçerinin birinden börkünü ister ve onun verdiği eski börkü kullanır. Bektaşi- ler arasındaki konumundan dolayı Musa’nın taklit edilmesi ile Bektaşi Börkü geleneği doğmuş olur 7 . 5 EVLIYA ÇELEBI, age., C. I, 656-657. 6 EVLIYA ÇELEBI, age., C. V, s. 308. 7 AŞIK PAŞAZADE, age., s. 299. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 359
Bu da Hoca Ahmed Yesevî fukarası idi. Horasan’dan Hacı Bektaş ile Ana- dolu’ya geldi. Nice yüzlerce kerametleri görülmüştü. Bunlardan biri Geyikli Baba’ya kor olmuş ateşi pamuk içine sarıp işaretli hediye gönderir. Geyikli Baba da onlara süt gönderir. Işaret odur ki; “Sen ateşle pamuğu barıştırdın ise ben de halis süt elde edilen vahşi geyikleri terbiye ettim, at gibi binip ve sütü- nü yiyip kullanırım” işaretini etti. Hakikaten ikisi de o zamanın gerçek erleri- dir. Bursa içinde (--) mahallesinde bakımlı bir tekkede yatmaktadır. Bunlar da Bursa fethinde bulunmuşlardır 8 .
Bat-ova sahrasında muazzam tekkesi mevcut olup menkıbeleri meşhur bir veli zattır. Belh, Buhara ve Horasan’da acdad-ı izamımızdan Türk-i Türkan Hoca Ahmed Yesevî halifelerindendir. Bursa’ya Hacı Bektaş ile birlikte gelmiş bade’l-feth izin ile Rum diyarında post sahibi oldu. Bektaşiler arasında kabul edilen Akyazılı adına Terceman ve Gülbang yazıl- mıştır.
Batova Sahrası, yani Akyazılı Sultan Türbesi menzili: Karadeniz kenarında bulunan lale bahçesi gibi ve yeşilliklerle bezenmiş bir ovadır ki tam 40 gün konaklayarak çadırlarımızda zevk u safa ettik ve bütün atlarımız tirfil, yonca ve ayrık ile çayırlanıp et ve yağ sahibi oldular ki anlatılmaz. Dört tarafındaki kasabalarından pazarcılar gelip bir büyük pazar ordusu olur. Deniz kıyısında olan Varna limanı, Balçık Kasabası, Kavarna, Keligra ve Mankalya şehirlerini Kazak keferesinden muhafaza ederdik.
Mübarek isimleri (---) (---) dir. Belh, Buhara ve Horasan’da büyük atamız Türk-i Türkan Hoca Ahmed Yesevî halifelerindendir. Hatta. Hacı Bektaş-ı Veli Horasan’dan Anadolu’ya yönelerek 70 adet yüce mertebe sahibi erenler ile Bektaş-ı Veli Bursa gazasına Orhan Gazi’ye geldiklerinde Hazret-i Sarı Saltık Bayki, mübarek ismi Muhammed Buhari’dir, onlar, Keligra Sultan ve bu Ak- yazılı Sultan Bursa’ya birlikte gelirler, fetihten sonra adı geçen erenler Rum diyarında Bektaş-ı Veli izniyle post sahibi olurlar. Akyazılı Sultan’ın hikayesi Hatta bu Akyazılı Sultan Pravadi’de Müslüman olan Dobruca Kralından izin alıp bu Batova Ovası’nda mekân tutar. Bir gün kebap pişirip yedikten sonra kebap şişi olan ağacı yere gömünce Tanrı’nın emriyle bir yeşil kestane 8 EVLIYA ÇELEBI, age., C. I, s. 59. 360 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî ağacı meydana gelip o an meyve verir. Aziz hazretleri, “Bu ağaç meyvesi kendi makamımız koruğudur. Bunun gölgesi mekânımızdır” diye buyururlar ki tam 40 sene o yüksek ağacın gölgesinde ibadet eder. Hâlâ o benzersiz ağaç öyle güzel bir ağaçtır ki yumurta kadar at kestanesi yetişir. Her kimin atında sancı yahut kızılkurt olsa o at kestanesinden ata yedirseler Allah’ın emriyle şifa bulur. Hâlâ Akyazılı Sultan hazretleri bu güzel ağacın gölgesinde, saf kurşun ile örtülü, bakımlı yuvarlak bir türbenin içinde gömülüdür. Nurlu sandukası- nın dört tarafı türlü türlü güzel hatlı Kur’ an-ı Kerimler, gülabdan, buhurdan, şamdan ve altın gibi Horasan diyarının işi çerağdanlar ile süslenmiş, mübarek başlarının ucunda tuğ, sancak, bayrak, kalem, boru, davul kudüm ve ziller ile bezenmiş nur dolu bir kabirdir. Insan içeri girdiğinde vücudunu bir titreme sarar. Misk ve ham amber kokusundan bütün ziyaretçilerin dimağları kokula- nır. Türbedar dedeler gelen giden ziyaretçilere gülsuyu saçıp buhur yakarlar. Dört tarafında olan pencerelerinin etrafı direkli Irem Bahçeleri gibi gül nesterin, sünbül ve yasemin bağlarıdır ki gül-i gülistanı içinde yuvalanmış bülbüllerin yanık hoş ötüşleri dinleyen ziyaretçilere yeniden hayat verir. Kı- sacası, bu gibi türbeleri ve tekkeleri karşılık beklemeden koruyup kollamak şanlı Bektaşi fukaralarına mahsustur. Hatta bu hakir o ışık saçan türbeye var- dığımda biraz sıtma derdiyle rahatsız idim. Hemen ki bu türbeye girip azizin ruhu için bir Fatiha-i seb’u’l-mesani okuyunca hatırıma bu beyt düştü: Beyt:
diye bu beyti terennüm edip kutlu başları tarafındaki duvarın yüzüne celf (iri) yazıyla yazmaya cesaret ettim. O an mübarek sandukasının yeşil sof örtüsü- nün altına girip “Sığındım ey aziz!” deyip girince Tanrı bilir, bu zavallı kula bir uyku çökerek uyuyup kalmışım. Bir andan sonra uykudan uyanınca sıkıntılı vücudumu ter içinde buldum, ama yeniden hayat bulup vücudum güç kuvvet kazandı. Tanrı’ya hamd olsun o dem sıtmadan kurtulup pirin ruhu için bir- hatm-i şerife başladım. Allah rahmet eylesin. Akyazılı Sultan menkıbesi Aziz hazretleri, Orhan Gazi zamanından ta II. Murad -ki Fatih’in babası Koca Murad Han’dır ki, iki kere padişah olmuştur, onların- zamanına dek adı geçen aziz hayatta kalmıştır. Onlara inanlardan Gazi Mihaloğullarından Ars- lan Bey, daima azizin hizmetinde yanmış yakılmış aşık köle gibi kulağı halkalı
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 361
kölesi idi. Merhum aziz hayatında bir tarafa gitmek istese, adı geçen Arslan Bey’e binip dağ taş, ova, bağ, bahçe, çöl ve sahra geçerek bazı zaman gazaya gidermiş. Arslan Bey’e bazı fukaralar sorarlarmış ki, “Sultanım aziz hazretleri sizi eğerleyip bindiğinde bizler yaya olarak size yetişemeziz. Bu ne Tanrı sır- rıdır?” dediklerinde Arslan Bey de, “Vallahi ben de ona hayranım ki, Cenab-ı Bar! bana büyük bir kuvvet verir ki kendimi başka türlü bulurum ve asla yo- rulmak nedir bilmem” derlermiş. Hala azizin bindiği Arslan Bey’in arkasına vurulan insan eğeri takımları ile türbede açıkta durur. Nice bin böyle keşif ve kerametlerden sonra Akyazılı Sultan, Sultan II. Murad Han zamanında ahire- te göç etmiştir. Adı geçen at Arslan Bey, bu aziz zatı adı geçen kestane ağacı altında defn edip üzerine o nur dolu türbeyi yapmış, karşısına da bir Bektaşi Tekkesi inşa etmiştir ki bu dönüp duran dünyada benzersizdir. Akyazılı Sultan Tekkesi Deniz kıyısında Varna şehri ve Balçık iskelesi arasında geniş bir öz içinde bir ağaçlık koru kenarında göklere doğru baş çekmiş yedigen şeklinde bir kar- gir yüksek kuledir ki sanki Istanbul’da Galata Kulesi’dir, ama kurşun örtülü sivri külahı göklere baş çekip yüksek tepesindeki alemi mavi bulutlar içinde parıldar durur, ama kubbe sivri külahı tamamen ağaçtandır. Asla kargir kub- be değildir. Usta mühendislerin becerilerini gösterdiği yüksek bir kubbedir ki başını eğmiş kubbenin içi nakışlı levha tavandır. Gariplik ondadır ki öyle büyük bir kubbenin içinde asla sütun yoktur. Hemen bir geniş boşluk üze- rinde bir bukalemun nakışlı tavandır. Ta ortasında 300 kandilli ağır çerağdan (avize) asılıdır. O da bir demir yüktür. Her gece o kandilleri dervişler yakıp kubbe nur iken nurun alfi nur olup her sadık aşıklar marifetle meşgul olup can sohbeti ederler. Bütün kara ve denizlerin seyyahları bu türbenin sütunsuz ayakta durduğuna parmak ısırıp hayran olurlar. Ta bu derece geniş meydan üzerine örtülü kubbedir ki kapıdan ocağa varıncaya kadar fukara meydanı yüz ayaktır. Baştan başa beyaz ham mermer ile döşenmiş bir meydandır. Ortada bir şadırvandan su akmaktadır. Bütün aşıklar ondan susuzluklarını giderirler. Ve bu tekkenin ortasında nice yüz adet insan boyunda sarı pirinçten her bir padişahın birer yadigar çerağdanları vardır. Her gece çerağları (şamdanları) gelen kurbanların yağından yakıp karanlık geceleri Isra gecesi olup sanki ay- dınlık gündüz olur. Hakir bu kubbe tavanının böyle durmasına hayran kaldım. Sonunda tek- kenin şeyhi Arslan Dede’nin izniyle kubbenin tavanı üstüne çıkıp seyr et-
362 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî tim. Allah’ın büyüklüğü, marangoz ustası bu kubbe içine ta alemden tavanın yüzüne gelinceye kadar ağaçtan uzun bir direk koyup nice yüz bin ağaçları ona kadamış (çivilemiş) ki sanki bir ağaç ormanı olmuş. Insanın aklı almayıp nemli gözleri kamaştıran bir güzellik sanatıdır. Bu meydanın dört tarafı demir pencerelerdir ki etrafında olan gülistan bahçesine bakmaktadır. Ve her pencerelerin aralarında kat kat dervişlerin dolapları vardır. Bu meydanın fırdolayı çevresinde adak olarak gelen kurban postları döşelidir. Her bir postta birer nazar sahibi arif-i billah aşık-ı ilim, ibadetle ve her biri birer işle meşgullerdir. Bu tekkede becerisi ve sanatı ol- mayan gönlü yaralı derviş yoktur. Hatta nicesi kara çalıkökünden 500 parçalı ve doğrama saplı kaşık, keşkül, çevgan, arka kaşağısı, hançer kabzası ve başka türlü türlü şeyler yapıp “(El emeğiyle) kazanan, Allah’ın sevdiği kullardan olur” [Hadis-i Şerif] diye her gelen dosta birer hediye verip hırka-baha edinirler, ama lokmaları ay ve yıl, sabah akşam, yaşlı ve genç, ateşperest ve Hıristiyan ganimetleri bolca dağıtılır ki pir hazretleri zamanından beri ocakları Keyka- vus mutfaklarında sönmeyip daima lahşa (erişte) yemekleri bulunur. Zira adaklardan, parsadan ve diğer vakıflardan gelirleri çoktur. Değirmenleri, koruları, koyunları, eşekleri, sığırları ve tarlaları gayet çok- tur. Hatta kış günlerinde korularından meşe ağaçlarını kesip arabalar ile ge- tirerek meydan kapısından içeri araba girip ocağa iki araba odunu dağlar gibi yığarlar, sanki Nemrud ateşi olup meydan içi çok sıcak olup bütün derviş- ler ve konuklar gönül huzuruyla dem ederler. Araba girecek derecede büyük meydandır. Kapıları ve pencereleri kış günlerinde keçe perdelidir ki sanki ha- mamdır. Bu tekkenin dört tarafında bütün Arap ve Acem seyyahlarının birer eserleri ve türlü türlü ibret verici yazıları var ki bir kaç sene okunsa ancak yeter. Yüz adet dervişlerin çoğu sadık aşıklardır. Her biri birer işle meşgul- dür. Kimi kayyım, kimi meydancı, kimi türbedar, kimi çavuş, kimi destehancı, kimi süpürgeci, kimi ateşçi, kimi misafirhanecidir. Bu tekkeden başka bir misafirhane daha vardır. Her gece 100-200 misafir mevcut olup çul ve torba çıkarttırmadan saygı gösterip hizmet ederler. Ister- se o misafir üç gün otursun. Üç günden sonra; “Safa geldin imanım!” diye pabuçlarını çevirip yol gösterirler, ama elbette her gelene birer kahvaltı ver- meleri kesindir. Ve bir acaip ve garip mutfağı vardır. Kısacası Rumeli, Arap ve Acem’de böyle büyük bir türbe ve tekke görmedim. Meğer Bağdad’da Imam Ali ve Imam Hüseyin Türbesi ola. Dünyanın sonuna kadar Tanrı devamlı ede 9 . 9 EVLIYA ÇELEBI, age., C. III, s. 452-455. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 363
Avşar Baba Şirvan taraflarında Niyazabad şehrinde türbesi ve ziyaretgahı vardır. Bü- yük atamız Türk-i Türkan Hoca Ahmed Yesevî hazretlerinin halifelerindendir. Yesevî tarikatı, Acem’de makbul olduğundan yüz adet Yesevî fukarası türbe- sinde ta’at u ibadetle meşgullerdir. Bu tekkenin nimeti gelen geçen yolculara bolca dağıtılır ki herkesin ziyaret ettiği yerdir 10 .
Yesevî fukarasından, Azerbaycanın Çeri Hasan sülalesindendir. Azim dağ- larda vahşi sığırlara suvar olup Orhan Gazi ile sefere gitmiştir. Evini bile vahşi gazellere yükletirmiş. Evliya Çelebi bu malumatı vermesine rağmen Tacu’t- Tevarih ve Şakayık-ı Numaniye gibi kaynaklarda, Onun Baba Ilyas müritlerin- den ve Hoylu olduğunu bildirenler vardır. Tarihi olaylar Geyikli Baba ile Baba Ishak’ı daha çok birbirine yakınlaştırmaktadır. Yesevî fukaralarından olup Azerbaycan şehirlerinden Hoy-ı hüsn-huydan- dır. Büyük dağlarda vahşi sığınlara binerdi. Orhan Gazi ile sefere gidip at tav- lası gibi bir tavla sığınları var idi. Yüklerini bile vahşi ceylan1ara yükletirdi. Bursa’da Iç kale içinde Hünkar Sarayı yakınında uzun bir ağaç dikmiştir. Hala göklere boy uzatmış büyük bir ağaçtır. Mübarek kabri Bursa şehri içinde (De- veciler) mahallesinde büyük bir tekkedir ki Orhan Gazi yapısıdır 11 .
te Orhan Bey devri Bursa çevresinde geçer 12 . Horoz Dede/Horozi Dede Horoz Dede, Unkapanı’ndan sarıldı. Unkapanı’na onun için Horozkapısı derler. Kapının dış eşiğinden içeri girerken sol tarafında ta üst eşiği üzerinde bir horoz resmi vardır. Onun için Horozlukapı da derler. Horoz Dede, atamız Türk-i Türkan Hoca Ahmed Yesevî hazretlerinin dervişlerinden olup Hacı Bektaş-ı Veli ile Horasan’dan geldi. Yaşlı bir zat olup Fatih ile Istanbul’a ge- lirken Islam ordusu içinde gece gündüz yirmi dört saatte yirmi dört kere ho- roz sesi çıkarıp “Kalkın ey gafiller” diye gazileri uyandırdığı için Horoz Dede derlermiş. Merhum dedemiz Yavuzer, gayet inandığı için bunların şerefiyyetine Un- kapanı’nın iç yüzünde bir cami yapmıştır ki hala Sağncılar Çarşısı içinde Yavu- 10 EVLIYA ÇELEBI, age., C. II, s. 337. 11 EVLIYA ÇELEBI, age., C. II, s. 58-59. 12 AŞIK PAŞAZADE, age., s. 105-106; MECDI MEHMED EFENDI, Hadaik-i Şakayık, Hzr. Abdulkadir ÖZCAN, Istanbul 1989, s. 32-33. 364 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî zer Camii ve mahallesi derler. Daha sonra Horozi Dede Horozkapısı dibinde ölünce merhum dedemiz Unkapanı kapısı dışında cadde üzerinde bir sofada gömüp yanında bir abdesthane muslukları yaptı, hala halkın ziyaret yeridir 13 . Kıdemli/Kademli Baba Sultan Filibe yolu üzerinde Adatepe’de metfundur. Hoca Ahmed Yesevî izni ile Ruma gelmiş, Fağfur diyarı hakinde Kozak kavmi memluklarından bir çaker- i efkende arif-i billah merd-i dil agah imiş. Hacı Bektaş Velinin cihaz-ı fakri kabul ederek, bu kuh-i bülendime’men edinip bir seccade-i talat olup yedi senede onlardan nice bin canlar izin aldı. II. Bayezıd, Babadağında Saru Saltık anısına tekke, türbe ve imaret yaptır- dığında Kademli Babanın hayatta olduğu ve tekkenin ilk şeyhi olduğu anla- şılmaktadır. 14
Pir Dede Merzifon’dan bahsederken türbe ve menkıbesi hakkında genişçe bilgi ver- diği Pir-i Dede/ Piri Dede Sultan hakkında özetle şunları anlatır; Menkıbesi: Fatih Sultan Mehmed’in babası Sultan II. Murad, bu Merzifon şehrinde cami, han ve medrese yaptırırken iki yüzlüler ve inkarcılar, Pir Dede Sultan’ı Murad Han’ a geçip padişaha, “Pir Dede, kadınlar ile hamama girip bazı kadınlara kese ve sabun sürerek türlü türlü hizmetler edip ‘Bu senin karnındaki erkekdir ve bu senin karnındaki dişicedir. Kızın olsun ismini Ra- bia ko’ diye bilinmeyen şeylerden dem vurur, böyle kafir, zındık, mülhid ve mezhepsiz meczuptur”, diye o kadar iftiralarla şikayet ederler. Hemen Murad Han kızarak gaza niyetiyle kılıç kuşanup Pir Dede Sultan’ı bu hamamda futa kuşanmış görür. Ancak dışarıda şallak-mallak ve uryan ge- zer meczuplardan bir er kimse imiş. Murad Han: “Bire mel’un ışık! Sen niçün bu kadar ümmet-i Muhammed’in na-mahrem hatunlarıyla hamama girip nice kadınlara kese sürersin” deyince; “Beyim! Ben yüce dinin çobanının hizmetkarıyım. O hatunlar din ve iman damızlığıdır. Onlardan büyük ermişler, büyük ve seçkin bilginler doğar. Ben onlara seyislik edip timar etmek için hamama girmek değil, ben böyle kargir hamam duvarına girerim.” diye bismillah ile hamamın doğu tarafında olan duvara girer. 13 EVLIYA ÇELEBI, age, C. I, s. 61. 14 EVLIYA ÇELEBI, age, C. III, s. 477,479. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 365
Hala mübarek arkasının duvara gömülüp tesir ettiği yer açık seçiktir. Sul- tan Murad: “Dede! Ben seni şu kılıç ile Resulullah emri üzere katletmeye geldim” deyip Dede’ye kılıç çeker. Dede: “Murad Bey! Din yolunda zahir hizmet eda ettin, amma bu işe memur değilsin. Sığala oğlu elinden kafirler Izmir Kalesi’ni aldı. Timurleng alama- mışken Frenk ile Urum istila edip aldı. Var kurtarıp Izmir fatihi ol ve şu ekme- ği ye” diye hamamın iki parça beyaz mermerini zeminden koparır, mermeri hamur gibi yoğurarak ramazan pidesi gibi iki ekmeği sebüce edip tırnak ile tırnaklayıp birini M ur ad Han’ a verir: “Var Izmir’i feth eyle” der. Birini Şehzade Mehmed’e verip, “Ikinci padişahlığında Mehmed Istanbul’u fethedip bu ekmeği Istanbul’ da ye” der. Şehzade Mehmed’e Istanbul’un fethini de müjdeleyince Murad Han, Dede Pir Sultan’ın ayaklarına yüz sürer, onun ermişliğine inanır ve Izmir’i fetheder. 26 seneden sonra Fatih Sultan Mehmed Istanbul’u fetheder. Babası Murad Han ve Fatih Sultan Mehmed Han, Pir Dede Sultan’ın tek- kesine 360 parça köy vakfederler ki bu Merzifon şehri de o sultanın vakfıdır. Darüssaade ağaları, nazırıdır. Her sene birer mütevellisi gelip vakıf köylerini 300 atlı ile zaptedip imaretini, gelen giden misafirlere verilecek yiyeceklerini, arpasını ve üç yüz duacı, müesebbih ve mu’arriflerine muayyen maaşlarını verir. Hala o adı geçen beyaz mermer ekmekler, Pir Dede Sultan’ın arkasıyla duvara girdiği nişan yanında açıkça durmaktadır. Bu hamam böyle büyük zi- yaretgahtır. Bu hamama hasta girse Allah’ın izniyle şifa bulur 15 .
zifon’un kuzeyinde şehre nazır bir tepeye yerleşir. Gahice hamamlarda yatar, meczub-ı Hüda bir arif-i billah kimse idi. Orhan Gazi zamanından ta Fatih devrine ermiş yüce bir kişi idi. Pekçok menakıbı olan pirin elan iki yüzden fazla dervişi olduğu gibi tekkeye her gece iki yüz adam konar göçer 16 .”
EVLIYA ÇELEBI, age, C. II, s. 476-478. 16 EVLIYA ÇELEBI, age, C. II, s. 481. |